Najważniejsze informacje

Nieodżywcze ssanie (umieszczenie przedmiotu, np. smoczka, w ustach niemowlęcia w celu stymulacji odruchu ssania), wspomagana pozycja płodowa (trzymanie niemowlęcia poprzez umieszczenie rąk opiekuna na głowie i kończynach dolnych, aby utrzymać je w pozycji „złożonej”) oraz otulanie (ciasne owinięcie niemowlęcia w koc, aby zapobiec nadmiernym ruchom kończyn) należą do najbardziej obiecujących strategii, które mogą zminimalizować zachowania wywołujące ból u wcześniaków. Nieodżywcze ssanie może zmniejszać zachowania wywołujące ból u noworodków urodzonych o czasie. Żadna z analizowanych strategii, co do których istnieją wystarczające dane naukowe, nie skutkowała mniejszą intensywnością bólu wśród starszych niemowląt. Usystematyzowane zaangażowanie rodziców (instruowanie rodziców w zakresie stosowania takich strategii, jak uciszanie, kołysanie, łaskotanie lub odwracanie uwagi, bez udostępnienia im materiałów pomocniczych) znalazło potwierdzenie w znaczącej liczbie badań, ale nie miało wpływu na zmniejszenie zachowań powodujących ból.

Wprowadzenie do tematu przeglądu

Niemowlęta i małe dzieci w ciągu pierwszych trzech lat życia są narażone na kilka krótkotrwałych, lecz poważnych i bolesnych procedur medycznych. Poddanie się tym bolesnym procedurom bez odpowiednich strategii radzenia sobie z bólem może mieć negatywny wpływ na ich rozwój.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Przeanalizowaliśmy kilka strategii radzenia sobie z bólem (z wyłączeniem tzw. kangurowania, podawania sacharozy, karmienia piersią/mlekiem matki oraz muzyki ze względu na istniejące już przeglądy na temat tych strategii) po nagłych interwencjach medycznych u noworodków urodzonych przedwcześnie, noworodków urodzonych o czasie oraz u starszych niemowląt urodzonych o czasie w wieku do trzech lat, aby zrozumieć, jak skuteczne są te strategie w zmniejszaniu bólu.

Co zrobiliśmy?

Oceniliśmy 24 różne strategie opiekuńcze nie wymagające stosowania leków, takie jak używanie smoczka, otulanie i masowanie dziecka zastosowane w celu zmniejszania bólu u małych dzieci po procedurach medycznych. Porównaliśmy efekty łagodzenia bólu za pomocą tych strategii z efektami u grup, w których nie stosowano żadnych strategii łagodzenia bólu. Gdy było to możliwe, porównywaliśmy również grupy poddawane jednej strategii z grupami poddawanymi wielu strategiom, aby sprawdzić, czy stosowanie wielu strategii prowadzi do większej redukcji bólu. Sprawdziliśmy, czy istniała różnica we wpływie interwencji w zależności od tego, czy niemowlę właśnie przeszło bolesną procedurę (faza reaktywności na ból), w przeciwieństwie do uspokojenia się po szczytowym niepokoju (faza natychmiastowej regulacji bólu). 

Zaadaptowaliśmy różne miary natężenia bólu (kodowane przez przeszkolone pielęgniarki lub personel badawczy) do standardowej skali, aby pomóc czytelnikom w interpretacji wyników. Standardowa skala wynosi od 0 do 21, gdzie 0 oznacza brak bólu, a 21 bardzo silny ból. 

Czego się dowiedzieliśmy?

Ten zaktualizowany przegląd Cochrane obejmował 138 badań klinicznych z randomizacją (badań, w których uczestnicy byli losowo przydzielani do jednej z dwóch lub więcej grup leczenia) z udziałem 11 058 uczestników poddawanych bolesnym procedurom medycznym w ostrym stadium choroby. Do czterech najczęściej badanych strategii należą nieodżywcze ssanie, otulanie, wspomagana pozycja płodowa oraz usystematyzowane zaangażowanie rodziców. 

W przypadku wcześniaków istniały dane, że takie strategie jak nieodżywcze ssanie, otulanie i pozycja płodowa mogą zredukować poziom bólu. Zgodnie ze standardową skalą, średni wynik wcześniaków otrzymujących nieodżywcze ssanie może być o dwa punkty niższy niż u tych niepoddanych żadnej strategii, zarówno bezpośrednio po bolesnej procedurze, jak i w stanie uspokojenia po szczytowym niepokoju. Noworodki urodzone przedwcześnie, u których zastosowano strategię wspomaganej pozycji płodowej, mogą uzyskać średnio o 3,5 punktu niższy wynik bezpośrednio po bolesnej procedurze i o dwa punkty niższy wynik podczas uspokajania się po szczytowym niepokoju, w porównaniu z wcześniakami, u których nie zastosowano żadnych strategii przeciwbólowych. Chociaż metoda otulania nie wydaje się zmniejszać wskaźników bólu bezpośrednio po bolesnym zabiegu, wcześniaki, które zostały owinięte, mogą uzyskać średnio o cztery punkty niższe wyniki niż noworodki, u których nie zastosowano żadnych strategii, gdy uspokajają się po stresie. 

U noworodków urodzonych o czasie, ssanie nieodżywcze może zmniejszać ból. Noworodki urodzone o czasie, które otrzymują możliwość ssania nieodżywczego, mogą średnio uzyskać wynik o cztery punkty niższy w standardowej skali, bezpośrednio po bolesnym zabiegu i o pięć punktów niższy podczas uspokajania po szczytowym niepokoju, w porównaniu z noworodkami, u których nie zastosowano żadnych strategii zarządzania bólem.

Usystematyzowane zaangażowanie rodziców było strategią najczęściej badaną u starszych niemowląt urodzonych o czasie, ale dane wykazały, że ta strategia prawdopodobnie ma niewielki lub żaden wpływ na zmniejszenie bólu w tej grupie wiekowej. 

Działania niepożądane były bardzo rzadkie we wszystkich omawianych strategiach. Po ssaniu nieodżywczym jeden wcześniak zwymiotował, a u jednego noworodka urodzonego o czasie stwierdzono niższy poziom tlenu. Po zastosowaniu metod owijania i wspomaganej pozycji płodowej oraz usystematyzowanego zaangażowania rodziców nie wystąpiły żadne działania niepożądane.  

Jakie są ograniczenia tych danych?

Wyniki tego przeglądu opierają się na bardzo niepewnych danych naukowych. Wiele badań obejmowało zbyt mało uczestników lub nie było wystarczającej liczby badań dotyczących poszczególnych interwencji, aby mieć pewność co do wyników. Istniała również niespójność między badaniami, ponieważ stosowanie interwencji niefarmakologicznych znacznie się różniło w zależności od rodzaju badań oraz środowiska w jakich były stosowane. W wielu badaniach stosowano również metody, które prawdopodobnie mogły być źródłem błędu w wynikach. Podsumowując, żadna z analiz przedstawionych w niniejszym przeglądzie nie opierała się na danych wystarczających do wyciągnięcia jednoznacznych wniosków (tj. na badaniach o wysokiej pewności przeprowadzonych na co najmniej dwóch niezależnych grupach badawczych).

Jak aktualne są te dane?

Niniejszy przegląd opiera się na danych naukowych uzyskanych do października 2020 r. W lipcu 2022 r. przeprowadzono aktualizację wyszukiwania i 33 kwalifikujące się badania oczekują obecnie na ocenę, po której zostaną włączone do aktualizacji tego przeglądu.