پیامهای کلیدی
• درمانهای روانی-رفتاری احتمالا فراوانی تشنج را اندکی کاهش میدهند، اما از تاثیر آنها بر کیفیت زندگی افراد اطلاعی نداریم.
• درمانهای ذهن-بدن (مانند یوگا) ممکن است تعداد تشنجها را کمی کاهش دهند، و تفاوتی اندک یا عدم تفاوت را در کیفیت زندگی ایجاد کنند.
• بهطور کلی، تاثیرات درمان در مطالعات مختلف، متناقض بوده و قدرت شواهد متفاوت بود.
صرع چیست؟
صرع یک وضعیت شایع است که مغز را تحت تاثیر قرار میدهد و باعث ایجاد تشنج میشود. در تشنج، سیگنالهای الکتریکی مغز ناگهان مختل شده یا بیشازحد فعال میشوند.
نقش درمانهای غیردارویی در صرع چیست؟
بیشتر افراد مبتلا به صرع، روزانه داروهای ضدتشنج مصرف میکنند تا به کنترل تشنجها کمک کنند. یکسوم افراد مبتلا به صرع به دارودرمانی تنها پاسخ خوبی نمیدهند: تشنجها ادامه مییابند. درمانهای غیردارویی کمکی ممکن است به افراد مبتلا به صرع کمک کنند تا تاثیرات روانی، عاطفی و سبک زندگی این بیماری را مدیریت کنند. ما این درمانها را براساس نحوه عملکرد هر درمان، به شش دسته کلی تقسیم کردیم:
• درمانهای روانی-رفتاری، که هدفشان تغییر رفتار فرد است؛
• درمانهای ذهن-بدن، مانند آرامش عضلات و یوگا؛
• درمانهای خود-مدیریتی، که هدفشان کمک به افراد برای درک بهتر و مدیریت بیماریشان است؛
• ورزشهای بدنی، مانند تمرینات قلبیعروقی یا هوازی؛
• رویکردهای ارائه خدمات تحت نظر پرستار، که در آن پرستاران متخصص صرع مراقبتهای سلامت را ارائه میدهند؛
• دیگر رویکردهای ارائه خدمات، مانند پشتیبانی مراقبتی از طریق تلفن یا پشتیبانی تیمی چندرشتهای.
ما به دنبال چه یافتهای بودیم؟
هدف ما آن بود که بدانیم در موارد زیر، درمانهای موجود در این دستهها بهتر از مراقبتهای معمول صرع هستند که بزرگسالان دریافت میکنند:
• کاهش تعداد تشنجهایی که افراد دچار آنها میشوند؛
• بهبود کیفیت زندگی مرتبط با سلامت (HRQoL) بیماران.
ما همچنین خواستیم بدانیم که این درمانها منجر به بروز چه عوارض ناخواسته و مضری شدند.
ما چهکاری را انجام دادیم؟
ما به دنبال مطالعاتی بودیم که دو نوع مختلف از درمانهای غیردارویی یا هریک از این انواع کمک را با مراقبتهای معمول مقایسه کردند. ما بر افراد 16 سال یا بالاتر تمرکز کردیم. نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اطمینان خود را نسبت به این شواهد، براساس عواملی مانند روشهای انجام و حجمنمونه مطالعه، رتبهبندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
ما 36 مطالعه را شامل 5834 فرد مبتلا به صرع پیدا کردیم. مطالعات شامل گروههای مختلفی از افراد بودند: بیشتر آنها شامل افراد مبتلا به هر نوعی از صرع بودند (26 مطالعه)؛ شش مطالعه بر افراد مبتلا به صرع شدید یا صرع مقاوم به دارو متمرکز بودند؛ و چهار مطالعه شامل افرادی با مشکلات سلامت دیگر مانند افسردگی یا مشکلات یادگیری بودند.
مطالعات در سطح جهانی صورت گرفتند: 21 مورد در کشورهایی با درآمد بالا، هفت مورد در کشورهایی با درآمد متوسط رو به بالا، و هشت مورد در کشورهایی با درآمد متوسط رو به پائین.
نتایج اصلی
فراوانی تشنج
• دو مطالعه نشان دادند که مداخلات روانی-رفتاری احتمالا تعداد تشنجها را در شش ماه پساز شروع مداخله کاهش میدهند.
• روشهای ذهن-بدن، مانند آرامش عضلات یا یوگا، ممکن است فراوانی تشنج را اندکی کاهش دهند.
• سه مطالعه نشان دادند که روشهای خود-مدیریتی ممکن است تعداد تشنجها در ماه را کاهش ندهند. بااینحال، سه مطالعه دیگر نشان دادند که آنها احتمالا به افراد بیشتری کمک میکنند تا دیگر تشنج نداشته باشند. تاثیر کلی مداخله همچنان نامشخص است.
• ما در مورد چگونگی تاثیر ورزش بدنی بر تشنج اصلا مطمئن نیستیم.
• یک مطالعه نشان داد که ارائه خدمات تحت نظر پرستاران متخصص صرع، فراوانی تشنج را در کوتاهمدت کاهش نداد.
• نتایج حاصل از دیگر رویکردهای ارائه خدمات، متناقض بودند.
کیفیت زندگی
• ما مطمئن نیستیم که مداخلات روانی-رفتاری چه تاثیری بر کیفیت زندگی افراد مبتلا دارند.
• رویکردهای ذهن-بدن و ورزش ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در کیفیت زندگی افراد ایجاد کنند.
• روشهای خود-مدیریتی ممکن است کیفیت زندگی را کمی بهبود بخشند. این مزیت در همه مطالعات نشان داده نشد.
• سه مطالعه نشان دادند که ورزش بدنی ممکن است در کوتاهمدت هیچ تفاوتی را در کیفیت زندگی ایجاد نکند.
• رویکردهای ارائه خدمات تحت نظر پرستار احتمالا هیچ تفاوتی را در کیفیت زندگی ایجاد نمیکنند.
• یک رویکرد ارائه خدمات، احتمالا بهبودهایی را در برخی از جنبههای کیفیت زندگی نشان داد.
پیامدهای دیگر
شواهد بسیار محدودی در مورد تاثیرات این درمانها برای کمک به افراد در جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد صرع، مصرف دارو، سلامت عمومی، و عملکرد اجتماعی و روانی وجود داشت. نکته مهم آن است که هیچیک از مداخلات باعث آسیب یا بدتر شدن کنترل تشنج یا کیفیت زندگی نشدند.
محدودیتهای شواهد چه هستند؟
بهطور کلی، ما اطمینان پائین یا بسیار پائین به بسیاری از نتایج داریم، زیرا مطالعات بسیار متفاوت از یکدیگر بودند. آنها انواع مختلفی از درمانها را آزمایش کردند، به روشهای متفاوت و در مکانهای مختلف انجام شدند، و فراوانی تشنج و کیفیت زندگی را بهطور متفاوتی اندازهگیری کردند. بسیاری از مطالعات کوچک بودند و مشکلاتی را در نحوه طراحی یا گزارشدهی نشان دادند.
بیشتر شواهد مربوط به تاثیرات کوتاهمدت درمانها، تا شش ماه، است. شواهد مربوط به تاثیرات طولانیمدتتر بسیار محدود بوده، و ما در مورد این شواهد بسیار نامطمئن هستیم. نتایج این مرور کاکرین پیچیده هستند. بسیاری از نتایج متناقض بودند، برخی مثبت، برخی منفی، و با قدرت شواهد متفاوت.
شواهد تا چه زمانی بهروز است؟
شواهد تا آگوست 2023 بهروز است.
مطالعه چکیده کامل
صرع یک وضعیت شایع است که حدود 660 نفر از هر 100,000 فرد را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار میدهد. علیرغم درمان با داروهای ضدتشنج، یک سوم افراد به کنترل تشنج دست نمییابند. نیاز به تمرکز بر مدلهای ارائه خدمات و درمانهایی وجود دارد که جنبههای شناختی، روانشناختی و رفتاری را هدف قرار میدهند تا کنترل تشنج و کیفیت زندگی را بهبود بخشند.
اهداف
ارزیابی تاثیرات ارائه خدمات، نوآوریهای رفتاری و خود-مدیریتی (self-management) بر کنترل تشنج و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در بزرگسالان مبتلا به صرع.
روشهای جستوجو
ما از پایگاه ثبت مطالعات کاکرین، MEDLINE و دو بانک اطلاعاتی دیگر، همراه با بررسی منابع و تماس با نویسندگان مطالعه، برای شناسایی مطالعات وارد شده در این مرور استفاده کردیم. تاریخ آخرین جستوجو، 21 آگوست 2023 بود.
معیارهای انتخاب
ما کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده (randomised controlled trials; RCTs) یا شبه-RCTهایی را با هر طراحی (دوسو کور/یکسو کور (double/single-blinded)، کورسازی نشده؛ موازی (parallel)، متقاطع (cross-over) یا خوشهای (cluster)) شامل شرکتکنندگانی با میانگین سنی 16 سال یا بالاتر وارد کردیم. مداخلات واجد شرایط شامل رویکردهای رفتاری، خود-مدیریتی یا ارائه خدمات بودند. مداخلات رفتاری و خود-مدیریتی باید کنترل تشنج را بهعنوان یک پیامد گزارش میکردند.
گردآوری و تجزیهوتحلیل دادهها
پیامد اولیه، فراوانی تشنج بود. پیامدهای ثانویه عبارت بودند از: شدت تشنج، کیفیت زندگی مرتبط با سلامت (HRQoL)، مصرف دارو، دانش، سلامت عمومی، عملکرد اجتماعی و روانشناختی، و عوارض جانبی. پیامدها را به صورت کوتاهمدت (تا شش ماه) یا طولانیمدت (بیشاز شش ماه) طبقهبندی کردیم. حداقل دو نویسنده مرور بهطور مستقل از هم تمام مقالات را غربالگری کرده، دادهها را استخراج کرده، خطر سوگیری (bias) را ارزیابی، و دادهها را آنالیز کردند. برای بررسی قطعیت شواهد، رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) را بهکار گرفتیم.
نتایج اصلی
تعداد 36 مطالعه را با 5834 شرکتکننده تصادفیسازیشده در این مرور گنجاندیم. بیست و شش مطالعه شامل شرکتکنندگان مبتلا به تشخیص صرع، شش مطالعه شامل شرکتکنندگان مبتلا به صرع شدید یا مقاوم به دارو، و چهار مطالعه شامل شرکتکنندگان مبتلا به صرع و یک بیماری همراه دیگر، از جمله افسردگی، مشکلات روانیاجتماعی یا ناتوانیهای یادگیری، بودند. تعداد 16 مطالعه را با خطر پائین سوگیری، 11 مطالعه را با خطر بالای سوگیری، و نه مطالعه را با خطر سوگیری نامشخص رتبهبندی کردیم. بیست و یک مطالعه در کشورهایی با درآمد بالا، هفت مطالعه در کشورهایی با درآمد متوسط رو به بالا، و هشت مطالعه در کشورهایی با درآمد متوسط رو به پائین انجام شدند. ما مداخلات را به مداخلات روانی-رفتاری (psycho-behavioural)، ذهن-بدن (mind-body)، خود-مدیریتی، ورزش بدنی، ارائه خدمات تحت نظر پرستار و دیگر مداخلات ارائه خدمات، طبقهبندی کردیم.
فراوانی تشنج
دو مطالعه نشان دادند که مداخلات روانی-رفتاری احتمالا فراوانی تشنج را در سه تا شش ماه کاهش میدهند (میانگین کاهش فراوانی تشنج: 4.42 در ماه، 95% فاصله اطمینان (CI): 6.41 در ماه کمتر تا 2.43 در ماه کمتر؛ 64 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). بااینحال، این مداخله ممکن است بلافاصله پساز مداخله، فراوانی تشنج را بهبود نبخشد.
سه مطالعه نشان دادند که مداخلات ذهن-بدن ممکن است فراوانی تشنج را در شش تا هشت هفته اندکی کاهش دهند (میانگین کاهش فراوانی تشنج: 3.28 در ماه؛ 95% CI؛ 6.36 در ماه کمتر تا 0.20 در ماه کمتر؛ 148 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت پائین). بااینحال، شواهد حاصل از دو مطالعه نشان میدهند که چنین مداخلاتی هیچ تاثیری بر کنترل تشنج ندارند.
شواهد حاصل از سه مطالعه نشان میدهند که مداخلات خود-مدیریتی ممکن است فراوانی تشنج را بین 20 هفته و شش ماه کاهش ندهند (میانگین فراوانی تشنج: 1.61 در ماه بیشتر؛ 95% CI؛ 6.08 در ماه کمتر تا 9.29 در ماه بیشتر؛ 222 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت پائین). بااینحال، سه مطالعه نشان دادند که این مداخلات احتمالا باعث افزایش وضعیت بدون تشنج میشوند.
در کوتاهمدت، تاثیر ورزش بدنی بر کنترل تشنج بسیار نامشخص است. شواهد حاصل از یک مطالعه نشان میدهد که مداخله ارائه خدمات تحت نظر پرستار، فراوانی تشنج را بهبود نمیبخشد. هیچ دادهای برای دیگر مداخلات مبتنی بر خدمات در دسترس نبود.
دادههای طولانیمدت (> شش ماه) برای مداخلات روانی-رفتاری، خود-مدیریتی و مبتنی بر خدمات، محدود هستند. هیچ داده طولانیمدتی برای مداخلات ذهن-بدن، ورزش بدنی یا ارائه خدمات تحت نظر پرستار در دسترس نیست.
کیفیت زندگی مرتبط با سلامت
یک مطالعه گزارش داد که مداخلات روانی-رفتاری احتمالا منجر به هیچ تفاوتی در نمره کل پرسشنامه کیفیت زندگی در صرع (Quality of Life in Epilepsy Inventory; QOLIE)-10 در شش ماه نمیشوند (میانگین نمره کل: 0.89 بیشتر؛ 95% CI؛ 1.06 کمتر تا 2.84 بیشتر؛ 120 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). بهطور کلی، شواهد بسیار نامشخصی در مورد تاثیر کوتاهمدت و طولانیمدت مداخلات روانی-رفتاری بر پیامدهای HRQoL وجود دارد.
یک مطالعه نشان داد که مداخلات ذهن-بدن ممکن است هیچ تفاوتی را در نمرات کل QOLIE-31-P (پرسشنامه 31 سوالی با سیستم نمرهدهی وزندهی شده توسط بیمار) در شش هفته ایجاد نکنند (میانگین نمره کل: 0.75 بیشتر؛ 95% CI؛ 5.49 کمتر تا 6.99 بیشتر؛ 60 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت پائین).
دو مطالعه نشان دادند که مداخلات خود-مدیریتی احتمالا میانگین کل نمرات QOLIE-31 یا QOLIE-31-P را در شش ماه بهبود نمیبخشند (میانگین نمرات: 2.42 بیشتر؛ 95% CI؛ 2.58 کمتر تا 7.42 بیشتر؛ 393 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). بااینحال، یک مطالعه نشان داد که این مداخلات احتمالا منجر به بهبودی جزئی در نمرات کل QOLIE-10 میشوند. چهار مطالعه نشان دادند که این مداخله احتمالا پیامدهای HRQoL را بهبود نمیبخشد. ما در مورد تاثیر این مداخله بر پیامدهای طولانیمدت بسیار نامطمئن هستیم.
سه مطالعه نشان دادند که ورزش بدنی ممکن است هیچ تفاوتی را در پیامدهای HRQoL در کوتاهمدت ایجاد نکند. دو مطالعه نشان دادند که مداخلات ارائه خدمات تحت نظر پرستار احتمالا پیامدها را در کوتاهمدت یا طولانیمدت بهبود نمیبخشند. یک مطالعه نشان داد که مداخله مبتنی بر ارائه خدمات احتمالا در طولانیمدت منجر به بهبود HRQoL میشود.
پیامدهای دیگر
شواهد مربوط به ارتقای سطح دانش در مورد صرع، مصرف دارو، سلامت عمومی، عملکرد اجتماعی و روانشناختی، بسیار محدود بود و هیچ تفاوت منسجمی را میان مداخلات و کنترلها نشان نداد.
هیچ عارضه جانبی گزارششدهای مرتبط با مداخلات وجود نداشت.
نتیجهگیریهای نویسندگان
هیچ شواهدی با قطعیت بالا وجود ندارد که مداخلات ارائه خدمات، رفتاری و خود-مدیریتی، کنترل تشنج یا پیامدهای کیفیت زندگی را برای بزرگسالان مبتلا به صرع بهبود میبخشند. بسته به نحوه اندازهگیری پیامدها، تنوع گستردهای در برآورد اثرگذاری (effect estimate) مداخله وجود داشت. علاوهبر این، ناهمگونی (heterogeneity) بالینی قابل توجهی میان جمعیتهای مورد مطالعه، انواع مداخلات ارائهشده، محیط مطالعه، و طراحی مطالعه وجود داشت، که تفسیر شواهد موجود و کاربرد کلی آن را محدود میکند. انجام تحقیقات بیشتر براساس مطالعاتی با طراحی خوب و با استفاده از معیارهای معتبر برای ارزیابی بهبودی طولانیمدت در پیامدهای مهم برای بزرگسالان مبتلا به صرع مورد نیاز است.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.
