Dlaczego ten przegląd jest ważny?

Samouszkodzenie (self harm, SH), które obejmuje nieprowadzące do zgonu zamierzone zatrucie/przedawkowanie leków i samouszkodzenie ciała, stanowi poważny problem w wielu krajach i wiąże się z ryzykiem samobójstwa w przyszłości. Jest to zmartwienie zarówno pacjentów, jak również ich rodzin i przyjaciół, ponadto stawia wysokie wymagania wobec służby zdrowia. Istotne jest zatem to, aby ocenić dane naukowe dotyczące leczenia pacjentów, którzy doświadczyli samouszkodzenia.

Kogo zainteresują wyniki tego przeglądu?

Klinicystów pracujących z osobami, które dokonują samouszkodzeń, decydentów, osoby, które dokonały samouszkodzenia lub mogą być na nie narażone oraz ich rodziny i bliskich.

Na jakie pytania chcieli odpowiedzieć autorzy tego przeglądu?

Niniejszy przegląd jest aktualizacją poprzedniego przeglądu Cochrane opublikowanego w 1999 roku, w którym odnaleziono niewiele danych naukowych dotyczących korzystnego wpływu stosowania interwencji psychospołecznych na ponowne epizody samouszkodzenia. Ta aktualizacja ma na celu dalszą ocenę danych naukowych dotyczących skuteczności leczenia psychospołecznego u pacjentów, którzy dokonali samouszkodzenia, z uwzględnieniem większego zakresu analizowanych punktów końcowych.

Jakie badania włączono do przeglądu?

Do przeglądu włączono badania z grupą kontrolną i randomizacją dotyczące stosowania interwencji psychospołecznych u dorosłych, którzy w ostatnim czasie dokonali samouszkodzenia. Przeszukaliśmy elektroniczne bazy danych, w celu odnalezienia wszystkich takich badań, opublikowanych w okresie do 29 kwietnia 2015 roku i odnaleźliśmy 55 badań, które spełniły nasze kryteria włączenia.

O świadczą dane przedstawione w tym przeglądzie?

Pojawiło się kilka badań dotyczących leczenia psychospołecznego samouszkodzeń u dorosłych, z większą reprezentacją w ostatnich latach w krajach o niskim i średnim dochodzie, takich jak: Chiny, Iran, Pakistan i Sri Lanka.

Niektóre dane naukowe umiarkowanej jakości wskazują na to, że psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT; psychoterapia, której celem jest zmiana sposobu myślenia, emocji i zachowania) może pomóc w zapobieganiu powtórnym epizodom samouszkodzeń, choć nie zmniejsza ogólnej częstości występowania tego zjawiska. Pojawiły się obiecujące wyniki (pochodzące z małych badań umiarkowanej do bardzo niskiej jakości) dotyczące innych interwencji, których celem było zmniejszenie częstości występowania samouszkodzeń u osób z prawdopodobnymi zaburzeniami osobowości, w tym: grupowej psychoterapii skierowanej na regulację emocji, mentalizacji (terapii psychospołecznej, której celem jest poprawa w zakresie rozumienia stanów psychicznych własnych i innych osób) oraz dialektycznej terapii behawioralnej (DBT; terapia psychospołeczna, której celem jest pomoc w identyfikacji czynników wyzwalających które prowadzą do zachowań reaktywnych, umożliwiająca uniknięcie tych zachowań u osób z umiejętnościami radzenia sobie z emocjami). Chociaż pod koniec okresu obserwacji stwierdzono, że stosowanie DBT nie zmniejszało częstości występowania powtórnych epizodów samouszkodzeń, w porównaniu ze stosowaniem standardowego leczenia, istnieją jednak dane naukowe niskiej jakości sugerujące zmniejszenie częstości występowania samouszkodzeń.

Nie odnaleziono przekonujących danych naukowych potwierdzających skuteczność: długotrwałej DBT, koordynacji leczenia, metod, których celem była poprawa w zakresie stosowania się do zaleceń lekarza, mieszanych interwencji multimodalnych (obejmujących zarówno terapię psychologiczną jak i interwencje oparte na kontakcie zdalnym), interwencji opartych na kontakcie zdalnym (pocztówki, karty medyczne na okoliczność nagłych wypadków, kontakt telefoniczny), treningu umiejętności rozwiązywania problemów interpersonalnych, terapii behawioralnej, poradnictwa i wsparcia, leczenia uzależnienia od alkoholu, terapii skierowanej na rozwiązywanie problemów domowych, intensywnego leczenia szpitalnego i opartego na kontakcie z pacjentem, hospitalizacji, intensywnego leczenia w warunkach ambulatoryjnych lub długoterminowej psychoterapii.

Odnaleźliśmy jedynie ograniczone dane naukowe pochodzące z podgrupy badań oceniających różnice w efekcie leczenia u mężczyzn i kobiet. W badaniach nie odnotowano skutków ubocznych innych niż zachowania samobójcze.

Co powinno być kolejnym krokiem?

Obiecujące wyniki dotyczące skuteczności psychoterapii poznawczo-behawioralnej i dialektycznej terapii behawioralnej uzasadniają konieczność przeprowadzenia dalszych badań, które pozwolą nam się dowiedzieć, którzy pacjenci odnoszą korzyści ze stosowania tego typu interwencji. Odnaleziono jedynie kilka, na ogół małych badań dotyczących w większości innych metod terapii psychospołecznych, które dostarczyły niewiele danych naukowych potwierdzających ich korzystne efekty; jednak nie można ich wykluczyć. Konieczne jest dostarczenie większej liczby informacji dotyczących tego, czy interwencje psychospołeczne mogą działać w inny sposób u mężczyzn i u kobiet.