پیشینه
لخته شدن خون در وریدهای پا یک مشکل شایع است و ترومبوز ورید عمقی (deep vein thrombosis; DVT) نامیده می‌شود. یک-سوم از بیماران مبتلا به DVT دچار عارضه‌ای تحت عنوان سندرم پس از ترومبوز (post-thrombotic syndrome; PTS) می‌شوند. این سندرم شامل تورم مداوم پای آسیب دیده، درد، گرفتگی عضلات (cramps)، سوزش یا سوزن-سوزن شدن (burning or prickling) و خارش (itching) است. تیره شدن پوست به دلیل افزایش پیگمانتاسیون و وریدهای واریسی، قرمزی و التهاب پوست نیز می‌تواند رخ دهد. در حال حاضر روش اصلی درمان PTS پوشیدن جوراب‌های فشارنده است. با این حال استفاده از جوراب برای اغلب بیماران ناراحت کننده است، به‌طوری که ممکن است مصرف یک داروی خوراکی را برای درمان این مشکل ترجیح دهند. روتوزیدها (rutosides) داروهای گیاهی هستند که نشان داده شده در دیگر شرایط مؤثر بر وریدها (نارسایی مزمن وریدی) نیز موثرند.
ویژگی‌های مطالعه و نتایج کلیدی
این مطالعه مروری با هدف ارزیابی منابع علمی موجود برای تعیین اینکه روتوزیدها در درمان PTS موثر هستند یا خیر، انجام شد. هم‌چنین بررسی کردیم که این درمان عوارض جانبی دارد یا خیر. همه بانک‌های اطلاعاتی موجود را برای یافتن کارآزمایی‌های مربوط به استفاده از روتوزیدها در درمان DVT به دنبال PTS جست‌وجو کردیم (گردآوری شواهد تا 21 آگوست 2018). دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم کارآزمایی‌ها را برای ورود به مطالعه ارزیابی و در راستای معیارهای از پیش تعیین شده ما، نتایج را استخراج کردند. سه کارآزمایی مناسب را با مجموع 233 شرکت‌کننده، و شش کارآزمایی نامناسب را که در این مطالعه مروری وارد نشدند، بازیابی کردیم.
مطالعات، کوچک و با روش انجام بسیار متفاوت از هم بودند، به این معنی که نتوانستند باهم ترکیب شوند. مطالعات از مقایسه‌های متفاوتی با روتوزیدها (دارونما (placebo) (محصول غیر-فعال)، جوراب‌های فشارنده به‌تنهایی یا همراه با روتوزیدها، یا هیدروزمینا (hidrosmina) (یک داروی فعال کننده ورید، که بر سیستم عروقی اثر می‌کند) استفاده کردند. هم‌چنین دوزهای مختلف روتوزیدها را به کار گرفتند (900 تا 2000 میلی‌گرم در روز). از این کارآزمایی‌ها هیچ شواهد شفافی را نیافتیم که نشان دهد درمان با روتوزیدها نشانه‌ها و علائم PTS را بهبود می‌بخشد؛ یا اینکه هیچ تفاوتی در عوارض جانبی وجود ندارد. وقوع زخم پا در هیچ یک از مطالعات وارد شده گزارش نشد.
کیفیت شواهد
سطح کیفیت کلی شواهد، با استفاده از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE)، پائین بود، که عمدتا به عدم کورسازی شرکت‌کنندگان و محققان باز می‌گشت. این بدان معنی است که هم محققان و شرکت‌کنندگان می‌دانستند چه داروهایی دریافت می‌کنند و این می‌تواند بر نتایج تاثیر بگذارد. کیفیت شواهد بیشتر محدود شد، زیرا فقط سه مطالعه کوچک در یافته‌های مرور شرکت کردند. یک سیستم امتیازدهی سابجکتیو برای به دست آوردن نشانه‌های PTS مورد استفاده قرار گرفت، بنابراین خیلی مهم بود که ارزیابان نسبت به مداخله کورسازی شوند.
هیچ شواهدی برای برتری استفاده از روتوزیدها نسبت دارونما یا ECS وجود نداشت. به‌طور کلی، در حال حاضر شواهدی محدود و با کیفیت پائین وجود دارد که درمان‌های فعال کننده ورید (venoactive) یا فلوبوتونیک (phlebotonic) از جمله روتوزیدها، نشانه‌های PTS را کاهش می‌دهند. عوارض جانبی خفیفی در یک مطالعه مشاهده شد. سه مطالعه‌ای که در این مرور وارد شدند، هیچ شواهدی را برای حمایت از استفاده از روتوزیدها در درمان PTS ارائه نکردند.
سندرم پس از ترومبوز (post-thrombotic syndrome; PTS) یک عارضه طولانی-مدت ترومبوز ورید عمقی (deep venous thrombosis; DVT) است که با درد، تورم، و تغییرات پوستی در اندام آسیب دیده مشخص می‌شود. یک بیمار از هر سه مورد مبتلا به DVT عوارض پس از ترومبوز را ظرف مدت پنج سال نشان خواهد داد. روتوزیدها (rutosides) گروهی از ترکیبات مشتق از شاه بلوط هندی (Aesculus hippocastanum)، و نوعی داروی گیاهی سنتی برای درمان ادم در نارسایی مزمن وریدی (chronic venous insufficiency; CVI) هستند. با این حال، مشخص نیست که روتوزیدها در درمان PTS موثر و بی‌خطر هستند یا خیر. این دومین به‌روزرسانی از یک مطالعه مروری است که نخستین‌بار در سال 2013 منتشر شد.
تعیین اثربخشی (بهبود یا وخامت نشانه‌ها) و ایمنی روتوزیدها در درمان سندرم پس از ترومبوز (PTS) در بیماران مبتلا به DVT در مقایسه با دارونما (placebo)، عدم مداخله، استفاده از جوراب‌های الاستیک فشارنده (elastic compression stockings; ECS) یا هر درمان دیگری.
متخصص اطلاعات گروه عروق کاکرین به جست‌وجو در پایگاه تخصصی عروق کاکرین؛ بانک‌های اطلاعاتی CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ CINHAL و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت و پایگاه‌های ثبت کارآزمایی‌های ClinicalTrials.gov تا 21 آگوست 2018 پرداخت.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم مطالعات را برای ورود ارزیابی کردند. مطالعات وارد شدند تا امکان مقایسه روتوزیدها را با دارونما یا عدم درمان، ECS، و هر نوع درمان دیگر فراهم کنند. دو نویسنده مرور اطلاعات را از کارآزمایی‌ها استخراج کردند. اختلافات با بحث حل‌و‌فصل شدند.
داده‌ها با استفاده از فرم‌های از قبل طراحی شده استخراج اطلاعات، به دست آمدند. از ابزار خطر سوگیری (bias) کاکرین برای کمک به ارزیابی کیفیت تمام مطالعات وارد شده استفاده شد. معیارهای پیامد اولیه، وقوع زخم پا در طول زمان (بله یا خیر) و هر گونه بهبود یا وخامت در سندرم پس از ترومبوز (بله یا خیر) بود. پیامد‌های ثانویه عبارت بودند از کاهش ادم، درد، عود DVT یا آمبولی ریوی، پذیرش درمان، و عوارض جانبی. همه معیارهای پیامد با استفاده از نسبت شانس مدل اثر-ثابت Mantel-Haenzel تجزیهوتحلیل شدند. واحد تجزیهوتحلیل تعداد بیماران بود. از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) برای ارزیابی کیفیت شواهد برای هر پیامد استفاده کردیم.
پس از جست‌وجو، ده گزارش از نه مطالعه شناسایی شد و سه مطالعه با مجموع 233 شرکت‌کننده معیارهای ورود را به مطالعه داشتند. کیفیت کلی شواهد با استفاده از رویکرد GRADE، عمدتا به دلیل عدم کورسازی شرکت‌کنندگان و محققان در مطالعات وارد شده، در سطح پائین بود. کیفیت شواهد بیشتر محدود شد، زیرا فقط سه مطالعه کوچک در یافته‌های مرور شرکت کردند. یک سیستم امتیازدهی سابجکتیو برای به دست آوردن نشانه‌های PTS مورد استفاده قرار گرفت، بنابراین خیلی مهم بود که ارزیابان نسبت به مداخله کورسازی شوند. یک مطالعه روتوزیدها را با دارونما، یک مطالعه روتوزیدها را با ECS و روتوزیدها را به علاوه ECS با ECS به‌تنهایی، و یک مطالعه روتوزیدها را با یک درمان جایگزین فعال کننده وریدی مقایسه کردند. وقوع زخم پا در هیچ یک از مطالعات وارد شده گزارش نشد. هیچ شواهد روشنی برای حمایت از تفاوت در بهبود PTS بین گرو‌ه‌های درمان با روتوزیدها یا دارونما/عدم درمان (OR؛ 1.29؛ 95% CI؛ 0.69 تا 2.41؛ 164 شرکت‌کننده؛ 2 مطالعه؛ شواهد با کیفیت پائین)؛ یا بین گروه روتوزیدها و ECS (OR: 0.80؛ 95% CI؛ 0.31 تا 2.03؛ 80 شرکت‌کننده؛ 1 مطالعه؛ شواهد با کیفیت پائین) وجود نداشت. نتایج یک مطالعه کوچک بهبود کم‌تری را در PTS در گروه روتوزیدها در مقایسه با یک درمان جایگزین فعال کننده وریدی نشان داد (OR: 0.18؛ 95% CI؛ 0.04 تا 0.94؛ 29 شرکت‌کننده؛ 1 مطالعه؛ شواهد با کیفیت پائین). شواهد واضحی برای حمایت از تفاوت در بدتر شدن PTS با مقایسه استفاده از روتوزیدها در مقابل دارونما/عدم درمان (OR: 0.61؛ 95% CI؛ 0.19 تا 1.90؛ 80 شرکت‌کننده؛ 1 مطالعه)؛ ECS (OR: 0.61؛ 95% CI؛ 0.19 تا 1.90؛ 80 شرکت‌کننده، 1 مطالعه)؛ یا یک درمان جایگزین فعال کننده وریدی (OR: 0.19؛ 95% CI؛ 0.01 تا 4.24؛ 29 شرکت‌کننده؛ 1 مطالعه) به دست نیامد. شواهد واضحی برای تفاوت در عوارض جانبی بین گروه روتوزیدها و گروه دارونما/عدم درمان یافت نشد («عوارض جانبی خفیف» به ترتیب در 7/41 و 5/42 گزارش شد). در مطالعه مقایسه کننده روتوزیدها با ECS؛ 2/80 نتوانست ECS را تحمل کند و 6/80 مصرف دارو را به دلیل عوارض جانبی متوقف کردند. مطالعه مقایسه کننده روتوزیدها با یک درمان جایگزین فعال کننده ورید، عوارض جانبی را گزارش نکرد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.