هدف از انجام این مرور چیست؟
هدف این مرور کاکرین، بررسی مزایا و بی‌خطری احتمالی لنزهای عینک فیلتر کننده نور آبی، که به عنوان لنزهای عینک مسدود کننده نور آبی نیز شناخته می‌شوند، بر عملکرد بصری، محافظت از ماکولا و کیفیت خواب بود. نویسندگان مرور کاکرین تمام مطالعات مرتبط را جمع‌آوری و آنالیز کردند تا بهترین شواهد پژوهشی موجود را خلاصه کنند.
پیام کلیدی
لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی ممکن است خستگی کوتاه‌‌مدت چشم را در ارتباط با کار با کامپیوتر کاهش ندهند. تاثیرات بالقوه مضر، موقتی و عموما خفیف بودند و بیشتر تصور می‌شد که به‌طور کلی مربوط به عینک بودند تا به‌طور خاص به خود لنزها.
برای ارائه شواهدی در ارتباط با تاثیرات لنزهای فیلتر کننده نور آبی بر جنبه‌های مختلف عملکرد بینایی و خواب، از جمله سطح بینایی (بهترین حدت بینایی تصحیح شده)، توانایی تشخیص تفاوت موجود در سایه و الگوها (حساسیت (sensitivity) کنتراست)، تمایز رنگ‌ها، کاهش خیرگی ناشی از نور شدید (خیرگی آزاردهنده)، سلامت شبکیه چشم در پشت چشم (سلامت ماکولار)، معیارهای خواب (شامل سطح ملاتونین خون و کیفیت خواب)، و رضایت بیمار، نیاز به پژوهش‌هایی در آینده وجود دارد.
در این مرور چه موضوعی بررسی شد؟
معیارهای اولیه، تغییر در ارزیابی‌های درک شده و قابل سنجش خستگی چشم بود که پس از حداقل یک ماه استفاده از لنز اندازه‌گیری شدند. ارزیابی‌های دیگر، طیفی را از معیارهای بالینی و عوارض جانبی در نظر گرفتند.
نتایج اصلی این مرور چه هستند؟
تعداد 17 مطالعه را در این مرور گنجاندیم که 619 نفر را ثبت‌نام کرده و در شش کشور انجام شدند. این مرور نشان داد که:
(الف) ممکن است استفاده از لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی، برای کاهش خستگی چشمی هنگام استفاده از کامپیوتر هیچ مزیت کوتاه‌‌مدتی نداشته باشد.
(ب) اطلاعات محدودی در مورد تاثیر(های) بالقوه لنزهای فیلتر کننده نور آبی بر حدت بینایی وجود دارد و تاثیرات آن بر معیارهای مربوط به خواب نامشخص است. شواهد موجود در مورد این معیارها قطعی نیست.
(ج) هیچ یک از مطالعات وارد شده حساسیت کنتراست، تمایز رنگ‌ها، خیرگی آزاردهنده، سلامت ماکولار، سطح ملاتونین سرم یا رضایت کلی بیمار را از بینایی بررسی نکردند؛ در رابطه با این معیارها نمی‌توان نتیجه‌گیری کرد.
(د) شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه تاثیرات مضری که ممکن است مربوط به استفاده از لنزهای فیلتر کننده نور آبی باشد عبارتند از سردرد (1 مطالعه، 8%)، افزایش نشانه‌های افسردگی (1 مطالعه، 17%)، کاهش خلق‌وخو (1 مطالعه، 5%)، و ناراحتی هنگام استفاده از عینک (2 مطالعه (ترکیب شدند)، 22%)، اگرچه عوارض جانبی مشابهی نیز با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی گزارش شد و داده‌های کافی برای اندازه‌گیری دقیق یا تعیین تاثیرات مضر احتمالی با قطعیت وجود نداشت.
این مرور تا چه زمانی به‌روز است؟
نویسندگان مرور کاکرین برای یافتن مطالعاتی که تا 22 مارچ 2022 منتشر شدند، به جست‌وجو پرداختند.
این مرور سیستماتیک نشان داد که لنزهای عینک فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی ممکن است نشانه‌های خستگی چشم را هنگام استفاده از کامپیوتر در یک دوره پیگیری کوتاه‌‌مدت کاهش ندهند. علاوه بر این، این مرور هیچ تفاوت بالینی معنی‌داری را در تغییرات CFF با لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی مشاهده نکرد. بر اساس بهترین شواهد موجود، لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی احتمالا تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر BCVA دارند. تاثیرات بالقوه آنها بر کیفیت خواب نیز نامشخص بود، کارآزمایی‌های وارد شده پیامدهای متفاوتی را میان جمعیت ناهمگون مطالعه گزارش کردند. هیچ شواهدی از RCTها مربوط به پیامدهای حساسیت کنتراست، تمایز رنگ‌ها، خیرگی آزاردهنده، سلامت ماکولار، سطح ملاتونین سرم، یا رضایت کلی بیمار از بینایی وجود نداشت. برای تعریف واضح‌تر تاثیرات لنزهای فیلتر کننده نور آبی بر عملکرد بینایی، سلامت ماکولا و خواب در جمعیت بزرگسال، انجام کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده و با کیفیت بالا در آینده مورد نیاز است.
لنزهای عینک «فیلتر کننده نور آبی» یا «مسدود کننده نور آبی»، تابش اشعه ماوراء بنفش و بخش‌های مختلف نور مرئی با طول موج کوتاه را از رسیدن به چشم فیلتر می‌کنند. انواع گوناگونی از این لنزها به صورت تجاری در دسترس هستند. برخی ادعاها وجود دارند مبنی بر اینکه آنها می‌توانند عملکرد بصری را با استفاده از دستگاه دیجیتال بهبود بخشند، از شبکیه چشم محافظت کنند، و کیفیت خواب را ارتقا دهند. شواهد حاصل از کارآزمایی بالینی را برای این تاثیرات پیشنهادی بررسی کرده، و هر گونه عوارض جانبی بالقوه را در نظر گرفتیم.
ارزیابی تاثیرات لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی، برای بهبود عملکرد بصری، محافظت از ماکولار، و بهبود کیفیت خواب در بزرگسالان.
پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL؛ شامل پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه چشم و بینایی در کاکرین؛ شماره 3؛ 2022)؛ Ovid MEDLINE؛ Ovid Embase؛ LILACS؛ ISRCTN registry؛ ClinicalTrials.gov و WHO ICTRP را، بدون اعمال محدودیت در تاریخ انتشار یا زبان نگارش مقاله، جست‌وجو کردیم. آخرین بار در 22 مارچ 2022 به جست‌وجو در بانک‌های اطلاعاتی الکترونیکی پرداختیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) را شامل شرکت‌کنندگان بزرگسال وارد کردیم که در آنها لنزهای عینک فیلتر کننده نور آبی با لنزهای عینک بدون فیلتر نور آبی مقایسه شدند.
پیامدهای اولیه عبارت بودند از تغییر در نمره خستگی چشمی و فراوانی فلیکر-فیوژن بحرانی (critical flicker-fusion; CFF)، به عنوان پیامدهای پیوسته (continuous outcome)، در حد فاصل ابتدای مطالعه و یک ماه پیگیری. پیامدهای ثانویه عبارت بودند از بهترین حدت بینایی تصحیح شده (best-corrected visual acuity; BCVA)، حساسیت (sensitivity) کنتراست، خیرگی آزاردهنده (discomfort glare)، نسبتی از چشم‌ها با یافته‌های پاتولوژیک در ماکولار، تمایز رنگ‌ها، نسبتی از شرکت‌کنندگان با کاهش هوشیاری روزانه، سطح ملاتونین سرم، کیفیت ذهنی خواب، و رضایت بیمار از عملکرد بصری خود. یافته‌های مربوط به چشم و عوارض جانبی سیستمیک را ارزیابی کردیم.
روش‌های استاندارد کاکرین را برای استخراج داده‌ها دنبال کرده و خطر سوگیری (bias) را با استفاده از ابزار خطر سوگیری کاکرین (Risk of Bias 1; RoB 1) ارزیابی کردیم. برای ارزیابی قطعیت شواهد برای هر پیامد، از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) استفاده کردیم.
تعداد 17 RCT را با حجم نمونه از پنج تا 156 شرکت‌کننده، و دوره‌های پیگیری مداخله کمتر از یک روز تا پنج هفته وارد کردیم. حدود نیمی از کارآزمایی‌های وارد شده از طراحی بازو-موازی (parallel-arm) استفاده کردند؛ مابقی، طراحی متقاطع (cross-over) را اتخاذ کردند. انواع مختلفی از ویژگی‌های شرکت‌کننده در سراسر مطالعات نشان داده شدند، از بزرگسالان سالم تا افراد مبتلا به اختلالات سلامت روان و اختلالات خواب.
هیچ یک از مطالعات وارد شده از خطر پائین سوگیری در هر هفت حوزه RoB 1 کاکرین برخوردار نبودند. حدود 65% از مطالعات به دلیل ماسکه نشدن ارزیابان پیامد دارای خطر بالای سوگیری (سوگیری تشخیص (detection bias)) و 59% از مطالعات به دلیل ماسکه نشدن شرکت‌کنندگان و پرسنل دارای خطر بالای سوگیری از لحاظ سوگیری عملکرد (performance bias) بودند. سی و پنج درصد از مطالعات از قبل در یک پایگاه ثبت کارآزمایی ثبت شده بودند. به دلیل کمبود داده‌های کمّی (quantitative data) در دسترس، جمعیت ناهمگون مطالعه، و وجود تفاوت در دوره‌های پیگیری مداخله، متاآنالیز را برای هیچ یک از معیارهای پیامد انجام ندادیم.
در کمتر از یک هفته پیگیری، ممکن است تفاوتی در نمره خستگی ذهنی چشم با لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی وجود نداشته باشد (شواهد با قطعیت پائین). یک RCT هیچ تفاوتی را میان بازوهای مداخله گزارش نکرد (تفاوت میانگین (MD): 9.76 واحد (نشان دهنده نشانه‌های بدتر)، 95% فاصله اطمینان (CI): 33.95- تا 53.47؛ 120 شرکت‌کننده). علاوه بر این، دو مطالعه (46 شرکت‌کننده، ترکیب شدند) که نمرات خستگی چشم را اندازه‌گیری کردند، تفاوت معنی‌داری را میان بازوهای مداخله گزارش نکردند.
ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در CFF با لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی وجود داشته باشد، که در کمتر از یک روز پیگیری اندازه‌گیری شد (شواهد با قطعیت پائین). یک مطالعه تفاوت معنی‌داری را میان بازوهای مداخله گزارش نکرد (MD؛ 1.13- هرتز (Hz) کمتر (نشان دهنده عملکرد ضعیف‌تر)؛ 95% CI؛ 3.00- تا 0.74؛ 120 شرکت‌کننده). مطالعه دیگر تغییر منفی کمتری را در CFF (نشان دهنده خستگی کمتر چشم) با لنزهای فیلتر کننده زیاد نور آبی در مقایسه با لنزهای فیلتر کننده کم نور آبی و لنزهایی بدون فیلتر نور آبی گزارش کرد.
لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی، احتمالا تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر عملکرد بصری (BCVA) دارند (MD؛ 0.00 در واحد logMAR؛ 95% CI؛ 0.02- تا 0.02؛ 1 مطالعه، 156 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) و تاثیرات نامشخصی بر هوشیاری روزانه بر جای می‌گذارند (2 RCT؛ 42 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)؛ عدم قطعیت در این تاثیرات به دلیل کمبود داده‌های موجود و کم بودن تعداد مطالعات گزارش کننده این پیامدها بود. ما نمی‌دانیم که لنزهای عینک فیلتر کننده نور آبی از نظر کیفیت خواب معادل یا برتر از لنزهای عینک بدون فیلتر نور آبی باشند (شواهد با قطعیت بسیار پائین). یافته‌های متناقض در شش RCT (148 شرکت‌کننده) مشهود بودند؛ سه مطالعه بهبود قابل‌توجهی را در نمرات خواب با لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی گزارش کرده و سه مطالعه دیگر تفاوت معنی‌داری را میان بازوهای مداخله نشان ندادند. وجود تفاوت‌هایی در جمعیت‌ها در طول مطالعات و کمبود داده‌های کمّی بارز بودند.
عوارض جانبی مرتبط با دستگاه به‌طور هم‌سو و سازگار گزارش نشدند (9 RCT؛ 333 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). نه مطالعه در مورد عوارض جانبی مرتبط با مداخلات مطالعه، گزارشی را ارائه دادند؛ سه مطالعه وقوع چنین رویدادهایی را توصیف کردند. عوارض جانبی گزارش شده مربوط به لنزهای فیلتر کننده نور آبی نادر بودند، اما شامل افزایش نشانه‌های افسردگی، سردرد، ناراحتی هنگام استفاده از عینک و خلق‌وخوی پائین‌تر بودند. عوارض جانبی مرتبط با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی، هیپرتایمیای (hyperthymia) گاه به گاه، و ناراحتی هنگام استفاده از عینک بود.
نتوانستیم این موضوع را تعیین کنیم که لنزهای فیلتر کننده نور آبی در مقایسه با لنزهایی بدون فیلتر نور آبی، بر حساسیت کنتراست، تمایز رنگ‌ها، خیرگی آزاردهنده، سلامت ماکولار، سطح ملاتونین سرم یا رضایت کلی بیمار از بینایی تاثیر می‌گذارند یا خیر، زیرا هیچ یک از مطالعات این پیامدها را ارزیابی نکردند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.