هدف از انجام این مرور چیست؟
هدف از انجام این مرور، بررسی تاثیرات اسید هیالورونیک (hyaluronic acid) بر بهبود زخم‌های مزمن بود. اسید هیالورونیک یک مولکول طبیعی است که در سلول‌های انسان وجود دارد. زخم‌های مزمن به زخم‌هایی گفته می‌شود که مدت زیادی طول می‌کشد تا بهبود یابند. آنها شامل زخم‌های فشاری، زخم‌های پا، و زخم‌های ساق پا هستند.
پیام‌های کلیدی
نمی‌توانیم مطمئن باشیم که پانسمان‌ها و عوامل موضعی حاوی اسید هیالورونیک برای بهبود زخم‌های فشاری یا زخم‌های پا در افراد دیابتی نسبت به دیگر پانسمان‌ها و عوامل موضعی موثرتر هستند یا خیر. هنگامی که اسید هیالورونیک در افراد مبتلا به زخم پا استفاده می‌شود و در مقایسه با ماده غیر فعال موجود در پانسمان‌ها به عنوان وسیله‌ای برای رساندن اسید هیالورونیک (حامل خنثی)، احتمالا التیام کامل زخم را بهبود می‌بخشد و ممکن است درد را تا حدودی کاهش داده و میزان تغییر در اندازه زخم را افزایش دهد. اطلاعات کافی برای اطمینان از مقایسه پانسمان‌ها و عوامل موضعی حاوی اسید هیالورونیک با دیگر پانسمان‌ها و عوامل موضعی از نظر بروز عوارض جانبی بالقوه وجود نداشت.
در این مرور چه موضوعی بررسی شد؟
زخم‌های مزمن عبارتند از زخم‌هایی که به سختی التیام می‌یابند و به دلایل مختلفی از جمله در پاسخ به یک بیماری زمینه‌ای ایجاد می‌شوند. درمان شامل انواع مختلفی از پانسمان زخم یا عوامل موضعی با اهداف مختلف است، از جمله: حفظ یک محیط ترمیم مرطوب؛ کاهش باکتری‌های موجود در زخم؛ و پیشگیری از عفونت.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
متون علمی پزشکی را برای یافتن مطالعاتی جست‌وجو کردیم که تاثیرات اسید هیالورونیک را در مقایسه با دیگر پانسمان‌ها ارزیابی کردند. داده‌های به دست آمده را با هم مقایسه کرده، نتایج را خلاصه کردیم و اعتماد خود را نسبت به شواهد بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه رتبه‌بندی کردیم. فقط کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده را وارد کردیم، نوعی مطالعه که در آن افراد به‌طور تصادفی برای دریافت درمان‌های مختلف اختصاص داده می‌شوند، زیرا آنها معتبرترین شواهد سلامت را ارائه می‌دهند.
نتایج اصلی این مرور چه هستند؟
تعداد 12 مطالعه را شامل 1108 شرکت‌کننده پیدا کردیم. جنسیت 1022 شرکت‌کننده گزارش شد (57.24% زن). میانگین سنی بیماران، 69.60 سال بود. پانسمان‌های حاوی غلظت‌های مختلف اسید هیالورونیک، یا حاوی اسید هیالورونیک در ترکیب با درمان دیگر، با دیگر انواع پانسمان مقایسه شدند.
این مساله که اسید هیالورونیک برای بهبود زخم‌های فشاری یا زخم‌های پا در افراد مبتلا به دیابت بهتر است یا بدتر، نامطمئن است. هم‌چنین اینکه مشخص نیست تفاوتی میان اسید هیالورونیک و دیگر پانسمان‌ها از نظر تاثیر بر عوارض جانبی و درد در این نوع زخم‌ها وجود دارد یا خیر. دلیل آن کمیاب بودن داده‌ها برای انجام آنالیز یا محدودیت‌های مطالعه مانند حجم نمونه کوچک و مشکلات روش‌شناسی (methodology) است.
در زخم‌های پا، اسید هیالورونیک احتمالا در مقایسه با حامل خنثی (4 مطالعه، 526 شرکت‌کننده)، التیام کامل زخم را بهبود می‌بخشد و ممکن است درد را تا حدودی کاهش داده (3 مطالعه، 337 شرکت‌کننده) و مقدار تغییر در اندازه زخم را اندکی بیشتر کند (2 مطالعه، 190 شرکت‌کننده). این موضوع که اسید هیالورونیک در مقایسه با هیدروکلوئید (hydrocolloid) (عاملی که در مواجهه با مایعات زخم، ژل تشکیل می‌دهد)، گاز پارافین (paraffin gauze) یا دکسترانومر (dextranomer) (نوعی پانسمان که باعث تسریع بهبود زخم می‌شود)، در بهبود زخم‌های پا بهتر است یا بدتر، امری است نامطمئن.
هیچ یک از کارآزمایی‌ها کیفیت زندگی مرتبط با سلامت یا عود زخم را گزارش نکرد.
چه عاملی اعتماد ما را به شواهد محدود کرد؟
اکثر مطالعات کوچک بودند (کمتر از 100 شرکت‌کننده)، و اغلب آنها (9 از 12) از روش‌هایی استفاده کردند که احتمالا باعث مطرح شدن خطاهایی در نتایج آنها می‌شد. طول دوره پیگیری کوتاه بود (9 مورد از 12 مطالعه شرکت‌کنندگان را به مدت 60 روز یا کمتر پیگیری کردند)، و مطالعات برای ارزیابی زمان سپری شده تا بهبودی کامل طراحی نشده بودند (فقط 1 مطالعه شرکت‌کنندگان را تا زمان بهبودی کامل پیگیری کرد).
این مرور تا چه زمانی به‌روز است؟
مطالعات منتشر شده را تا فوریه 2022 جست‌وجو کردیم.
در حال حاضر شواهد کافی برای تعیین اثربخشی پانسمان‌های حاوی اسید هیالورونیک در بهبود زخم‌های فشاری یا زخم‌های پا در افراد مبتلا به دیابت وجود ندارد. شواهدی را پیدا کردیم که نشان می‌دهند اسید هیالورونیک احتمالا التیام کامل زخم را بهبود می‌بخشد و ممکن است در مقایسه با حامل خنثی، درد را اندکی کاهش داده و میزان تغییر را در اندازه زخم افزایش دهد. پژوهش‌های آتی در مورد تاثیرات اسید هیالورونیک در بهبود زخم‌های مزمن باید حجم نمونه بالاتری داشته و کورسازی (blinding) را نیز در نظر بگیرند تا سوگیری را به حداقل رسانده و کیفیت شواهد را بهبود بخشند.
اسید هیالورونیک (hyaluronic acid) در غشاهای پلاسما سنتز شده و در بافت‌های خارج سلولی یافت می‌شود. گفته شده که استفاده از اسید هیالورونیک به منظور بهبود زخم‌های مزمن ممکن است باعث تسریع روند بهبودی آنها شود، و این مکانیسم احتمالا به دلیل توانایی آن در حفظ محیط مرطوب زخم است که به مهاجرت سلولی در بستر زخم کمک می‌کند.
ارزیابی تاثیرات اسید هیالورونیک (و مشتقات آن) در بهبود زخم‌های مزمن.
از روش‌های استاندارد و جامع جست‌وجوی کاکرین استفاده کردیم. تاریخ آخرین جست‌وجو فوریه 2022 بود.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای را وارد کردیم که تاثیرات اسید هیالورونیک (به عنوان یک پانسمان یا عامل موضعی) را با دیگر پانسمان‌ها بر بهبود زخم‌های فشاری، وریدی، شریانی یا با اتیولوژی مختلط و زخم‌های پا در افراد مبتلا به دیابت، مقایسه کردند.
روش‌های استاندارد روش‌شناسی (methodology) مورد نظر کاکرین را به کار بردیم. قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) بررسی کردیم.
تعداد 12 کارآزمایی (13 مقاله) را در یک سنتز کیفی (qualitative) گنجاندیم، و توانستیم داده‌های چهار کارآزمایی را در یک تجزیه‌وتحلیل کمّی (quantitative) ترکیب کنیم. به‌طور کلی، کارآزمایی‌های وارد شده شامل 1108 شرکت‌کننده (میانگین سنی 69.60 سال) با 178 مورد زخم فشاری، 54 مورد زخم پای دیابتی و 896 مورد زخم پا بودند. جنسیت 1022 شرکت‌کننده گزارش شد (57.24% زن).
زخم‌های فشاری
مشخص نیست تفاوتی از نظر بهبودی کامل (خطر نسبی (RR): 1.17؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.58 تا 2.35)؛ تغییر در اندازه زخم (تفاوت میانگین (MD): 25.60؛ 95% CI؛ 6.18 تا 45.02)؛ یا عوارض جانبی (هیچ موردی گزارش نشد) میان فاکتور رشد غنی از پلاکت (platelet-rich growth factor; PRGF) + اسید هیالورونیک و PRGF وجود دارد یا خیر، زیرا سطح قطعیت شواهد بسیار پائین است (1 کارآزمایی، 65 شرکت‌کننده). هم‌چنین مشخص نیست تفاوتی از نظر بهبودی کامل میان لیزین هیالورونات (lysine hyaluronate) و سدیم هیالورونات (sodium hyaluronate) وجود دارد یا خیر، چرا که سطح قطعیت شواهد بسیار پائین است (RR: 2.50؛ 95% CI؛ 0.71 تا 8.83؛ 1 کارآزمایی، 14 زخم از 10 شرکت‌کننده).
زخم‌های پا در افراد دیابتی
مشخص نیست تفاوتی در زمان سپری شده تا بهبودی کامل میان اسید هیالورونیک و کلاژن لیوفیلیزه (lyophilised collagen) وجود دارد یا خیر، زیرا سطح قطعیت شواهد بسیار پائین است (MD: 16.60؛ 95% CI؛ 7.95 تا 25.25؛ 1 مطالعه، 20 شرکت‌کننده). مطمئن نیستیم تفاوتی میان اسید هیالورونیک و پانسمان‌های متداول در بهبودی کامل زخم (RR: 2.20؛ 95% CI؛ 0.97 تا 4.97؛ 1 مطالعه، 34 شرکت‌کننده) یا تغییر در اندازه زخم (MD: -0.80؛ 95% CI؛ 3.58- تا 1.98؛ 1 مطالعه، 25 شرکت‌کننده) وجود دارد یا خیر، زیرا سطح قطعیت شواهد بسیار پائین است.
زخم‌های پا
ما مطمئن نیستیم که تفاوتی میان اسید هیالورونیک + هیدروکلوئید (hydrocolloid) و هیدروکلوئید در بهبودی کامل زخم (RR: 0.98؛ 95% CI؛ 0.26 تا 3.76)، درصد عوارض جانبی (RR: 0.79؛ 95% CI؛ 0.22 تا 2.80)، درد (MD: 2.10؛ 95% CI؛ 5.81- تا 10.01)، یا تغییر در اندازه زخم (RR: 2.11؛ 95% CI؛ 0.92 تا 4.82) وجود دارد یا خیر، زیرا سطح قطعیت شواهد بسیار پائین است (1 مطالعه، 125 شرکت‌کننده). مشخص نیست تفاوتی از لحاظ تغییر اندازه زخم میان اسید هیالورونیک و هیدروکلوئید وجود دارد یا خیر، زیرا سطح قطعیت شواهد بسیار پائین است (RR: 1.02؛ 95% CI؛ 0.84 تا 1.25؛ 1 مطالعه، 143 شرکت‌کننده). ما مطمئن نیستیم که تفاوتی از نظر بهبودی کامل زخم میان اسید هیالورونیک و گاز پارافین (paraffin gauze) وجود داشته باشد زیرا سطح قطعیت شواهد بسیار پائین است (RR: 2.00؛ 95% CI؛ 0.21 تا 19.23؛ 1 مطالعه، 24 زخم از 17 شرکت‌کننده).
اسید هیالورونیک در مقایسه با حامل خنثی، احتمالا التیام کامل زخم را بهبود می‌بخشد (RR: 2.11؛ 95% CI؛ 1.46 تا 3.07؛ 4 مطالعه، 526 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط)؛ ممکن است میزان کاهش درد را نسبت به خط پایه تا حدودی افزایش دهد (MD: -8.55؛ 95% CI؛ 14.77- تا 2.34-؛ 3 مطالعه، 337 شرکت‌کننده)؛ و ممکن است تغییر در اندازه زخم را اندکی افزایش دهد، که به صورت میانگین کاهش نسبت به خط پایه تا 45 روز اندازه‌گیری شد (MD: %30.44؛ 95% CI؛ 15.57 تا 45.31؛ 2 مطالعه، 190 شرکت‌کننده). اینکه اسید هیالورونیک، بروز عفونت را در مقایسه با حامل خنثی تغییر دهد، امری است نامطمئن (RR: 0.89؛ 95% CI؛ 0.53 تا 1.49؛ 3 مطالعه، 425 شرکت‌کننده). ما مطمئن نیستیم که تفاوتی از لحاظ تغییر اندازه زخم (سانتی‌متر مربع (cm 2 )) میان اسید هیالورونیک و دکسترانومر (dextranomer) وجود دارد یا خیر، زیرا سطح قطعیت شواهد بسیار پائین است (MD: 5.80؛ 95% CI؛ 10.0- تا 21.60؛ 1 مطالعه، 50 شرکت‌کننده).
سطح قطعیت شواهد را به دلیل وجود خطر سوگیری (bias) یا عدم دقت، یا هر دو، برای همه مقایسه‌های بالا کاهش دادیم. هیچ یک از کارآزمایی‌ها کیفیت زندگی مرتبط با سلامت یا عود زخم را گزارش نکرد. روش اندازه‌گیری تغییر اندازه زخم میان مطالعات یکسان نبود و داده‌های ازدست‌رفته مانع از انجام آنالیز بیشتر برای برخی مقایسه‌ها شد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.