پیامهای کلیدی
براساس تحقیقات فعلی، ما در مورد تاثیرات داروهای مختلف برای مدیریت سوءمصرف کانابیس (cannabis) مطمئن نیستیم.
سوءمصرف کانابیس چیست؟
سوءمصرف کانابیس زمانی است که فرد با وجود ایجاد مشکلاتی در زندگی خود، مانند سلامت، کار یا روابط، ترک مصرف کانابیس برایش دشوار است. استفاده از کانابیس نسبتا شایع بوده و در سراسر دنیا متداول است. تقاضا برای درمان سوءمصرف کانابیس در اکثر مناطق جهان رو به افزایش بوده است. تلاش برای جرمزدایی (decriminalise) یا قانونی کردن مصرف کانابیس در برخی کشورها احتمالا منجر به ادامه یافتن این روند میشود.
وابستگی به کانابیس چگونه درمان میشود؟
-
در حال حاضر، درمانهای روانشناختی تنها درمان توصیهشده برای مدیریت سوءمصرف کانابیس هستند.
-
در وضعیت کنونی، هیچ داروی خاصی برای درمان سوءمصرف کانابیس وجود ندارد.
ما به دنبال چه یافتهای بودیم؟
ما خواستیم ارزیابی کنیم که چه داروهایی برای درمان وابستگی به کانابیس موثر و بیخطر هستند.
ما چهکاری را انجام دادیم؟
ما بانکهای اطلاعاتی علمی زیادی را جستوجو کردیم تا مطالعات بالینی را بیابیم که به بررسی داروهایی برای درمان سوءمصرف کانابیس پرداختند. ما مطالعاتی را وارد کردیم که در آنها شرکتکنندگان به عنوان مبتلا به سوءمصرف کانابیس توصیف شدند. ما مطالعاتی را وارد کردیم که در آنها افراد به صورت تصادفی به یکی از دو یا چند گروه درمانی اختصاص یافتند. ما ارزیابی کردیم که روشهای انجام مطالعه تا چه اندازه قوی بودند تا بدانیم چقدر به نتایج آنها میتوان اطمینان داشت. ما مطالعات را برای آنالیز، بسته به نوع داروی مورد استفاده، گروهبندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 37 مورد کارآزمایی تصادفیسازی و کنترلشده را با 3201 شرکتکننده شناسایی کردیم.
میانگین سنی شرکتکنندگان در مطالعات بزرگسالان از 22 تا 41 سال متغیر بود، درحالیکه چهار مطالعه دیگر فقط شامل جوانان بودند. شرکتکنندگان در بیشتر مطالعات (32) عمدتا مرد بودند. درحالیکه اکثر مطالعات، شرکتکنندگان مبتلا به وابستگی به کانابیس را از جمعیت عمومی انتخاب کردند، پنج مطالعه بر شرکتکنندگانی متمرکز بودند که علاوه بر وابستگی به کانابیس، دچار یک بیماری سلامت روان نیز بودند، از جمله افسردگی (2 مطالعه)، اختلال نقصتوجه-بیشفعالی (2 مطالعه) و اختلال دوقطبی (1 مطالعه). بیشتر مطالعات (29) در ایالات متحده آمریکا انجام شدند، چهار مورد در استرالیا، دو مورد در اسرائیل، یک مورد در کانادا، و یک مورد در بریتانیا صورت گرفتند.
این مطالعات طیف گستردهای از داروها را برای کاهش نشانههای ترک مصرف کانابیس و ترویج توقف یا کاهش مصرف کانابیس آزمایش کردند، از جمله: فرآوردههای کانابینوئیدی حاوی Δ9-تتراهیدروکانابینول (THC، ماده اصلی تشکیلدهنده کانابیس با خواص روانگردان)؛ کانابیدیول (CBD، ترکیبی در کانابیس که باعث سرخوشی نمیشود)؛ داروهایی متعلق به «داروهای ضدتشنج و تثبیتکنندههای خلقوخو» (داروهایی برای جلوگیری از بروز تشنج و درمان صرع)؛ N-استیلسیستئین (دارویی که برای درمان اختلالات تنفسی و مسمومیت با پاراستامول استفاده میشود)؛ هورمون اکسیتوسین و دارویی به نام PF-04457845 (که بر نحوه تجزیه کانابینوئیدها در بدن تاثیر میگذارد). در بیشتر مطالعات، تاثیر این داروها با اثر دارونما (placebo) (یک درمان ساختگی که شبیه داروی فعال است اما هیچ ماده فعالی ندارد) مقایسه شد.
یازده مطالعه داروها را از شرکتهای تولیدکننده دریافت کردند، و هیچکدام توسط شرکتهای داروسازی تامین مالی نشدند. سه مطالعه منبع تامین مالی خود را گزارش نکردند، یا منبع تامین مالی آنها نامشخص بود.
نتایج اصلی
برای ترک مصرف کانابیس تا پایان درمان، ترکیبات THC؛ CBD؛ N-استیلسیستئین، اکسیتوسین و PF-04457845 احتمالا بیاثر هستند و ما در مورد تاثیر داروهای ضدتشنج و تثبیتکنندههای خلقوخو مطمئن نیستیم.
برای تکمیل درمان، CBD، داروهای ضدتشنج و تثبیتکنندههای خلقوخو، N-استیلسیستئین و PF-04457845 ممکن است موثر نباشند، و ما در مورد تاثیر ترکیبات THC مطمئن نیستیم.
ترکیبات THC، کانابیدیول، N-استیلسیستئین و PF-04457845 احتمالا نسبت به دارونما، عوارض جانبی بیشتری (مانند سردرد، حالت تهوع یا اختلال خواب) ایجاد نمیکنند. شرکتکنندگانی که با داروهای ضدتشنج و تثبیتکنندههای خلقوخو درمان شدند، نسبت به افرادی که دارونما را دریافت کردند، احتمال بیشتری داشت که زودتر از مطالعه خارج شوند. هیچیک از داروهای آزمایششده احتمال بروز عوارض جانبی شدید (یعنی عوارضی که نیاز به مراقبت پزشکی داشتند) را افزایش ندادند.
محدودیتهای شواهد چه هستند؟
سطح کیفیت شواهد برای کمتر از یکسوم از پیامدهای این مرور متوسط (30%) و برای برخی پائین (37%) یا بسیار پائین (31%) بود. این موضوع به دلیل وجود تعداد کمی مطالعه برای هر دارو (از یک تا هفت مورد) رخ داد. هر مطالعه شامل تعداد کمی از شرکتکنندگان بود، برخی تناقضات در یافتهها میان مطالعات وجود داشتند (یعنی برخی تاثیر مفیدی را از مداخله یافتند و برخی هیچ مزیت یا آسیبی را نیافتند) و به دلیل انصراف شرکتکنندگان مطالعه از درمان، خطر سوگیری (bias) وجود داشت.
این شواهد تا چه زمانی بهروز است؟
این مطالعه، مرور قبلی را بهروز میکند. شواهد تا می 2024 بهروز است.
مطالعه چکیده کامل
مصرف کانابیس (cannabis) در سراسر دنیا شایع و گسترده است. در حال حاضر هیچ یک از درمانهای دارویی برای درمان اختلالات مصرف کانابیس مورد تایید قرار نگرفتهاند.
این یک بهروزرسانی از مرور کاکرین است که نخستینبار در کتابخانه کاکرین در شماره 12، سال 2014 منتشر شد.
اهداف
ارزیابی اثربخشی و بیخطری (safety) درمانهای دارویی در مقایسه با یکدیگر، دارونما (placebo) یا عدم استفاده از دارودرمانی (مراقبت حمایتی) برای کاهش نشانههای ترک مصرف کانابیس و تشویق افراد به توقف یا کاهش مصرف آن.
روشهای جستوجو
ما جستوجوهای خود را در پایگاه مرکزی ثبت کارآزماییهای کنترلشده کاکرین (CENTRAL)، MEDLINE؛ Embase و PsycINFO در ماه می 2024 بهروز کردیم.
معیارهای انتخاب
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) و شبه-RCTهایی وارد شدند که استفاده از داروها را در درمان ترک مصرف کانابیس یا تشویق به توقف یا کاهش مصرف آن، یا هر دو، با سایر داروها، دارونما یا عدم استفاده از دارودرمانی (مراقبت حمایتی) در افراد وابسته به کانابیس یا کسانی که احتمال وابستگی داشتند، مقایسه کردند.
گردآوری و تجزیهوتحلیل دادهها
از روشهای استاندارد روششناسی مورد انتظار کاکرین استفاده کردیم.
نتایج اصلی
ما 21 RCT را شامل 1755 شرکتکننده وارد کردیم: 18 مطالعه بزرگسالان (میانگین سنی 22 تا 41 سال) را وارد کردند؛ سه مطالعه افراد جوان (میانگین سنی 20 سال) را هدف قرار دادند. اکثر شرکتکنندگان (75%) مرد بودند. این مطالعات دارای خطر پائین سوگیری (bias) عملکرد، سوگیری تشخیص و گزارشدهی انتخابی پیامد بودند. یک مطالعه در معرض خطر سوگیری انتخاب، و سه مطالعه در معرض خطر سوگیری ریزش نمونه (attrition bias) قرار داشتند.
تمام مطالعات مقایسه داروی فعال و دارونما را انجام دادند. داروها، همانند پیامدهای گزارش شده، متنوع بودند، و این امر محدوده تجزیهوتحلیل را محدود کرد.
احتمال پرهیز از مصرف مواد در پایان درمان با ترکیبات 9Δ- تتراهیدروکانابینول (tetrahydrocannabinol; THC) نسبت به دارونما بیشتر نبود (خطر نسبی (RR): 0.98؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 0.64 تا 1.52؛ 305 شرکتکننده؛ 3 مطالعه؛ شواهد با کیفیت متوسط). در مورد داروهای ضد-افسردگی مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI)، داروهای ضد-افسردگی با عملکرد ترکیبی، داروهای ضد-تشنج (anticonvulsants) و تثبیت کنندههای خلقوخو (mood stabilisers)، بوسپیرون (buspirone) و N- استیل سیستئین (N‐acetylcysteine)، هیچ تفاوتی از نظر احتمال پرهیز از مصرف کانابیس در پایان درمان در مقایسه با دارونما وجود نداشت (شواهد با کیفیت پائین تا بسیار پائین).
شواهد کیفی مبنی بر کاهش شدت نشانههای ترک مصرف با ترکیبات THC در مقایسه با دارونما به دست آمد. برای دیگر درمانهای دارویی، این پیامد یا بررسی نشد، یا هیچگونه تفاوت معنیداری را گزارش نکرد.
احتمال بروز عوارض جانبی با ترکیبات THC (RR؛ 1.02؛ 95% CI؛ 0.89 تا 1.17؛ 318 شرکتکننده؛ 3 مطالعه)، یا N- استیل سیستئین (RR؛ 0.94؛ 95% CI؛ 0.71 تا 1.23؛ 418 شرکتکننده؛ 2 مطالعه) در مقایسه با دارونما بیشتر نبود (شواهد با کیفیت متوسط). در مورد داروهای ضد-افسردگی SSRI، داروهای ضد-افسردگی با عملکرد ترکیبی، بوسپيرون و N- استیل سیستئین، هیچ تفاوتی از نظر عوارض جانبی در مقایسه با دارونما به دست نیامد (شواهد با کیفیت پائین تا بسیار پائین).
هیچ تفاوتی از نظر احتمال ترک درمان به علت ابتلا به عوارض جانبی با ترکیبات THC، داروهای ضد-افسردگی SSRI، داروهای ضد-افسردگی با عملکرد ترکیبی، داروهای ضد-تشنج و تثبیت کنندههای خلقوخو، بوسپيرون و N- استیل سیستئین در مقایسه با دارونما دیده نشد (شواهد با کیفیت پائین تا بسیار پائین).
هیچ تفاوتی از نظر احتمال تکمیل درمان با ترکیبات THC، داروهای ضد-افسردگی SSRI، داروهای ضد-افسردگی با عملکرد ترکیبی و بوسپيرون در مقایسه با دارونما (شواهد با کیفیت پائین تا بسیار پائین)، یا با N- استیل سیستئین در مقایسه با دارونما (RR؛ 1.06؛ 95% CI؛ 0.93 تا 1.21؛ 418 شرکتکننده؛ 2 مطالعه؛ شواهد با کیفیت متوسط) مشاهده نشد. به نظر میرسد که داروهای ضد-تشنج و تثبیت کنندههای خلقوخو احتمال تکمیل دوره درمان را کاهش میدهند (RR؛ 0.66؛ 95% CI؛ 0.47 تا 0.92؛ 141 شرکتکننده؛ 3 مطالعه؛ شواهد با کیفیت پائین).
شواهد موجود درباره گاباپنتین (gabapentin) (داروی ضد-تشنج)، اکسیتوسین (نوروپپتید (neuropeptide)) و اتموکسیتین (atomoxetine) برای تخمین اثربخشی کافی نبودند.
نتیجهگیریهای نویسندگان
شواهد ناقصی برای تمام دارودرمانیهای بالینی مهم بررسیشده وجود دارد، و برای نیمی از پیامدهای آنها، کیفیت شواهد پائین (44%) یا بسیار پائین (11%) بود. با توجه به شواهد محدود اثربخشی، این دارودرمانیها هنوز هم باید برای درمان سوءمصرف کانابیس به عنوان روشهای تجربی در نظر گرفته شوند. قطع درمان به دلیل عوارض جانبی مشاهدهشده با داروهای ضدتشنج و تثبیتکنندههای خلقوخو، ممکن است ارزش درمانی آنها را محدود کند.
حمایت مالی
FS؛ TP؛ JS: بودجهای را برای حمایت مستقیم از انجام این مرور از مؤسسه ملی تحقیقات سلامت و مراقبت (National Institute for Health and Care Research)، دریافت کردند.
SN: شورای ملی تحقیقات سلامت و پزشکی (National Health and Medical Research Council) مستقیما از کار او در انجام این مرور حمایت کند.
ثبت
پروتکل [و نسخههای قبلی] از طریق DOI: 10.1002/14651858.CD008940؛ [DOI: 10.1002/14651858.CD008940.pub2 و DOI: 10.1002/14651858.CD008940.pub3] در دسترس هستند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.
