پیامهای کلیدی
· سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین احتمالا به افراد کمک میکنند تا به مدت حداقل شش ماه استعمال سیگار را ترک کنند. شواهد نشان میدهد که آنها بهتر از درمان جایگزین نیکوتین، و احتمالا بهتر از سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین عمل میکنند.
· آنها میتوانند اثربخشی بهتری از عدم دریافت حمایت، یا فقط پشتیبانی رفتاری داشته، و عوارض جانبی جدی نیز ایجاد نکنند.
· بااینحال، هنوز به شواهد بیشتری نیاز داریم، بهویژه در مورد تاثیرات انواع جدیدتری از سیگارهای الکترونیکی که انتقال نیکوتین بهتری نسبت به انواع قدیمیتر آن دارند، زیرا ارائه بهتر نیکوتین ممکن است به افراد بیشتری برای ترک سیگار کمک کند.
سیگار الکترونیکی چیست؟
سیگارهای الکترونیکی (e-cigarettes; ECs) یا ویپها (vapes) دستگاههایی هستند که در دست نگاه داشته شده و با گرم کردن مایعی که معمولا حاوی نیکوتین و طعمدهندهها است، کار میکنند. سیگارهای الکترونیکی به کاربران این امکان را میدهند که نیکوتین را در بخار به جای دود استنشاق کنند. از آنجا که ECهای تائیدشده تنباکو را نمیسوزانند، مصرفکنندگان را در همان سطحی از مواد شیمیایی قرار نمیدهند که میدانیم میتوانند باعث بروز بیماریهای مرتبط با استعمال دخانیات در افرادی شوند که از سیگارهای مرسوم استفاده میکنند.
استفاده از سیگار الکترونیکی اغلب به عنوان «vaping» شناخته میشود. بسیاری از افراد برای کمک به خود در ترک استعمال دخانیات، از سیگار الکترونیکی استفاده میکنند. در اینجا ما عمدتا بر سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین تمرکز میکنیم.
چرا این مرور کاکرین را انجام دادیم؟
ترک سیگار خطر ابتلا به بسیاری از بیماریها را کاهش میدهد، اما ترک آن برای بسیاری از افراد دشوار است. هدف ما آن بود که بدانیم استفاده از سیگارهای الکترونیکی میتواند به افراد در ترک سیگار کمک کند، و افرادی که برای این منظور از آنها استفاده میکنند، دچار چه عوارض جانبی میشوند.
ما چهکاری را انجام دادیم؟
ما به دنبال مطالعاتی بودیم که به بررسی استفاده از سیگارهای الکترونیکی برای ترک سیگار پرداختند.
در پی یافتن کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشدهای بودیم، که در آنها درمانها بهطور تصادفی به افراد شرکتکننده اختصاص یافتند. این نوع مطالعه معمولا معتبرترین شواهد را در مورد تاثیرات درمان ارائه میدهد. ما به دنبال مطالعاتی نیز بودیم که در آنها همه افراد، سیگار الکترونیکی دریافت کردند، و مطالعاتی که به افراد سیگاری، سیگار الکترونیکی دادند و سلامت آنها را حتی اگر فرایند تصادفیسازی وجود نداشت، تحت نظر داشتند، تا بتوانیم در مورد اثرات آنها بر سلامت افراد اطلاعاتی را کسب کنیم.
ما علاقهمند بودیم که بدانیم:
· چه تعداد از افراد به مدت حداقل شش ماه استعمال سیگار را متوقف کردند؛ و
· چه تعدادی از افراد دچار عوارض جانبی شدند، که حداقل پساز یک هفته استفاده، گزارش شدند.
تاریخ جستوجو
شواهد منتشرشده را تا 1 مارچ 2025 وارد کردیم.
یافتهها
ما 104 مطالعه را شامل 30,366 فرد بزرگسال سیگاری پیدا کردیم. این مطالعات سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین را با موارد زیر مقایسه کردند:
· درمان جایگزینی نیکوتین (مثلا پچ پوستی یا آدامس)؛
· وارنیکلین (varenicline) (دارویی برای کمک به افراد در جهت ترک سیگار)؛
· سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین؛
· تنباکوی گرمشده (محصولاتی که تنباکو را تا دمای کافی گرم میکنند تا بخار آزاد شود، بدون اینکه آن را بسوزانند یا دود تولید کنند؛ این محصولات با سیگارهای الکترونیکی متفاوت هستند زیرا برگ/ورقه تنباکو را گرم میکنند)؛
· کیسههای نیکوتین خوراکی (oral nicotine pouches) (کیسههایی که حاوی تنباکو نیستند اما هنگام نگه داشتن در دهان، نیکوتین آزاد میکنند)؛
· انواع دیگری از سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین (به عنوان مثال دستگاههای پاد (pod)، دستگاههای جدیدتر)؛
· پشتیبانی رفتاری (مثلا مشاوره یا راهنمایی)؛ یا
· عدم دریافت حمایت برای ترک سیگار.
بیشتر مطالعات در ایالات متحده آمریکا (48 مطالعه) و بریتانیا (21 مطالعه) انجام شدند.
نتایج این مرور چه هستند؟
احتمالا تعداد بیشتری از افراد با کمک سیگار الکترونیکی حاوی نیکوتین، موفق به ترک سیگار حداقل به مدت شش ماه میشوند، تا با درمان جایگزینی نیکوتین (9 مطالعه؛ 2703 نفر)، یا با استفاده از سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین (7 مطالعه؛ 1918 نفر).
سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین ممکن است به افراد بیشتری برای ترک سیگار کمک کنند، تا اینکه افراد حمایتی را دریافت نکرده یا فقط پشتیبانی رفتاری دریافت کنند (11 مطالعه؛ 6819 نفر).
از هر 100 نفری که از سیگار الکترونیکی حاوی نیکوتین برای ترک سیگار استفاده میکنند، 8 تا 11 مورد ممکن است موفق به ترک آن شوند، در حالی که فقط 6 مورد از هر 100 نفری که از درمان جایگزینی نیکوتین استفاده میکنند، 6 مورد از هر 100 نفری که از سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین استفاده میکنند، یا 4 مورد از هر 100 نفری که حمایتی را دریافت نمیکنند یا فقط پشتیبانی رفتاری دارند، استعمال سیگار خود را ترک میکنند.
ما مطمئن نیستیم که تفاوتی میان تعداد عوارض جانبی ناشی از استفاده از سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین، در مقایسه با درمان جایگزینی نیکوتین، عدم دریافت حمایت یا فقط دریافت پشتیبانی رفتاری، وجود داشته باشد. برخی شواهد نشان داد که عوارض جانبی غیرجدی در گروههایی که با سیگار الکترونیکی حاوی نیکوتین درمان شدند، در مقایسه با عدم دریافت حمایت یا فقط دریافت پشتیبانی رفتاری، بیشتر رخ دادند. در مطالعاتی که سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین را با درمان جایگزین نیکوتین مقایسه کردند، بروز تعداد کم عوارض جانبی، از جمله عوارض جانبی جدی، گزارش شد. احتمالا تفاوتی در تعداد عوارض جانبی غیرجدی در افرادی که از سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین استفاده میکنند، در مقایسه با سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین، وجود ندارد.
عوارض جانبی گزارششده که اغلب با سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین مشاهده شدند، عبارت بودند از تحریک گلو یا دهان، سردرد، سرفه، و تهوع. این موارد مشابه با چیزی است که افراد هنگام استفاده از NRT دچار آنها میشوند. با ادامه استفاده افراد از سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین، عوارض جانبی به مرور زمان کاهش یافتند.
این نتایج تا چه میزان قابل اعتماد هستند؟
ما شواهدی را پیدا کردیم که سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین نسبت به درمان جایگزین نیکوتین به افراد بیشتری برای ترک سیگار کمک میکنند. سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین احتمالا به افراد بیشتری در ترک سیگار کمک میکنند تا سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین، اما برای تائید این موضوع، همچنان انجام مطالعات بیشتری مورد نیاز است.
مطالعاتی که سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین را با دریافت حمایت رفتاری یا عدم دریافت حمایت مقایسه کردند، نیز نشان دادند نرخ ترک سیگار در افراد مصرفکننده سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین بیشتر بود، اما بهدلیل مسائل مربوط به طراحی مطالعه، دادهها قطعیت پائینی داشتند.
اغلب نتایج ما برای عوارض جانبی ممکن است با در دسترس قرار گرفتن شواهد بیشتر تغییر کنند.
مطالعه چکیده کامل
سیگارهای الکترونیکی (e-cigarettes; ECs) دستگاههای الکترونیکی تولید کننده بخار هستند که در دست قرار گرفته و با حرارت دادن یک مایع الکترونیکی (e-liquid)، آئروسل تشکیل میدهند. افراد سیگاری، ارائهدهندگان مراقبتهای سلامت، و سازمانهای نظارتی مایل هستند که بدانند ECها میتوانند به ترک سیگار در افراد کمک کنند، و استفاده از آنها برای این منظور بیخطر (safe) است یا خیر. این بهروزرسانی بهعنوان بخشی از یک مرور سیستماتیک پویا (living systematic review) انجام شد.
اهداف
بررسی بیخطری (safety)، تحملپذیری، و اثربخشی استفاده از EC در مقایسه با EC بدون نیکوتین، دیگر درمانهای ترک سیگار، و عدم درمان، برای کمک به افرادی که سیگار میکشند تا به ترک طولانیمدت سیگار دست یابند.
روشهای جستوجو
ما تا 1 مارچ 2025 در پایگاه مرکزی ثبت کارآزماییهای کنترلشده کاکرین (CENTRAL)، MEDLINE؛ Embase و PsycINFO جستوجو کرده، منابع را بررسی کرده، و با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم.
معیارهای انتخاب
ما کارآزماییهایی را وارد کردیم که در آنها افراد سیگاری بهطور تصادفی در گروه دریافت EC یا کنترل قرار گرفتند. مطالعات مداخلهای کنترلنشدهای را وارد کردیم که در آنها همه شرکتکنندگان یک مداخله EC را دریافت کردند. مطالعات میبایست یک پیامد واجد شرایط را گزارش میکردند.
گردآوری و تجزیهوتحلیل دادهها
برای غربالگری و استخراج دادهها، روشهای استاندارد کاکرین را بهکار بردیم. ما از ابزار خطر سوگیری (risk of bias tool; RoB 1) و رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد استفاده کردیم. پیامدهای مهم عبارت بودند از پرهیز از استعمال سیگار پساز حداقل شش ماه، عوارض جانبی (AEs)، و عوارض جانبی جدی (SAEs). پیامدهای مهم شامل بیومارکرها، مواد سمی/مواد سرطانزا، و استفاده طولانیمدت از EC بودند. برای محاسبه خطر نسبی (RR) با 95% فاصله اطمینان (CI) آن برای پیامدهای دوحالتی (dichotomous outcome)، از مدل اثر ثابت (fixed-effect) منتل-هنزل (Mantel-Haenszel) استفاده کردیم. برای پیامدهای پیوسته (continuous outcome)، تفاوتهای میانگین (MD) را محاسبه کردیم. در صورت لزوم، دادهها را در متاآنالیزهای زوجی (pairwise meta-analysis) و شبکه (network meta-analysis; NMA) ادغام کردیم.
نتایج اصلی
ما 90 مطالعه تکمیلشده (دو مورد برای این بهروزرسانی جدید بودند) را وارد کردیم (29,044 شرکتکننده)، که 49 مورد، کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده (randomised controlled trials; RCTs) بودند. از میان مطالعات واردشده، 10 مورد (که همگی به جز یک مورد در مقایسههای اصلی ما مشارکت داشتند) در معرض خطر پائین سوگیری، 61 مطالعه در معرض خطر بالای سوگیری (شامل همه مطالعات تصادفیسازی نشده)، و مابقی در معرض خطر نامشخص سوگیری قرار داشتند.
EC حاوی نیکوتین در مقایسه با درمان جایگزینی نیکوتین (nicotine replacement therapy; NRT) منجر به افزایش نرخ ترک سیگار میشود ( شواهد با قطعیت بالا) (RR: 1.59؛ 95% CI؛ 1.30 تا 1.93؛ I 2 = 0%؛ 7 مطالعه، 2544 شرکتکننده). اگر بخواهیم این عدد را بهصورت مطلق بیان کنیم، به معنای چهار مورد ترک موفقیتآمیز بیشتر در هر 100 نفر (95% CI؛ 2 مورد تا 6 مورد بیشتر) است. میزان وقوع AEها احتمالا میان گروهها مشابه است (شواهد با قطعیت متوسط (کاهش سطح شواهد بهدلیل عدمدقت (imprecision))) (RR: 1.03؛ 95% CI؛ 0.91 تا 1.17؛ I 2 = 0%؛ 5 مطالعه، 2052 شرکتکننده). SAEها نادر بودند، و شواهد کافی وجود ندارد که مشخص شود تفاوت نرخها میان گروهها بهدلیل عدمدقت بسیار جدی است یا خیر (RR: 1.20؛ 95% CI؛ 0.90 تا 1.60؛ I 2 = 32%؛ 6 مطالعه، 2761 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت پائین).
EC حاوی نیکوتین در مقایسه با EC غیرنیکوتینی احتمالا منجر به افزایش نرخ ترک سیگار میشود (شواهد با قطعیت متوسط (کاهش سطح شواهد بهدلیل عدمدقت)) (RR: 1.46؛ 95% CI؛ 1.09 تا 1.96؛ I 2 = 4%؛ 6 مطالعه، 1613 شرکتکننده). اگر بخواهیم این عدد را بهصورت مطلق بیان کنیم، به معنای سه مورد ترک موفقیتآمیز بیشتر در هر 100 نفر (95% CI؛ 1 مورد تا 7 مورد بیشتر) است. احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در میزان AE میان این گروهها وجود دارد (شواهد با قطعیت متوسط) (RR: 1.01؛ 95% CI؛ 0.91 تا 1.11؛ I 2 = 0%؛ 5 مطالعه، 840 شرکتکننده). شواهد کافی برای تعیین اینکه نرخ SAEها میان گروهها متفاوت هستند یا خیر، وجود ندارد، که دلیل آن هم به عدمدقت بسیار جدی باز میگردد (RR: 1.00؛ 95% CI؛ 0.56 تا 1.79؛ I 2 = %0؛ 9 مطالعه، 1412 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت پائین).
نرخ ترک سیگار برای شرکتکنندگان تصادفیسازی شده به EC حاوی نیکوتین در مقایسه با فقط حمایت رفتاری/بدون حمایت، ممکن است بالاتر باشد (شواهد با قطعیت پائین به دلیل مشکلات مربوط به خطر سوگیری) (RR: 1.96؛ 95% CI؛ 1.66 تا 2.32؛ I 2 = 0%؛ 11 مطالعه، 6819 شرکتکننده). این عدد بهصورت مطلق، به معنای چهار مورد ترک سیگار بیشتر در هر 100 نفر (95% CI؛ 3 مورد تا 5 مورد بیشتر) است. شواهدی وجود داشت که AEهای (غیرجدی) در افرادی که به گروه EC حاوی نیکوتین تصادفیسازی شدند، بیشتر رخ داد (RR: 1.18؛ 95% CI؛ 1.10 تا 1.27؛ I 2 = 6%، شواهد با قطعیت پائین؛ 6 مطالعه، 2351 شرکتکننده) و، مجددا، برای تعیین اینکه نرخ SAEها میان گروهها متفاوت بود یا خیر، شواهد کافی به دست نیامد (RR: 0.93؛ 95% CI؛ 0.68 تا 1.28؛ I 2 = 0%؛ 12 مطالعه، 4561 شرکتکننده، شواهد با قطعیت بسیار پائین).
نتایج NMA با نتایج متاآنالیزهای زوجی برای همه پیامدهای اصلی، همسو و سازگار بودند. در شبکه AE ناهمگونی وجود داشت، که با یک مطالعه بیرونی تکی توضیح داده شد که فقط شواهد مستقیم را برای یکی از نودها (nodes) ارائه داد.
دادههای بهدست آمده از مطالعات تصادفیسازی نشده، همسو با دادههای RCT بودند. شایعترین AEها گزارششده عبارت بودند از تحریک گلو/دهان، سردرد، سرفه، و حالت تهوع، که با ادامه استفاده EC برطرف شدند. مطالعات بسیار اندکی دادههای مربوط به پیامدها یا مقایسههای دیگر را گزارش کردند؛ بنابراین، شواهد محدودی، با CIهایی که اغلب هم شامل آسیب و هم مزیت بالینی قابل توجه ناشی از مداخله بودند، به دست آمدند.
نتیجهگیریهای نویسندگان
شواهدی با قطعیت بالا وجود دارد که EC حاوی نیکوتین در مقایسه با NRT، و شواهدی با قطعیت متوسط که EC حاوی نیکوتین در مقایسه با EC بدون نیکوتین، نرخ ترک سیگار را افزایش میدهند. شواهدی که EC حاوی نیکوتین را با پشتیبانی رفتاری یا بدون پشتیبانی مقایسه کردند نیز نشاندهنده سودمندی آنها هستند، اما به دلیل خطر سوگیری ذاتی در طراحی مطالعه، قطعیت کمتری دارند. CIها، در بیشتر موارد، برای دادههای مربوط به AEها، SAEها، و دیگر نشانگرهای بیخطری، گسترده بودند و هیچ شواهدی مبنی بر وجود تفاوت در AEها میان EC حاوی نیکوتین و غیرنیکوتین و همچنین میان EC حاوی نیکوتین و NRT وجود نداشت، اما شواهدی با قطعیت پائین برای افزایش AEها در مقایسه با پشتیبانی رفتاری/عدم پشتیبانی دیده شدند. بروز کلی SAEها در تمام بازوهای مطالعات، اندک بود. ما شواهدی را مبنی بر آسیب جدی ناشی از EC حاوی نیکوتین نیافتیم، اما برای ارزیابی کامل بیخطری EC، به انجام مطالعات طولانیتر و بزرگتر نیاز است. مطالعات واردشده، EC حاوی نیکوتین تائیدشده را آزمایش کردند؛ محصولات غیرقانونی و/یا محصولات حاوی دیگر مواد فعال (مانند تتراهیدروکانابینول (THC)) ممکن است خطرات متفاوتی داشته باشند.
محدودیت اصلی شواهد، همچنان عدمدقت در برخی مقایسهها و پیامدهای بیخطری است که به دلیل تعداد نسبتا کم RCTهای واردشده، اغلب با نرخ پائین رویدادها، ایجاد شدند. RCTهای بیشتری در حال انجام هستند. برای اطمینان از اینکه مطالعه مروری حاضر اطلاعات بهروزشدهای را برای تصمیمگیرندگان فراهم میکند، یک مرور سیستماتیک پویا است. به موازات در دسترس قرار گرفتن شواهد مرتبط جدید، جستوجوها را ماهانه انجام داده و غربالگری کرده، و این مرور را بهروز خواهیم کرد. لطفا برای آگاهی از آخرین وضعیت این مطالعه مروری به بانک اطلاعاتی مرورهای سیستماتیک کاکرین (Cochrane Database of Systematic Reviews) مراجعه کنید.
حمایت مالی
تحقیقات سرطان بریتانیا (PICCTR-2024/100012).
ثبت
پروتکل اولیه 2012 از طریق این DOI در دسترس است: 10.1002/14651858.CD010216. پروتکل بهروزشده 2023 از طریق DOI 10.17605/OSF.IO/ZWGSK (https://osf.io/ZWGSK/) در دسترس قرار دارد. بهروزرسانی پروتکل 2025 از طریق این DOI: 10.17605/OSF.IO/59M4U (https://osf.io/59M4U/) و DOI: 10.17605/OSF.IO/UPGJC (https://osf.io/UPGJC/) در دسترس قرار دارد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.
ین مرور کاکرین در ابتدا به زبان انگلیسی منتشر شد. مسوولیت صحت ترجمه بر عهده تیم ترجمه است که آن را تهیه کرده است. روند ترجمه با دقت انجام شده و از فرآیندهای استاندارد برای تضمین کنترل کیفیت پیروی میکند. با این حال، در صورت عدم تطابق، ترجمههای نادرست یا نامناسب، متن اصلی انگلیسی معتبر است.
