پیشینه
زوج‌هایی که سابقه شخصی یا خانوادگی یک بیماری ژنتیکی تک‌ژنی را مانند فیبروز سیستیک دارند، امروزه می‌توانند برای کاهش شانس داشتن فرزندی با همان اختلال ژنتیکی، تحت فناوری کمک‌باروری (assisted reproductive technology; ART) قرار گیرند. این تست، تحت عنوان تست ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی برای تشخیص اختلالات تک‌ژنی (PGT-M) شناخته می‌شود. طی انجام PGT-M، سلول‌های یک جنین بارور شده برداشته می‌شوند (بیوپسی) و پیش از اینکه جنین‌هایی که این اختلال را ندارند دوباره به رحم زن منتقل شوند، از نظر اختلال ژنتیکی آنالیز می‌شوند. بیوپسی سلول‌های جنین را می‌توان در روز 3 یا 5 رشد جنین انجام داد، در حال حاضر بیوپسی روز 5 جنینی پرکاربردترین روش است. اینکه بیوپسی در روز 3 جنینی انجام شود یا روز 5، می‌تواند تاثیرات متفاوتی بر رشد بیشتر و لانه‌گزینی جنین، هم‌چنین بارداری بهتر و پیامدهای پری‌ناتال داشته باشد.
نتایج کلیدی
یک کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده را پیدا کردیم که بیوپسی روز 5 و روز 3 جنینی را برای PGT-M در مجموع با 20 زن تحت ART مقایسه کرد. این مطالعه شواهد کافی را برای نشان دادن تفاوت در احتمال زنده‌زایی یا سقط جنین ارائه نکرد؛ در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم.
شواهد نشان می‌دهد که اگر احتمال زنده‌زایی پس از بیوپسی روز 3 جنینی 40% باشد، احتمال زنده‌زایی پس از بیوپسی روز 5 جنینی بین 15% تا 85% خواهد بود.
شواهد مربوط به دیگر پیامدهای بارداری و پری‌ناتال ضعیف و غیرقطعی گزارش شد.
محدودیت‌های شواهد
اعتماد بسیار کمی به شواهد داریم زیرا فقط یک مطالعه کوچک را یافتیم و افرادی که کارآزمایی را انجام دادند می‌دانستند که زنان در روز 3 بیوپسی را انجام دادند یا روز 5. این بدان معنا است که نتایج باید با احتیاط تفسیر شده، و برای تائید یافته‌ها به انجام مطالعات بیشتری نیاز است.
شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا دسامبر 2021 به‌روز است.
ما مطمئن نیستیم که تفاوتی در زنده‌زایی و سقط جنین، بارداری‌های داخل رحمی با جنین زنده، بارداری‌های خارج رحمی، مرده‌زایی یا خاتمه دادن به بارداری بین بیوپسی جنین در روز 5 و روز 3 برای PGT-M وجود دارد یا خیر. شواهد کافی برای هر گونه نتیجه‌گیری درباره دیگر پیامدهای جانبی وجود ندارد. نتایج باید با احتیاط تفسیر شوند، زیرا شواهد به دلیل مطالعات محدود، خطر بالای سوگیری در مطالعه وارد شده، و به طور کلی سطح پائین دقت (precision)، قطعیت بسیار پائینی داشتند.
فناوری کمک‌باروری (assisted reproductive technology; ART) به زوج‌هایی که سابقه خانوادگی بیماری ژنتیکی مونوژنیک یا ژن ناقل بیماری دارند، این امکان را می‌دهد تا شانس داشتن فرزند مبتلا به این اختلال ژنتیکی را کاهش دهند. این امر با انجام تست ژنتیکی در جنین‌ها با استفاده از یک فرآیند پیشرفته به نام تست ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی برای اختلالات مونوژنیک یا تک‌ژنی (preimplantation genetic testing for monogenic; PGT-M)، مانند بیماری هانتینگتون (Huntington) یا فیبروز سیستیک، به دست می‌آید. این اصطلاح فعلی (PGT-M) جایگزین اصطلاح قبلی تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (preimplantation genetic diagnosis; PGD) شده است. در طول PGT-M، پیش از انتقال جنین به حفره آندومتر، از یک یا چند سلول جنین نمونه‌برداری شده و از لحاظ ناهنجاری‌های ژنتیکی یا کروموزومی آنالیز می‌شوند. بیوپسی برای PGT-M را می‌توان در روز 3 رشد جنین در مرحله کلیواژ، زمانی که جنین در مرحله شش- تا هشت-سلولی قرار دارد، با حذف یک یا دو بلاستومر برای آنالیز انجام داد. بیوپسی برای PGT-M هم‌چنین می‌تواند در روز 5 مرحله بلوستوسیست رشد جنین انجام شود، زمانی که جنین دارای 80 تا 100 سلول است، و پنج تا شش سلول برای آنالیز برداشته می‌شود. بیوپسی روز 5 جایگزین بیوپسی روز 3 به عنوان پرکاربردترین روش بیوپسی شده است؛ با این حال، شواهد خلاصه‌شده‌ای از کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) وجود ندارد که اثربخشی و بی‌خطری انجام بیوپسی را در روز 5 در مقایسه با بیوپسی در روز 3 ارزیابی کند. از آنجایی که بیوپسی یک فرآیند تهاجمی است، چه در روز 3 و چه در روز 5 رشد جنین انجام شود، ممکن است تاثیرات متفاوتی بر رشد بیشتر، لانه‌گزینی، بارداری، زنده‌زایی و پیامدهای پری‌ناتال داشته باشد.
ارزیابی مزایا و مضرات انجام بیوپسی جنین در روز 5، در مقایسه با بیوپسی در روز 3، در PGT-M در زنانی که تحت دوره‌های لقاح آزمایشگاهی (in vitro fertilisation; IVF) یا تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (intracytoplasmic sperm injection; ICSI) قرار می‌گیرند.
در دسامبر 2021، بانک‌های اطلاعاتی کتاب‌شناختی (bibliographic) الکترونیکی زیر را برای شناسایی RCTهای مرتبط جست‌وجو کردیم: پایگاه ثبت تخصصی کارآزمایی‌های گروه زنان و باروری در کاکرین (CGFG)؛ CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase و PsycINFO. هم‌چنین منابع علمی خاکستری، مانند پایگاه‌های ثبت کارآزمایی، مجلات مرتبط، فهرست منابع، Google Scholar و چکیده‌های کنفرانس منتشر شده را به صورت دستی جست‌وجو کردیم.
RCTهای واجد شرایط، بیوپسی جنین را در روز 5 در برابر بیوپسی جنین در روز 3 برای PGT-M مقایسه کردند.
از پروسیجرهای استاندارد روش‌شناسی (methodology) توصیه‌شده توسط کاکرین استفاده کردیم. پیامدهای اولیه مرور، زنده‌زایی و سقط جنین بودند. پیامدهایی را برای هر زن/زوج به صورت تصادفی محاسبه کرده و نسبت‌های شانس (ORs) را با 95% فواصل اطمینان (CIs) گزارش کردیم.
یک RCT را شامل 20 زن وارد کردیم. شواهد از قطعیت بسیار پائینی برخوردار بودند: محدودیت‌های اصلی مطالعه شامل وجود خطر جدی سوگیری (bias) به دلیل عدم کورسازی پرسنل مطالعه و عدم دقت بودند.
ما مطمئن نیستیم که بیوپسی روز 5 جنینی در مقایسه با بیوپسی روز 3 جنینی بر میزان زنده‌زایی تاثیری دارد یا خیر (OR: 1.50؛ 95% CI؛ 0.26 تا 8.82؛ 1 RCT؛ 20 زن؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). شواهد نشان می‌دهد که اگر احتمال زنده‌زایی پس از بیوپسی روز 3 جنینی 40% باشد، این احتمال پس از بیوپسی روز 5 جنینی 15% تا 85% خواهد بود. هم‌چنین مشخص نیست بیوپسی روز 5 جنینی در مقایسه با بیوپسی روز 3 جنینی بر میزان سقط جنین تاثیری دارد یا خیر (OR: 1.00؛ 95% CI؛ 0.05 تا 18.57؛ 1 RCT؛ 20 زن؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
ما مطمئن نیستیم که بیوپسی روز 5 جنینی در مقایسه با روز 3 بر دیگر معیارهای پیامد ثانویه، از جمله بارداری‌های داخل رحمی با جنین زنده (OR: 2.25؛ 95% CI؛ 0.38 تا 13.47؛ 1 RCT؛ 20 زن، شواهد با قطعیت بسیار پائین)؛ بارداری‌های خارج رحمی (OR: 0.16؛ 95% CI؛ 0.01 تا 3.85؛ 1 RCT؛ 20 زن؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)، مرده‌زایی (OR برای هیچ رویدادی در هر دو گروه قابل تخمین نیست؛ 1 RCT؛ 20 زن؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) یا پایان دادن به بارداری (OR: 3.32؛ 95% CI؛ 0.12 تا 91.60؛ 1 RCT؛ 20 زن؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)، تاثیری دارد یا خیر.
هیچ مطالعه‌ای سن بارداری هنگام زایمان، وزن هنگام تولد، مورتالیتی نوزادان و ناهنجاری مادرزادی عمده را گزارش نکرد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.