Na czym polega problem?

Niedokrwistość (anemia; małe stężenie żelaza we krwi) jest problemem zdrowotnym, który dotyka ludzi na całym świecie. Wynika z czynników żywieniowych (np. niedoborów składników odżywczych) lub czynników niezwiązanych z odżywianiem (np. chorób czy zaburzeń genetycznych). Konsekwencją anemii może być zmęczenie lub utrata produktywności. Anemia może mieć także niekorzystny wpływ na przebieg ciąży, w tym na rozwój dziecka.

Dlaczego jest to ważne?

Niedobór żelaza (ang. iron deficiency , ID) jest częstą przyczyną anemii żywieniowej, wynikającej z braku żelaza w diecie lub z jego zmniejszonego wchłaniania w organizmie (np. hamowania tego procesu przez składniki kawy, herbaty lub kakao, a wspomagania przez spożywanie napojów i pokarmów bogatych w witaminę C, takich jak owoce i warzywa). Niektórym rodzajom niedokrwistości można zapobiegać lub kontrolować je dzięki suplementacji żelaza (w postaci kapsułek lub kropli), fortyfikacji żelazem (wzbogacanie żywności żelazem w proszku) lub poprzez poprawę jakości diety i jej urozmaicenie (np. edukację zdrowotną czy poradnictwo żywieniowe).

Jakie dane naukowe znaleźliśmy?

Niemowlęta (w wieku od 6 do 23 miesięcy)

Wyniki 2 przeglądów sugerują, że suplementacja żelaza zwiększa stężenie hemoglobiny (Hb), zmniejsza ryzyko anemii i niedokrwistości z niedoboru żelaza (ang. iron deficiency anaemia , IDA) w porównaniu z placebo, niestosowaniem interwencji lub zastosowaniem innych interwencji. W 6 przeglądach zasugerowano, że fortyfikacja mleka lub zbóż żelazem, stosowanie proszku zawierającego wiele mikroelementów (MMNP) oraz domowe wzbogacanie pokarmów uzupełniających i żywienie uzupełniające zwiększały stężenie Hb i zmniejszały ryzyko anemii. W jednym z przeglądów zaobserwowano, że suplementacja składników odżywczych na bazie lipidów (LNS) zmniejszyła ryzyko niedokrwistości, podczas gdy spożywanie płatków śniadaniowych, przy produkcji których wykorzystano suszone gąsienice, zwiększyło stężenie Hb i zmniejszyło częstość występowania IDA.

Dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (w wieku od 2 do 10 lat)

Wyniki 2 przeglądów sugerują, że codzienna lub sporadyczna (np. od 1 do 3 razy w tygodniu) suplementacja żelaza zwiększyła stężenie Hb i zmniejszyła ryzyko niedokrwistości i ID. W przypadku codziennej i sporadycznej suplementacji żelaza, w jednym z przeglądów nie wykazano różnicy pod względem stężenia Hb, ale wykazano większe ryzyko anemii i ID w przypadku suplementacji przerywanej. W jednym z przeglądów odnotowano większe stężenie Hb i mniejsze ryzyko niedokrwistości i ID w przypadku suplementacji cynku i żelaza w porównaniu z podawaniem samego cynku, spożywaniem napojów wzbogaconych wieloma mikroelementami (MMN) oraz wzbogacaniem żywności za pomocą proszku zawierającego żelazo (MNP).

Nastolatki (w wieku od 11 do 18 lat)

Wyniki 3 przeglądów dotyczących zapobiegania lub leczenia sugerują, że przerywana suplementacja samego żelaza lub żelaza w połączeniu z innymi mikroelementami, suplementacja żelaza z dodatkiem kwasu foliowego lub bez niego, a także suplementacja innych mikroelementów zwiększała stężenie Hb i zmniejszała ryzyko niedokrwistości. Z jednego przeglądu wynika, że stosowanie suplementacji żywieniowej i poradnictwa żywieniowego wiązało się z mniejszą częstością występowania IDA. W jednym przeglądzie dotyczącym profilaktyki ustalono, że suplementacja żelaza z kwasem foliowym lub bez niego wydawała się zwiększać stężenie Hb, ale nie wpływała na częstość występowania anemii.

Nieciężarne kobiety w wieku rozrodczym (od 19 do 49 lat)

Wyniki 2 przeglądów sugerują, że uzupełnianie niedoboru żelaza (doustne, dożylne, domięśniowe) zwiększyło stężenie Hb. W jednym z przeglądów zauważono, że dożylne podawanie żelaza zwiększyło stężenie Hb w porównaniu z podawaniem doustnym, jak również wskazano, że codzienna suplementacja żelaza z kwasem foliowym lub witaminą C lub bez nich zwiększyła stężenie Hb i zmniejszyła ryzyko anemii i ID.

Ciężarne kobiety w wieku rozrodczym (od 15 do 49 lat)

W jednym z przeglądów ustalono, że codzienna suplementacja żelaza z kwasem foliowym lub bez niego zwiększyła stężenie Hb w III. trymestrze ciąży, w momencie porodu oraz w okresie poporodowym, a także zmniejszyła ryzyko anemii, IDA i ID w III. trymestrze ciąży lub w momencie porodu. Wyniki 6 przeglądów sugerują, że dożylne podawanie żelaza w porównaniu z jego doustnym lub domięśniowym podaniem wiązało się z większym stężeniem Hb. W jednym z przeglądów zauważono, że sama suplementacja witaminy A w porównaniu z placebo, niestosowaniem interwencji lub podawaniem innych mikroskładników odżywczych zwiększyła stężenie Hb i zmniejszyła ryzyko anemii u matki. W jednym przeglądzie wykazano, że doustna suplementacja laktoferyny bydlęcej w porównaniu z doustną suplementacją preparatami żelaza (II) zwiększyła stężenie Hb i zmniejszyła dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. W jednym z przeglądów odnotowano, że w porównaniu z żelazem lub kwasem foliowym i preparatami zawierającymi mikroelementy, suplementy diety na bazie lipidów zwiększały ryzyko anemii.

Populacja zróżnicowana (osoby w każdym wieku)

W 4 przeglądach wskazano, że suplementacja żelaza w porównaniu z placebo lub z grupą kontrolną zwiększyła stężenie Hb u zdrowych dzieci, dorosłych i u osób starszych. W 2 przeglądach stwierdzono, że fortyfikacja MMN, w porównaniu z placebo lub niestosowaniem leczenia, zwiększyła stężenie Hb u dzieci, podobnie jak suplementacja żelaza, ale stężenie Hb zmniejszyło się u osób, u których stosowano interwencję żywieniową. Z jednego przeglądu wynikało, że dożylne podawanie żelaza powodowało większe stężenie Hb niż jego doustne podanie. W kolejnym przeglądzie podano, że suplementacja witaminy B ₁₂ lub kwasu foliowego nie zwiększała stężenia Hb. W każdym z przeglądów wskazywano, że spożywanie żywności wzbogacanej żelazem – w tym sosu sojowego, soli podwójnie wzbogaconej w żelazo i jod oraz przypraw i makaronów – zwiększało stężenie Hb i zmniejszało ryzyko anemii. W jednym z przeglądów zauważono, że spożywanie posiłków przygotowywanych w żeliwnych naczyniach może zwiększać stężenie Hb u dzieci.

Żaden przegląd nie skupił się na starszych kobietach (w wieku od 50 do 65 lat) lub mężczyznach (w wieku od 19 do 65 lat), a występowanie anemii i malarii raportowano rzadko.

Co to oznacza?

W porównaniu z niepodejmowaniem leczenia, codzienna suplementacja żelaza może zwiększyć stężenie Hb i zmniejszyć ryzyko niedokrwistości i IDA u niemowląt, dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym oraz u kobiet ciężarnych i nieciężarnych. Wzbogacanie w żelazo żywności podawanej niemowlętom i przyrządzanie posiłków dla dzieci w żeliwnych naczyniach może przynieść korzyści w grupach niskiego ryzyka. W wielu badaniach donoszono o efektach suplementacji, ale niewiele przeglądów koncentrowało się na wzbogacaniu, urozmaicaniu diety i poprawie jej jakości. W przyszłych badaniach należy skupić się na różnych rodzajach interwencji służących zwiększeniu różnorodności żywności i jakości diety.