Pytanie badawcze

Czy opóźniona antybiotykoterapia w porównaniu z natychmiastową antybiotykoterapią lub z niestosowaniem antybiotykoterapii zmniejsza liczbę antybiotyków przyjmowanych przez chorych z zakażeniem dróg oddechowych, w tym z bólem gardła, zapaleniem ucha środkowego, kaszlem (zapaleniem oskrzeli) i przeziębieniem?

Wprowadzenie

Stosowanie zbyt wielu antybiotyków zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych i zwiększa koszty opieki zdrowotnej oraz oporność bakterii na antybiotyki. Jedną ze strategii ograniczania niepotrzebnego stosowania antybiotyków jest wystawianie recepty na antybiotyk z zaleceniem odroczenia jej realizacji. Lekarz wypisujący receptę spodziewa się, że objawy ustąpią bez zastosowania antybiotyków i uznaje, że nie ma konieczności przepisywania ich natychmiastowo.

Szukaliśmy badań, w których porównywano opóźnione zlecenie zastosowania antybiotyków z natychmiastowym ich przepisaniem lub niestosowaniem ich w ogóle w przypadku zakażeń dróg oddechowych, niezależnie od tego, czy antybiotyki były wskazane, czy nie. Ocenialiśmy również zużycie antybiotyków, zadowolenie pacjentów, oporność na antybiotyki, wskaźniki ponownych konsultacji i stosowanie dodatkowych terapii. Jest to aktualizacja przeglądu opublikowanego po raz pierwszy w 2007 roku, zaktualizowanego wcześniej w latach 2010, 2013 oraz 2017.

Data wyszukiwania

Dane są aktualne do 20 sierpnia 2022 roku.

Charakterystyka badań

Uwzględniliśmy 12 badań obejmujących łącznie 3968 uczestników – dane zebrane od 3750 z nich umożliwiły ocenę strategii przepisywania leków chorym z różnymi zakażeniami dróg oddechowych. W 11 spośród uwzględnionych badań porównywano dwie strategie: opóźnionego podawania antybiotyków z natychmiastowym ich zastosowaniem. W 5 badaniach porównywano opóźnione zlecenie antybiotyków i niestosowanie antybiotyku. 6 spośród 12 badań obejmowało tylko dzieci (1569 uczestników), 2 obejmowały tylko dorosłych (589 uczestników), a 4 obejmowały dzieci i dorosłych (1596 uczestników). Do nowego badania uwzględnionego w niniejszej aktualizacji włączono 448 uczestników, a po zastosowaniu kryteriów wykluczenia 436 z nich.

Źródła finansowania badań

2 badania zostały sfinansowane przez firmy farmaceutyczne, w 2 badaniach nie opisano źródeł finansowania, a pozostałe 8 badań zostało sfinansowanych przez instytucje państwowe lub uczelnie.

Najważniejsze wyniki

Zużycie antybiotyków było największe w grupie, w której antybiotyk zalecono natychmiastowo (93%), a następnie w grupie z opóźnionego zlecenia (29%) i w grupie bez zalecenia o zastosowaniu antybiotyków (13%).

Zadowolenie pacjentów było podobne w przypadku osób, którym antybiotyk przepisano z opóźnieniem (88% zadowolonych) i grupie, którym przepisano go natychmiastowo (90% zadowolonych), ale było większe niż w przypadku niestosowania antybiotyków (86% vs 81% zadowolonych).

Nie stwierdzono różnicy między natychmiastowym zleceniem antybiotyku , jego opóźnionym podaniem oraz niestosowaniem antybiotyków w odniesieniu do wielu objawów, w tym: gorączki, bólu, złego samopoczucia, kaszlu, kataru. Zaobserwowano jedynie niewielkie różnice, które przemawiały na korzyść natychmiastowego podania antybiotyków pod względem: złagodzenia bólu, gorączki i kataru u chorych z bólem gardła oraz pod względem bólu i złego samopoczucia u chorych z zakażeniem ucha środkowego. W porównaniu z niestosowaniem antybiotyków, opóźnione ich podanie doprowadziło do niewielkiego skrócenia czasu utrzymywania się bólu, gorączki i kaszlu u osób przeziębionych. Stwierdzono niewielką różnicę pod względem częstości występowania skutków ubocznych antybiotykoterapii i brak istotnej różnicy pod względem częstości powikłań.

W 2 badaniach wykazano, że w 1. miesiącu po wstępnej konsultacji ani opóźnione , ani natychmiastowe zalecenie realizacji leku nie zwiększało prawdopodobieństwa ponownej u lekarza. Wykluczając 1. miesiąc, w jednym z badań wykazano, że uczestnicy otrzymujący zarówno opóźnioną, jak i natychmiastową receptę na antybiotyk przy kolejnym zakażeniu dróg oddechowych, nie byli bardziej skłonni do powrotu do lekarza w ciągu 12 miesięcy po wizycie. W innym badaniu wykazano, że uczestnicy w grupie, która otrzymała receptę do realizacji natychmiastowej z większym prawdopodobieństwem wracali na wizytę do lekarza w ciągu następnych 12 miesięcy, w porównaniu z tymi, którzy otrzymali receptę ze wskazaniem jej opóźnionej realizacji.

W 2 badaniach obejmujących dzieci z ostrym zapaleniem ucha środkowego opisano stosowanie innych leków u pacjentów otrzymujących antybiotyki do realizacji z opóźnieniem w porównaniu z pacjentami otrzymującymi receptę na antybiotyki do natychmiastowej realizacji. W 1 badaniu nie stwierdzono różnicy między stosowaniem ibuprofenu, paracetamolu i kropli do uszu. W innym badaniu w grupie natychmiastowego podania antybiotyku wykorzystano mniej łyżek paracetamolu w porównaniu z grupą opóźnionego podania antybiotyku w 2. i 3. dniu po pierwszej wizycie. W żadnym z uwzględnionych badań nie oceniano ziół ani innych form medycyny komplementarnej.

W żadnym z uwzględnionych badań nie oceniano oporności na antybiotyki.

Wiarygodność danych naukowych

Nasze zaufanie do danych naukowych jest jednie umiarkowane z powodu obaw, że osoby biorące udział w badaniach nie zostały losowo przydzielone do poszczególnych grup terapeutycznych. Oznacza to, że różnice między grupami mogą wynikać z różnic między samymi badanymi, a nie zastosowanymi terapiami. Możliwe jest również, że osoby biorące udział w badaniach były świadome tego, jakie leczenie otrzymują. Niewiele badań dostarczało danych o wszystkich interesujących nas aspektach.

Jeśli zamiast zalecenia zastosowania antybiotyku z opóźnieniem , lekarze uznają, że w danym przypadku bezpieczne jest nieprzepisanie antybiotyku natychmiastowo , lub nieprzepisanie go w ogóle i zalecenie powrotu do lekarza w wypadku, gdyby objawy nie ustąpiły, w konsekwencji przepisywanie antybiotyków zmniejszy się, ale może także skutkować mniejszym zadowoleniem pacjentów. Stosowanie opóźnionej strategii antybiotykowej nadal będzie skutkować znacznym zmniejszeniem stosowania antybiotyków niż w przypadku natychmiastowego ich przepisywania.