Wprowadzenie

Opioidy (leki podobne do morfiny) są stosowane w leczeniu ciężkiego bólu. Niestety powodują one skutki uboczne. Poopioidowe zaburzenie czynności jelit (ang. opioid-induced bowel dysfunction, OIBD; przyp. tłum.) to termin opisujący zaparcia, niepełne wypróżnianie jelit, wzdęcia oraz refluks żołądkowo-przełykowy (cofająca się do przełyku treść żołądka). OIBD może być na tyle poważne, że pacjent ogranicza stosowanie leków opioidowych, aby poprawić czynność jelit. OIBD występuje często u osób z nowotworem oraz takich, które otrzymują leczenie paliatywne (opieka udzielana osobom z nieuleczalną chorobą). Środki przeczyszczające stanowią często leczenie pierwszego rzutu w OIBD. Leki te nie zawsze są skuteczne. Antagoniści opioidów typu μ (MOA) to leki stosowane w OIBD. Według wytycznych mogą być zalecane przy braku skuteczności środków przeczyszczających.

Charakterystyka badań

Celem tego uaktualnionego przeglądu było określenie skuteczności i bezpieczeństwa MOA w OIBD u osób z nowotworem i takich otrzymujących leczenie paliatywne, u których środki przeczyszczające nie są skuteczne. Skutkiem ubocznym MOA może być zmniejszenie efektu przeciwbólowego opioidów, dlatego też analizowaliśmy efekt uśmierzenia bólu. Włączyliśmy tylko randomizowane badania kontrolne (RCT), które są dobrze zaprojektowanymi badaniami klinicznymi i dostarczają najbardziej wiarygodnych danych naukowych. Konieczne było, aby w badaniach oceniano MOA, takie jak: naldemedina (niedostępna w Polsce; przyp. tłum.), metylonaltrekson i nalokson. W grupie porównawczej (kontrolnej) można było stosować placebo (tabletka bez substancji czynnej), zwykłe leczenie lub inną terapię, np. różnego rodzaju MOA.

Główne wyniki

Podczas wyszukiwania do sierpnia 2017 roku znaleźliśmy osiem badań z udziałem 1022 dorosłych. Analizowanymi MOA u osób z chorobą nowotworową były naldemedina i nalokson podawane doustne w skojarzeniu z leczeniem opioidowym (przeciwbólowym). Metylonaltrekson podawany we wstrzyknięciu oceniano w leczeniu paliatywnym u osób, u których większość miała zaawansowaną chorobę nowotworową.

Wyniki dotyczyły porównania naldemediny lub metylonaltreksonu z placebo. W przypadku naloksonu wyniki porównywano tylko z placebo lub samym leczeniem opioidowym.

Jakość danych naukowych oceniliśmy od bardzo niskiej do średniej. Bardzo niska jakość oznacza, że jesteśmy bardzo niepewni odnośnie wyników. Wysoka jakość dowodów oznacza, że jesteśmy bardzo pewni odnośnie wyników. Problemy dotyczyły sposobu zaprojektowania badań, w tym ograniczonego raportowania metodologii.

Perystaltyka jelit w ciągu 24 godzin i do dwóch tygodni

Dane naukowe średniej jakości wskazywały, że naldemedina wpływała na poprawę perystaltyki jelit do dwóch tygodni. W badaniach nie oceniano wpływu naloksonu na perystaltykę jelit w okresie dwóch tygodni. Metylonaltrekson zwiększał perystaltykę jelit lub ilość wypróżnień (miękkie stolce) w ciągu 24 godzin i do dwóch tygodni (dane średniej jakości).

Redukcja bólu

Dane średniej jakości wskazywały, że naldemedina nie powodowała zmiany w redukcji bólu. W badaniach nie mierzono nasilenia bólu podczas stosowania naldemediny. Dane naukowe bardzo niskiej jakości wskazywały, że sam nalokson nie powodował zmiany w uśmierzeniu bólu. Dane średniej jakości wskazywały, że nalokson podawany łącznie z opioidami nie powodował zmiany w redukcji bólu. Dane średniej i niskiej jakości wskazywały, że metylonaltrekson nie powodował zmiany w uśmierzeniu bólu.

Ryzyko poważnych działań niepożądanych (zagrażające życiu lub prowadzące do zgonu, konieczność hospitalizacji) i innych skutków ubocznych

Dane naukowe niskiej jakości wskazywały, że naldemedina i nalokson w połączeniu z opioidami nie zwiększały ryzyka wystąpienia poważnych działań niepożądanych. W przypadku naldemedinu w badaniu stwierdzono pięć poważnych skutków ubocznych, ale żaden nie odnosił się do badanego leku. Metylonaltrekson prawdopodobnie nie zwiększał ryzyka poważnych działań niepożądanych (dane średniej jakości).

Dane średniej jakości wskazywały, że naldemedina zwiększała ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Dane naukowe średniej jakości wskazywały, że nalokson wraz z oksydokonem (opiodowy środek przeciwbólowy) nie zwiększał ryzyka wystąpienia skutków ubocznych. Dane niskiej jakości wskazywały, że metylonaltrekson nie zwiększał ogólnego ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Metylonaltrekson zwiększał ryzyko wystąpienia bólu brzucha i wzdęć.

Wnioski

Dane naukowe średniej jakości sugerowały, że naldemedina poprawiała czynność jelit w okresie do dwóch tygodni u dorosłych osób z chorobą nowotworową i OIBD, lecz jednocześnie zwiększała ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, natomiast metylonatrekson wpływał na poprawę czynności jelit u osób otrzymujących leczenie paliatywne i nie zwiększał ryzyka wystąpienia skutków ubocznych (dane niskiej jakości). Wyniki tego przeglądu należy interpretować ostrożnie, gdyż nie uzyskano ich na podstawie dowodów wysokiej jakości. Nie było badań w grupie dzieciach.