موضوع چیست؟
مدیریت طولانی‌مدت بیماری‌های مزمن کلیه (chronic kidney disease; CKD) مستلزم این است که افراد مبتلا به این بیماری در پروسه مراقبت از خود مشارکت کنند زیرا این یک بیماری مزمن پیچیده است. بسیاری از افراد مبتلا به CKD ممکن است درک نکنند که چگونه از اطلاعات سلامت برای حمایت از تصمیمات خود در مورد درمان و مدیریت استفاده کنند. این توانایی یا مهارت، سواد سلامت (health literacy) نامیده می‌شود. بهبود سواد سلامت در افراد مبتلا به CKD ممکن است پیامدهای سلامت آنها را بهبود بخشیده و به آنها کمک کند تا بیماری خود را مدیریت کرده و از بروز عوارض جلوگیری کنند.
آنچه که ما انجام دادیم؟
متون علمی را برای یافتن هر مطالعه‌ای که شامل مداخله‌ای با هدف بهبود سواد سلامت در افراد مبتلا به CKD بود، جست‌وجو کردیم. مداخلات به مداخلات آموزشی، مداخلات آموزش خود-مدیریتی و مداخلات آموزشی همراه با آموزش خود-مدیریتی تقسیم شدند.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 120 مطالعه را با حضور 21,149 بیمار پیدا کردیم. مداخلات آموزشی در مقایسه با مراقبت معمول ممکن است دانش شرکت‌کنندگان را در مورد کلیه افزایش دهند؛ با این حال، اطلاعات مربوط به خود-مراقبتی، خود-کارآمدی، کیفیت زندگی (QoL)، مرگ‌ومیر، عملکرد کلیه و بستری شدن در بیمارستان قابل آنالیز نبوده یا گزارش نشدند. مداخلات خود-مدیریتی ممکن است خود-کارآمدی و یکی از جنبه‌های QoL (نمره مولفه فیزیکی) را بهبود بخشند، اما نتوانست باعث کُند شدن روند کاهش عملکرد کلیه پس از یک سال شود. داده‌های مربوط به دانش، رفتار خود-مراقبتی، مرگ‌ومیر و بستری شدن در بیمارستان قابل آنالیز نبوده یا گزارش نشدند. مداخلات آموزشی همراه با خود-مدیریتی ممکن است دانش افراد را افزایش دهند، نمرات رفتار خود-مراقبتی، خود-کارآمدی، یکی از جنبه‌های QoL (نمره مولفه فیزیکی) را بهبود بخشند و احتمالا خطر مرگ‌ومیر را کاهش دهند، اما ممکن است تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در کُند شدن روند کاهش عملکرد کلیه ایجاد کنند. داده‌های بستری شدن در بیمارستان قابل آنالیز نبودند.
نتیجه‌گیری‌ها
مداخلات برای بهبود جنبه‌های سواد سلامت مقوله‌ای بسیار گسترده است که شامل مداخلات آموزشی، مداخلات خود-مدیریتی و مداخلات آموزشی همراه با خود-مدیریتی می‌شوند. به‌طور کلی، این نوع مداخله سواد سلامت احتمالا برای بیماران مبتلا به CKD مفید است، اما به دلیل محدودیت در روش‌های مطالعه و تنوع زیاد در مداخلات و پیامدها، ارائه هر گونه توصیه‌ای در این زمینه دشوار است.
مداخلات برای بهبود جنبه‌های سواد سلامت مقوله‌ای بسیار گسترده است که شامل مداخلات آموزشی، مداخلات خود-مدیریتی و مداخلات آموزشی همراه با خود-مدیریتی می‌شوند. به‌طور کلی، این نوع مداخله سواد سلامت احتمالا در این گروه کوهورت مفید است، اما به دلیل محدودیت‌های روش‌شناسی (methodology) و ناهمگونی زیاد در مداخلات و پیامدها، شواهد از قطعیت پائینی برخوردار است.
سطح پائین سواد سلامت (health literacy) حدود 25% از افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیه (chronic kidney disease; CKD) را تحت تاثیر قرار می‌دهد و با افزایش موربیدیتی و مرگ‌ومیر همراه است. بهبود سواد سلامت یک اولویت شناخته شده است، اما مداخلات موثر در این زمینه مشخص نیستند.
این مرور به بررسی مزایا و مضرات مداخلات برای بهبود سواد سلامت در افراد مبتلا به CKD می‌پردازد.
از طریق تماس با متخصص اطلاعات و با استفاده از اصطلاحات جست‌وجوی مرتبط با این مرور، پایگاه ثبت مطالعات گروه کلیه و پیوند در کاکرین را تا 12 جولای 2022 جست‌وجو کردیم. مطالعات موجود در پایگاه ثبت از طر یق جست‌وجوهای انجام شده در CENTRAL؛ MEDLINE و EMBASE؛ خلاصه مقالات کنفرانس‌ها؛ پورتال جست‌وجوی پایگاه ثبت بین‌المللی کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) و ClinicalTrials.gov شناسایی شدند. هم‌چنین MEDLINE (OVID) و EMBASE (OVID) را برای یافتن مطالعات غیر-تصادفی‌سازی شده جست‌وجو کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) و مطالعات غیر-تصادفی‌سازی شده‌ای را وارد کردیم که مداخلاتی را با هدف بهبود سواد سلامت در افراد مبتلا به CKD ارزیابی کردند.
دو نویسنده به‌طور مستقل از هم مطالعات را از نظر واجد شرایط بودن بررسی کرده و آنالیز خطر سوگیری (bias) را انجام دادند. مطالعات را بر اساس مداخلات با هدف بهبود جنبه‌های سواد سلامت یا مداخلاتی که جمعیتی را از افراد با سواد سلامت ضعیف هدف قرار دادند، طبقه‌بندی کردیم. طبقه‌بندی مداخلات، بیشتر بر اساس نوع مداخله (آموزشی، آموزش خود-مدیریتی، یا آموزشی همراه با آموزش خود-مدیریتی) انجام شد. نتایج به صورت تفاوت میانگین (MD) یا تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD) با 95% فواصل اطمینان (CI) برای پیامدهای پیوسته (continuous outcome) و خطر نسبی (RR) با 95% CI برای پیامدهای دو حالتی (dichotomous outcome) بیان شدند.
تعداد 120 مطالعه (21,149 شرکت‌کننده) را شناسایی کردیم که هدف آنها بهبود سواد سلامت افراد بود. تعداد 107 RCT و 13 مطالعه غیر-تصادفی‌سازی شده به دست آمدند. هیچ مطالعه‌ای جمعیت کم‌سواد را هدف قرار نداد. برای RCTها، سوگیری انتخاب در 94% مطالعات در سطح پائین یا نامشخص، سوگیری عملکرد در 86% از مطالعات در سطح بالا، سوگیری تشخیص در 86% از مطالعاتی که پیامدهای ذهنی را گزارش کردند، در سطح بالا و در 93% از مطالعاتی که پیامدهای عینی را گزارش کردند، در سطح پائین بود. سوگیری ریزش نمونه (attrition) و دیگر سوگیری‌ها به ترتیب در 86% و 78% از مطالعات در سطح پائین یا نامشخص بودند.
شواهدی با قطعیت پائین نشان دادند که مداخلات آموزشی در مقایسه با مراقبت معمول ممکن است دانش مربوط به کلیه را افزایش دهند (14 RCT؛ 2632 شرکت‌کننده: SMD: 0.99؛ 95% CI؛ 0.69 تا 1.32؛ I² = 94%). داده‌های مربوط به خود-مراقبتی، خود-کارآمدی، کیفیت زندگی (QoL)، مرگ‌ومیر، نرخ تخمین زده شده از فیلتراسیون گلومرولی (estimated glomerular filtration rate; eGFR) و بستری شدن در بیمارستان قابل تجمیع نبوده یا گزارش نشدند.
شواهدی با قطعیت پائین نشان دادند که مداخلات خود-مدیریتی در مقایسه با مراقبت معمول ممکن است خود-کارآمدی (5 RCT؛ 417 شرکت‌کننده: SMD: 0.58؛ 95% CI؛ 0.13 تا 1.03؛ I² = 74%) و نمره مولفه فیزیکی QoL (3 RCT؛ 131 شرکت‌کننده: MD: 4.02؛ 95% CI؛ 1.09 تا 6.94؛ I² = 0%) را بهبود بخشد. شواهدی با قطعیت متوسط نشان داد مداخلات خود-مدیریتی احتمالا باعث کُند شدن سرعت کاهش eGFR پس از یک سال نشدند (3 RCT؛ 855 شرکت‌کننده: MD: 1.53 میلی‌لیتر/دقیقه/1.73 مترمربع؛ 95% CI؛ 1.41- تا 4.46؛ I² = 33%). داده‌های مربوط به دانش، رفتار خود-مراقبتی، مرگ‌ومیر و بستری شدن در بیمارستان قابل تجمیع نبوده یا گزارش نشدند.
شواهدی با قطعیت پائین نشان دادند که مداخلات آموزشی همراه با خود-مدیریتی در مقایسه با مراقبت معمول ممکن است دانش شرکت‌کنندگان را افزایش داده (15 RCT؛ 2185 شرکت‌کننده: SMD: 0.65؛ 95% CI؛ 0.36 تا 0.93؛ I² = 90%)، و نمرات رفتار خود-مراقبتی (4 RCT؛ 913 شرکت‌کننده: SMD: 0.91؛ 95% CI؛ 0.00 تا 1.82؛ I² =97%)، خود-کارآمدی (8 RCT؛ 687 شرکت‌کننده: SMD: 0.50؛ 95% CI؛ 0.10 تا 0.89؛ I² = 82%)، و نمره مولفه فیزیکی QoL (3 RCT؛ 2771 شرکت‌کننده: MD: 2.56؛ 95% CI؛ 1.73 تا 3.38؛ I² = 0%) را بهبود بخشند و ممکن است تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در کُند شدن روند کاهش eGFR ایجاد کنند (4 RCT؛ 618 شرکت‌کننده: MD: 4.28 میلی‌لیتر/دقیقه/1.73 مترمربع؛ 95% CI؛ 0.03- تا 8.85؛ I² = 43%). شواهدی با قطعیت متوسط نشان می‌دهد که مداخلات آموزشی همراه با خود-مدیریتی احتمالا خطر مرگ‌ومیر (به هر علتی) را کاهش می‌دهند (4 RCT؛ 2801 شرکت‌کننده: RR: 0.73؛ 95% CI؛ 0.53 تا 1.02؛ I² = 0%). داده‌های بستری شدن در بیمارستان قابل تجمیع نبودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.