مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده برای مدیریت اضافهوزن یا چاقی در کودکان و نوجوانان در تمام گروههای سنی آنها، سنین 0 تا 19 سال، چقدر موثر است؟
پیامهای کلیدی
• مشخص نیست مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده (مداخلات تغذیهای که میکروبهای روده را هدف قرار میدهند) چه تاثیری بر شاخص توده بدنی (BMI)، وزن بدن، اندازه دور کمر، درصد چربی بدن، اندازه فشار خون، و عوارض جانبی در کودکان و نوجوانان مبتلا به اضافهوزن و چاقی، دارند.
• انجام تحقیقات بیشتر، از جمله کارآزماییهای بزرگتر، برای درک تاثیرات ناشی از مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده برای مدیریت اضافهوزن و چاقی در کودکان و نوجوانان مورد نیاز است.
اضافهوزن یا چاقی چیست؟
اضافهوزن وضعیتی است که در آن چربی بیشازحد در بدن رسوب میکند، و چاقی یک بیماری مزمن است که با تجمع بیشازحد چربی مشخص شده و میتواند بر اکثر سیستمهای بدن تاثیر بگذارد، کیفیت زندگی را مختل کند، و امید به زندگی را کاهش دهد. شاخص توده بدنی (BMI) که با تقسیم وزن فرد به کیلوگرم بر قد او به متر به توان دو محاسبه میشود، اغلب برای تعریف اضافهوزن و چاقی استفاده میشود.
اضافهوزن یا چاقی چگونه مدیریت میشود؟
اضافهوزن یا چاقی را میتوان از طریق تغییر در رژیم غذایی، مشاوره رفتاری برای اصلاح سبک زندگی، داروها، یا جراحی مدیریت کرد. با وجود این رویکردها، این اپیدمی جهانی تا سال 2022 بیش از 390 میلیون کودک و نوجوان 5 تا 19 سال و 37 میلیون کودک زیر پنج سال را تحت تاثیر قرار میدهد. اضافهوزن یا چاقی با متابولیسم غیرطبیعی و عدم تعادل در میکروبیوم روده مرتبط است. مطالعات منتشرشده نشان دادهاند مداخلات تغذیهای که «میکروبیوم روده» را هدف قرار میدهند، ممکن است تاثیرات مفیدی بر وزن بدن و درصد چربی بدن داشته باشند. میکروبیوم روده (gut microbiome)، مجموعهای از باکتریهای بیضرر و دیگر میکروارگانیسمهای موجود در روده انسان است که برای سلامت مطلوب مورد نیاز هستند.
ما به دنبال چه یافتهای بودیم؟
هدف ما، بررسی تاثیر مداخلات تغذیهای مختلف، که مجموعه میکروبی روده را هدف قرار میدهند، بر BMI، وزن بدن، اندازه دور کمر، درصد کل چربی بدن، فشار خون، و عوارض جانبی مرتبط با این مداخلات، در کودکان و نوجوانان در تمام گروههای سنی آنها، از 0 تا 19 سال، بود.
ما چهکاری را انجام دادیم؟
ما به دنبال مطالعاتی بودیم که تاثیرات مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده را، از جمله پرهبیوتیکها (مواد غذایی که میکروبهای مفید را در روده تقویت میکنند)، پروبیوتیکها (میکروبهای زندهای که برای سلامت مفید هستند)، سینبیوتیکها (ترکیبی از پرهبیوتیکها و پروبیوتیکها)، اسیدهای چرب زنجیره کوتاه (یعنی مولکولهای چربی کوچک تولید شده توسط باکتریهای روده با تخمیر فیبر غذایی و کربوهیدراتهای غیرقابل هضم) و پیوند میکروبیوتای مدفوع (یعنی کپسول حاوی میکروبهای مدفوع از یک اهداکننده سالم)، در مقایسه با مراقبت استاندارد (مراقبت معمول)، دارونما (placebo)، کنترل یا عدم انجام مداخله در کودکان و نوجوانان تا 19 سال بررسی کردند. نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اطمینان خود را نسبت به این شواهد، براساس عواملی مانند روشهای انجام و حجم نمونه مطالعه، رتبهبندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
ما 17 مطالعه را شامل 838 کودک و نوجوان مبتلا به اضافهوزن و چاقی یافتیم. این مطالعات در کشورهای مختلف، از جمله اسپانیا، چین، تایوان، کانادا، مکزیک، ایتالیا، لهستان، ترکیه، ایران، تایلند، دانمارک، نیوزیلند، و ایالات متحده آمریکا انجام شدند.
نوجوانان 10 تا 19 سال
مداخلات تغذیهای که میکروبهای روده را هدف قرار میدهند، ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر BMI، وزن بدن، اندازه دور کمر، درصد چربی بدن، فشار خون و عوارض جانبی داشته باشند، اما شواهد بسیار نامطمئن است.
کودکان و نوجوانان 0 تا 19 سال
مشخص نیست که پرهبیوتیکها در مقایسه با درمان ساختگی، چه تاثیری بر اندازه دور کمر، درصد چربی بدن، فشار خون، و عوارض جانبی دارند. یک مطالعه نشان داد که پرهبیوتیکها در مقایسه با یک درمان ساختگی (یعنی مداخلهای که حاوی هیچ دارویی نیست اما از نظر ظاهری یا طعم مشابه مداخله مورد آزمایش است) ممکن است منجر به کاهش اندکی در BMI و وزن بدن شوند، اما شواهد بسیار نامطمئن است.
پروبیوتیکها در مقایسه با درمان ساختگی ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر BMI، وزن بدن، اندازه دور کمر، درصد چربی بدن، فشار خون، و عوارض جانبی داشته باشند، اما شواهد بسیار نامطمئن است.
مشخص نیست که سینبیوتیکها در مقایسه با درمان ساختگی، چه تاثیری بر BMI، وزن بدن، اندازه دور کمر، درصد چربی بدن، فشار خون دیاستولیک و عوارض جانبی دارند. یک مطالعه نشان داد که سینبیوتیکها ممکن است منجر به کاهش فشار خون سیستولیک شوند، اما شواهد بسیار نامطمئن است.
مشخص نیست که اسیدهای چرب زنجیره کوتاه در مقایسه با درمان ساختگی، چه تاثیری بر وزن بدن، درصد چربی بدن، فشار خون، و عوارض جانبی دارند. یک مطالعه نشان داد که اسیدهای چرب زنجیره کوتاه ممکن است منجر به کاهش BMI و اندازه دور کمر شوند، اما شواهد بسیار نامطمئن است.
عوارض جانبی مداخلات عموما در مطالعات واردشده گزارش نشدند، اما یک مطالعه عوارض جانبی بالقوهای را مانند کرامپ شکمی، ناراحتی شکمی، درد شکم، اسهال، استفراغ و میگرن در گروه پرهبیوتیکها نشان داد؛ بااینحال، میزان بروز آن بسیار کم بود. حالت تهوع و سردرد در مطالعه دیگری در گروه اسیدهای چرب زنجیره کوتاه گزارش شد، اما ناچیز بودند.
محدودیتهای شواهد چه هستند؟
یافتههای این مرور به دلیل تعداد کم شرکتکنندگان، تعداد کم مطالعات موجود برای هر یک از مقایسهها، فقدان دادههای بلندمدت، و گزارش ناکافی از عوارض جانبی، محدود هستند.
شواهد تا چه زمانی بهروز است؟
شواهد تا ژانویه 2025 بهروز است.
مطالعه چکیده کامل
اپیدمی اضافهوزن و چاقی بیشاز 390 میلیون کودک و نوجوان 5 تا 19 سال و 37 میلیون کودک زیر پنج سال را تحت تاثیر قرار میدهد. اضافهوزن و چاقی با عواقب کوتاهمدت و طولانیمدت، از جمله التهاب مزمن، بیماریهای متابولیک، همچنین تغییرات در ترکیب میکروبیوم روده (gut microbiome)، مرتبط هستند. رویکردهای مبتنی بر میکروبیوم روده ممکن است بر معیارهای مرتبط با میکروبیوم مانند تنوع یا فراوانی باکتریهای روده تاثیر بگذارند، که میتوانند با پیامدهای مرتبط با چاقی مرتبط باشند. بااینحال، شواهد مربوط به تاثیر مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده برای مدیریت چاقی محدود است.
اهداف
ارزیابی تاثیرات مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده در مدیریت اضافهوزن یا چاقی در کودکان و نوجوانان در تمام تنوع سنی آنها از 0 تا 19 سال.
روشهای جستوجو
ما CENTRAL؛ MEDLINE؛ CINAHL؛ Web of Science Core Collection؛ BIOSIS Previews؛ Global Index Medicus (همه مناطق)؛ IBECS؛ SciELO؛ PAHO؛ PAHO IRIS؛ WHO IRIS؛ WHOLIS؛ Bibliomap؛ TROPHI، همچنین ClinicalTrials.gov و ICTRP Search Portal را جستوجو کردیم. تاریخ آخرین جستوجو در همه این بانکهای اطلاعاتی، 24 ژانویه 2025 بود. هیچ محدودیتی را از نظر زبان نگارش مقاله اعمال نکردیم.
معیارهای انتخاب
ما کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشدهای را وارد کردیم که مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده [یعنی، پرهبیوتیکها، پروبیوتیکها، سینبیوتیکها، اسیدهای چرب زنجیره کوتاه (SCFAs)، و پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT)] را در مقایسه با مراقبتهای استاندارد، دارونما (placebo)، یا مداخلات کنترل در کودکان و نوجوانان 0 تا 19 سال مبتلا به اضافهوزن یا چاقی ارزیابی کردند.
گردآوری و تجزیهوتحلیل دادهها
دو نویسنده مرور بهطور مستقل از هم عناوین، چکیدهها و متون کامل را غربالگری کردند، دادهها را استخراج کرده، و خطر سوگیری (bias) را با استفاده از ابزار Risk of Bias 2 کاکرین و قطعیت شواهد را با استفاده از درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE)، چارچوبی برای ارزیابی قطعیت شواهد و ارائه توصیهها در مرورهای سیستماتیک، ارزیابی کردند. متاآنالیزهای اثرات تصادفی (random-effect) انجام شدند، مگر اینکه فقط یک مطالعه برای هر پیامد در دسترس بود، که برای آنها آنالیزهای اثر ثابت (fixed-effect model) انجام شد.
نتایج اصلی
ما 17 مطالعه (838 شرکتکننده) را از کشورهای مختلف پیدا کردیم، که تاثیرات پرهبیوتیکها، پروبیوتیکها، سینبیوتیکها، SCFAها و FMT را بر شاخص توده بدنی (BMI)، وزن بدن، اندازه دور کمر، درصد کل چربی بدن (TBF%)، فشار خون سیستولیک و دیاستولیک، و عوارض جانبی ارزیابی کردند. از 17 مطالعه واردشده، پنج مطالعه روی نوجوانان 10 تا 19 سال، و 12 مطالعه روی کودکان و نوجوانان در هر دو گروه سنی، 0 تا 19 سال، صورت گرفتند. پساز تماس با نویسندگان برای دریافت دادههای گروهبندیشده بر اساس سن شرکتکنندگان، هیچ مطالعهای دادههای جداگانه پیامدها را برای کودکان و نوجوانان ارائه نکرد. مطالعات واردشده توسط منابع مالی دانشگاهی یا کمکهای مالی از بخشهای دولتی و خصوصی حمایت مالی شدند. علاوهبر این، 15 مطالعه به عنوان در حال انجام («ongoing») طبقهبندی شدند.
سطح قطعیت شواهد در کل بسیار پائین بود.
در نوجوانان 10 تا 19 سال، پروبیوتیکها در مقایسه با دارونما یا عدم انجام مداخله، ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر BMI، وزن بدن، اندازه دور کمر، TBF%، فشار خون، و عوارض جانبی داشته باشند. بهطور مشابه، FMT در مقایسه با دارونما ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر اندازه دور کمر، TBF%، فشار خون و عوارض جانبی در این گروه سنی داشته باشد.
بر اساس نتایج یک مطالعه با 41 شرکتکننده و در کودکان و نوجوانان 0 تا 19 سال، مداخله با پرهبیوتیکها در مقایسه با دارونما ممکن است منجر به کاهش اندکی در BMI (تفاوت میانگین (MD): 0.70-؛ 95% CI؛ 1.25- تا 0.15-) و وزن بدن (تفاوت میانگین: 1.5-؛ 95% CI؛ 2.61- تا 0.39-) شود. پرهبیوتیکها در مقایسه با دارونما ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر اندازه دور کمر، TBF%، فشار خون سیستولیک، و عوارض جانبی داشته باشند. هیچ دادهای در مورد تاثیر پرهبیوتیکها بر فشار خون دیاستولیک در دسترس نبود.
پروبیوتیکها در مقایسه با دارونما ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر BMI، وزن بدن، اندازه دور کمر، TBF%، فشار خون و عوارض جانبی در کودکان و نوجوانان (0 تا 19 سال) داشته باشند.
بر اساس نتایج یک مطالعه با 56 شرکتکننده، سینبیوتیکها در مقایسه با دارونما ممکن است منجر به کاهش فشار خون سیستولیک (تفاوت میانگین: 40.00-؛ 95% CI؛ 50.63- تا 29.37-) در کودکان و نوجوانان (0 تا 19 سال) شوند. شواهد در مورد تاثیرات سینبیوتیکها در مقایسه با دارونما بر BMI، وزن بدن، اندازه دور کمر، فشار خون، و عوارض جانبی، بسیار نامطمئن است. هیچ دادهای در مورد تاثیر سینبیوتیکها در مقایسه با دارونما بر TBF% در دسترس نبود. سینبیوتیکها در مقایسه با پروبیوتیکها، ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر اندازه دور کمر، TBF% و عوارض جانبی داشته باشند. هیچ دادهای در مورد تاثیر سینبیوتیکها در مقایسه با پروبیوتیکها بر BMI، وزن بدن، و فشار خون در دسترس نبود.
بر اساس نتایج یک مطالعه با 48 شرکتکننده و شواهدی با قطعیت بسیار پائین، SCFAها در مقایسه با دارونما ممکن است منجر به کاهش اندازه دور کمر (تفاوت میانگین: 5.08-؛ 95% CI؛ 7.40- تا 2.76-) و BMI (تفاوت میانگین: 2.26-؛ 95% CI؛ 3.24- تا 1.28-) در کودکان و نوجوانان (0 تا 19 سال) شوند. SCFAها در مقایسه با دارونما ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر عوارض جانبی داشته باشند. هیچ دادهای در مورد تاثیر SCFAها بر وزن بدن، TBF%، و فشار خون در دسترس نبود.
عوارض جانبی، یعنی کرامپ شکمی، ناراحتی شکمی، درد شکم، اسهال، استفراغ، و میگرن، در گروه پرهبیوتیکها گزارش شدند، اما با بروز بسیار پائین. علاوهبر این، عوارض جانبی مانند حالت تهوع و سردرد در گروه SCFAها گزارش شدند، اما با بروز پائین.
نتیجهگیریهای نویسندگان
در نوجوانان 10 تا 19 سال، مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده ممکن است منجر به تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در پیامدهای مرتبط با چاقی شوند. در کودکان و نوجوانان 0 تا 19 سال، پرهبیوتیکها ممکن است منجر به کاهش اندکی در BMI و وزن بدن شوند؛ سینبیوتیکها ممکن است منجر به کاهش فشار خون سیستولیک شوند، و SCFAها ممکن است منجر به کاهش BMI و اندازه دور کمر شوند، اگرچه قطعیت شواهد بسیار پائین بود. شواهد به دلیل تعداد کم مطالعات در هر مقایسه، حجم نمونههای کوچک، مدت زمان کوتاه مداخله، و گزارش ناکافی از عوارض جانبی، از قطعیت بسیار پائین برخوردار بود. انجام پژوهشهای دقیقتری مورد نیاز است که انواع مختلف مداخلات مبتنی بر میکروبیوم روده را برای مدیریت چاقی در کودکان و نوجوانان، چه در محیطهای بالینی و چه در سطح جامعه، بررسی کنند. مطالعات آتی باید روشهای مربوط به تصادفیسازی، کورسازی (blinding)، و تبعیت از درمان را نیز گزارش کنند، و شامل طرحهای از پیش تعیینشده آنالیز باشند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.
