چرا این موضوع مهم است؟
حس بویایی برای لذت بردن از بو و طعم مواد خوراکی حیاتی، و برای ایمنی فرد مهم است. در طول همه‌گیری COVID-19 تمرکز فزاینده‌ای بر تغییر در حس بویایی به عنوان یکی از نشانه‌های اولیه ابتلا به عفونت وجود داشته است. این بیماری می‌تواند باعث کاهش، تغییر یا از بین رفتن کامل حس بویایی شود. این وضعیت برای اکثر افراد موقتی است، با این حال برای برخی نیز تا هفته‌ها یا حتی ماه‌ها طول می‌کشد. اگر شخصی حس بویایی خود را به مدت طولانی از دست داده باشد (بیش از چهار هفته پس از ابتلا به COVID-19)، نمی‌دانیم که درمانی برای کمک به بهبود آن وجود دارد یا خیر.
شواهد را چگونه شناسایی و ارزیابی کردیم؟
در منابع علمی پزشکی جست‌وجو کرده، مطالعات مرتبط را شناسایی و نتایج را خلاصه کردیم. کیفیت مطالعات و قطعیت شواهد را ارزیابی کردیم. عوامل موثر بر آن عبارت بودند از حجم نمونه مطالعات، روش‌های انجام و نحوه گزارش‌دهی نتایج توسط محققان. بر این اساس، سطح قطعیت شواهد را بسیار پائین، پائین، متوسط یا بالا طبقه‌بندی کردیم.
آنچه ما یافتیم
تنها مطالعه کاملی را که پیدا کردیم، 18 شرکت‌کننده داشت. همه بیماران از نظر حس بویایی مشکل داشتند که حداقل چهار هفته طول کشیده، و پس از ابتلا به عفونت COVID-19 شروع شد. مشکلات مربوط به حس بویایی با استفاده از تست‌های ویژه شناسایی حس بویایی‌ای مشخص شدند که توسط تیم تحقیقاتی به کار گرفته شدند. بیماران بهطور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند: کسانی که تحت درمان قرار گرفته و افرادی که درمانی را نگرفتند. درمان در این مورد تجویز یک دوره از قرص‌های استروئیدی بود، که با اسپری بینی (شامل ترکیبی از استروئیدها، ضد-احتقان و عاملی که باعث درهم شکسته شدن مخاط می‌شود) همراه شد. محققان، بیماران را 40 روز دنبال کردند و نتایج در زیر ارائه می‌شوند:
کورتیکواستروئیدهای سیستمیک و شست‌وشوی بینی (کورتیکواستروئیدها/ضد-احتقان/موکولیتیک داخل بینی) در مقایسه با عدم درمان
ما نمی‌دانیم که مصرف قرص‌های استروئیدی همراه با شست‌وشوی بینی در موارد زیر بهتر از عدم درمان است یا بدتر:
- بازگشت حس بویایی به وضعیت طبیعی پس از 40 روز؛
- تغییر در حس بویایی پس از 40 روز؛
- بروز هرگونه عوارض جانبی ناخواسته.
دلیل این امر آن است که شواهد شناسایی شده از قطعیت بسیار پائینی برخوردار بودند، عمدتا به این دلیل که فقط یک مطالعه شناسایی شد و آن هم شامل تعداد اندکی از بیماران بود.
تعداد دیگری را از مطالعات در حال انجام یافتیم، اما هنوز هیچ نتیجه‌ای از آنها در دسترس نیست تا در این مرور گنجانده شوند.
این یافته به چه معنی است؟
مشخص نیست که استفاده از استروئیدها همراه با شست‌وشوی بینی مشکلات مربوط به حس بویایی را پس از ابتلا به COVID-19 برطرف می‌کند یا خیر، یا اینکه بهطور بالقوه می‌تواند به بیمار آسیبی برساند یا خیر.
سایر روش‌های درمانی در دست بررسی هستند. این مرور یک «مرور سیستماتیک پویا» است، به این معنی که مرتبا به دنبال مطالعات جدیدی خواهیم بود که ممکن است مرتبط با موضوع باشند، و به محض در دسترس قرار گرفتن نتایج بیشتر، این مرور بهطور مداوم به‌روز می‌شود.
این مرور تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد در این مرور کاکرین تا دسامبر 2020 به‌روز است.
شواهد بسیار محدودی در مورد اثربخشی و آسیب‌های ناشی از درمان‌های اختلال مزمن عملکرد بویایی پس از ابتلا به عفونت COVID-19 در دسترس است. با این حال، کارآزمایی‌های در حال انجام دیگری را نیز در این زمینه شناسایی کرده‌ایم. از آنجا که این یک مرور سیستماتیک پویا است، با در دسترس قرار گرفتن نتایج جدید، داده‌ها را بهطور منظم به‌روز می‌کنیم.
برای (اولین) نسخه از این مرور پویا، فقط یک مطالعه را با حجم نمونه اندک شناسایی کردیم، که تجویز استروئیدهای سیستمیک و شست‌وشوی بینی (استروئید/موکولیتیک/ضد-احتقان داخل بینی) را ارزیابی کرد. با این حال، شواهد مربوط به مزایا و مضرات این مداخله برای درمان اختلال مزمن بویایی پس از ابتلا به COVID-19 بسیار نامشخص است.
اختلال در عملکرد بویایی یک نشانگر اولیه و حساس از ابتلا به عفونت COVID-19 است. اگرچه این اختلال در اکثر موارد خود-محدود شونده است، در صورت تداوم هیپوسمی (hyposmia) یا آنوسمی (anosmia) می‌توانند تاثیر عمیقی بر کیفیت زندگی بیمار بگذارند. دستورالعمل‌های محدودی برای درمان اختلال بویایی پس از ابتلا به COVID-19 وجود دارد، با این حال چندین راهکار از شواهد مربوط به درمان آنوسمی پس از ابتلا به بیماری ویروسی (مانند دارو یا آموزش بویایی) ارائه شده‌اند.
ارزیابی اثرات (مزایا و مضرات) مداخلاتی که برای درمان اختلال مزمن عملکرد بویایی ناشی از عفونت COVID-19 استفاده شده یا پیشنهاد شده‌اند. هدف ثانویه عبارت است از به‌روز نگاه داشتن شواهد، با استفاده از رویکرد مرور سیستماتیک پویا.
متخصص اطلاعات گروه گوش و حلق و بینی (ENT) در کاکرین، به جست‌وجو در پایگاه ثبت مطالعات COVID-19 در کاکرین؛ پایگاه ثبت ENT در کاکرین؛ CENTRAL؛ Ovid MEDLINE؛ Ovid Embase؛ Web of Science؛ ClinicalTrials.gov؛ ICTRP و منابع دیگر برای یافتن مطالعات منتشر شده و منتشر نشده پرداخت. تاریخ جست‌وجو 16 دسامبر 2020 بود.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) شامل شرکتکنندگانی که نشانه‌های اختلال بویایی را به دنبال ابتلا به عفونت COVID-19 نشان دادند. فقط افرادی وارد این مرور شدند که نشانه‌های مذکور را به مدت حداقل چهار هفته داشتند. مطالعات هر نوع مداخله‌ای را با عدم درمان یا دارونما (placebo) مقایسه كردند.
از پروسیجرهای استاندارد روش‌شناسی کاکرین استفاده کردیم. پیامدهای اولیه بهبود حس بویایی، کیفیت زندگی مرتبط با بیماری و عوارض جانبی جدی در نظر گرفته شدند. پیامدهای ثانویه عبارت بودند از تغییر در حس بویایی، کیفیت عمومی زندگی، شیوع پاروسمی (parosmia) و دیگر عوارض جانبی (از جمله خون دماغ/ترشحات خونی). از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد هر یک از پیامدها بهره گرفتیم.
یک مطالعه را با 18 شرکت‌کننده وارد کردیم، که به مقایسه استفاده از یک دوره 15-روزه از استروئیدهای خوراکی همراه با شست‌وشوی بینی (متشکل از یک محلول استروئیدی/موکولیتیک/ضد-احتقان داخل بینی) با عدم مداخله پرداخت. از تست سایکوفیزیکال برای ارزیابی عملکرد بویایی در ابتدای مطالعه، روزهای 20 و 40 استفاده شد.
کورتیکواستروئیدهای سیستمیک به علاوه استروئید/موکولیتیک/ضد-احتقان داخل بینی در مقایسه با عدم مداخله
بهبود حس بویایی پس از 40 روز (25 روز پس از قطع درمان) با استفاده از نمره Connecticut Chemosensory Clinical Research Center (CCCRC) ارزیابی شد. دامنه این ابزار اندازه‌گیری از 0 تا 100 است، و نمره ≥ 90 عملکرد طبیعی حس بویایی را نشان می‌دهد. شواهد در مورد تاثیر این مداخله بر بهبود حس بویایی در یک تا سه ماه بسیار نامشخص است (5/9 شرکت‌کننده در گروه مداخله و 0/9 بیمار در گروه کنترل به نمره ≥ 90 دست یافتند؛ خطر نسبی (RR): 11.00؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.70 تا 173.66؛ 1 مطالعه؛ 18 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
تغییر در حس بویایی با استفاده از نمره CCCRC در روز 40 ارزیابی شد. این مطالعه بهبود حس بویایی را در گروه مداخله نسبت به ابتدای مطالعه (میانه بهبود در نمره CCCRC معادل 60، دامنه بین-چارکی (interquartile range; IQR): 40) در مقایسه با گروه کنترل (میانه بهبود در نمره CCCRC معادل 30؛ IQR: 25) گزارش داد (1 مطالعه؛ 18 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
عوارض جانبی جدی و دیگر عوارض جانبی در هیچ یک از شرکت‌کنندگان در این مطالعه شناسایی نشد؛ با این حال، مشخص نیست که این پیامدها چگونه ارزیابی و ثبت شدند (1 مطالعه؛ 18 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.