سوال مطالعه مروری
تاثیرات مداخلات غذایی یا مداخلات فعالیت بدنی، یا هر دو، بر اساس مدل فرانظری (transtheoretical model; TTM) مراحل تغییر (stages of change; SOC) در ایجاد کاهش وزن پایدار (یک سال و بیشتر) در بزرگسالان دارای اضافه وزن و چاق چیست؟
پیشینه
برنامه‌های کاهش وزن عموما شامل مداخلات رژیم غذایی و فعالیت بدنی هستند. TTM مجموعه‌ای را از پنج SOC توصیف می‌کند که یک فرد هنگام تغییر از یک رفتار ناسالم به یک رفتار سالم، با آن مواجه می‌شود. در این مرور، استفاده از TTM SOC را در برنامه‌های مدیریت وزن برای بزرگسالان دارای اضافه وزن و چاق به ویژه از نظر تاثیرات بر کاهش وزن، عادات غذایی، فعالیت بدنی و تغییرات رفتاری ارزیابی کردیم.
چاقی (شاخص توده بدن حداقل 30 کیلوگرم بر متر مربع (kg/m²)) و اضافه وزن (شاخص توده بدنی 25 تا کمتر از 30 کیلوگرم بر متر مربع) به‌طور فزاینده‌ای به عنوان مشکلات مهم سلامت عمومی شناخته می‌شوند. آنها با هم به ایجاد مشکلات جدی سلامت و هزینه‌های اقتصادی گسترده در سراسر جهان کمک می‌کنند. شاخص توده بدنی (BMI) معیاری از چربی بدن بوده و به صورت وزن فرد بر حسب کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد بر حسب متر (kg/m²) تعریف می‌شود. این شاخص باید به عنوان یک راهنمای تقریبی در نظر گرفته شود، زیرا عمدتا برای کل جمعیت استفاده شده و ممکن است با همان درجه چاقی در افراد مختلف (مانند ورزشکاران و افراد غیرفعال از نظر فیزیکی) مطابقت نداشته باشد.
ویژگی‌های مطالعه
سه مطالعه را در مرور سیستماتیک خود وارد کردیم. مطالعات در مجموع 2971 شرکت‌کننده را ارزیابی کردند، که 1467 شرکت‌کننده به گروه‌های مداخله و 1504 شرکت‌کننده به گروه‌های کنترل اختصاص یافتند. طول مدت مداخله در مطالعات 9، 12 و 24 ماه بود.
این خلاصه به زبان ساده تا دسامبر 2013 به‌روز بود.
نتایج کلیدی
استفاده از TTM SOC در ترکیب با رژیم غذایی یا فعالیت بدنی، یا هر دو، و دیگر مداخلات در مطالعات وارد شده شواهد غیر قطعی را در مورد تاثیر چنین مداخلاتی بر کاهش وزن پایدار ارائه کرد (تفاوت میانگین (MD) به نفع TTM SOC بین 2.1 کیلوگرم و 0.2 کیلوگرم در 24 ماه بود). با این حال، به تاثیرات مثبت دیگری مانند تغییر در فعالیت بدنی و عادات غذایی اشاره شد که شامل افزایش مدت و دفعات انجام ورزش، کاهش مصرف چربی و افزایش مصرف میوه و سبزیجات بود. این مطالعات پیامدهای مهم دیگری را مانند کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، بیماری (موربیدیتی) و هزینه‌های اقتصادی، گزارش نکردند.
کیفیت شواهد
به‌طور کلی، سطح کیفیت شواهد پائین یا بسیار پائین بود. محدودیت‌های اصلی شامل گزارش‌دهی ناقص پیامدها، نواقص روش‌شناسی (methodology)، استفاده گسترده از معیارهای گزارش شده توسط خود فرد و ارزیابی ناکافی از پایدار ماندن تاثیرات به دلیل فقدان ارزیابی‌های بلندمدت بودند.
شواهد حمایت کننده از استفاده از TTM SOC در مداخلات کاهش وزن به دلیل خطر سوگیری و عدم دقت محدود بوده، و اجازه نمی‌دهد نتیجه‌گیری قطعی گرفته شود. هنگامی که مداخله مذکور با رژیم غذایی یا فعالیت بدنی، یا هر دو، و دیگر مداخلات ترکیب شد، شواهدی را با کیفیت بسیار پائین یافتیم که ممکن است منجر به عادات غذایی و فعالیت بدنی بهتر شود. این مرور سیستماتیک نیاز به انجام RCTهایی را با طراحی خوب برجسته می‌کند که اصول TTM SOC را به‌طور مناسب به کار گیرند تا شواهد قطعی در مورد تاثیر مداخلات سبک زندگی TTM SOC بر کاهش وزن و دیگر پیامدهای سلامت به دست آیند.
چاقی یک تهدید جهانی برای سلامت عمومی به شمار می‌رود. مدل فرانظری مراحل تغییر (transtheoretical stages of change; TTM SOC) مدت‌هاست که یک رویکرد مداخله‌ای مفید در برنامه‌های اصلاح سبک زندگی در نظر گرفته می‌شود، اما اثربخشی آن در کاهش وزن پایدار در افراد دارای اضافه وزن و چاق به طور قابل‌توجهی متفاوت است.
ارزیابی اثربخشی مداخلات غذایی یا مداخلات فعالیت بدنی، یا هر دو، و دیگر مداخلات مبتنی بر مدل فرانظری (transtheoretical model; TTM) مراحل تغییر (stages of change; SOC) برای کاهش وزن پایدار (یک سال و بیشتر) در بزرگسالان دارای اضافه وزن و چاق.
مطالعات از جست‌وجو در چندین بانک اطلاعاتی کتاب‌شناختی (bibliographic) الکترونیکی به دست آمدند. کتابخانه کاکرین؛ MEDLINE؛ EMBASE و PsycINFO را جست‌وجو کردیم. تاریخ آخرین جست‌وجو، برای همه بانک‌های اطلاعاتی، 17 دسامبر 2013 بود.
کارآزمایی‌ها در صورتی وارد شدند که معیارهای کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled clinical trials; RCTs) استفاده کننده را از TTM SOC به عنوان یک مدل، که یک چارچوب نظری یا دستورالعمل در طراحی استراتژی‌های اصلاح سبک زندگی، عمدتا مداخلات رژیم غذایی و فعالیت بدنی است، در مقابل مداخله مقایسه‌ای معمول برآورده کردند؛ یکی از معیارهای پیامد مطالعه کاهش وزن بوده باشد که به صورت تغییر در وزن یا شاخص توده بدنی (BMI) اندازه‌گیری شد؛ شرکت‌کنندگان فقط بزرگسالان دارای اضافه وزن یا چاق بودند؛ و مداخله توسط متخصصان مراقبت‌های سلامت یا افراد غیر متخصص آموزش‌دیده در سطح بیمارستان و جامعه، از جمله در منزل، انجام شد.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را استخراج کرده، مطالعات را از نظر خطر سوگیری (bias) ارزیابی کرده و کیفیت کلی مطالعه را بر اساس رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) بررسی کردند. اختلاف نظرات را با بحث یا مشورت با نویسنده سوم برطرف کردیم. برای مرور سیستماتیک، تحلیل توصیفی و به صورت نقل قول (narrative) انجام شد.
در مجموع سه مطالعه معیارهای ورود را داشته، و 2971 شرکت‌کننده را به گروه‌های مداخله و کنترل اختصاص دادند. تعداد کل شرکت‌کنندگان تصادفی‌سازی شده به گروه مداخله 1467 نفر و به گروه کنترل 1504 نفر بودند. طول دوره انجام مداخله در کارآزمایی‌های مختلف 9، 12 و 24 ماه بود. استفاده از TTM SOC در ترکیب با رژیم غذایی یا فعالیت بدنی، یا هر دو، و دیگر مداخلات در مطالعات وارد شده، شواهد غیر قطعی را ایجاد کرد که مداخلات TTM SOC منجر به کاهش وزن پایدار شد (تفاوت میانگین بین گروه مداخله و کنترل از 2.1 کیلوگرم تا 0.2 کیلوگرم در 24 ماه متغیر بود؛ 2971 شرکت‌کننده؛ 3 کارآزمایی؛ شواهد با کیفیت پائین). پس از استفاده از TTM SOC، بهبودهایی در فعالیت بدنی و عادات غذایی، مانند افزایش مدت زمان و فراوانی انجام ورزش، کاهش مصرف چربی در رژیم غذایی و افزایش مصرف میوه و سبزیجات (شواهد با کیفیت بسیار پائین) مشاهده شد. افزایش وزن به عنوان یک عارضه جانبی در یکی از کارآزمایی‌ها گزارش شد. هیچ یک از کارآزمایی‌ها کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، موربیدیتی، یا هزینه‌های اقتصادی را به عنوان پیامد گزارش نکردند. تعداد کم مطالعات و کیفیت متغیر روش‌شناسی (methodology) آنها، کاربرد یافته‌ها را در عملکرد بالینی محدود می‌کند. محدودیت‌های اصلی شامل ارائه گزارش ناکافی از پیامدها و روش‌های تخصیص، تصادفی‌سازی و کورسازی (blinding)؛ استفاده گسترده از معیارهای خود-گزارش شده برای برآورد تاثیرات مداخلات بر تعدادی از پیامدها، از جمله کاهش وزن، مصرف رژیم غذایی و سطوح فعالیت بدنی؛ و ارزیابی ناکافی از پایدار ماندن مداخلات به دلیل عدم ارزیابی پس از مداخله، هستند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.