فائزه: مداخلات دیجیتال یا مداخلات سلامت سیار که با mHealth یا eHealth شناخته می‌شوند به طور فزاینده‌ای در مراقبت‌های سلامت رایج هستند و ارزیابی اثرات آنها مهم است. با در نظر گرفتن این موضوع، یک مرور جدید کاکرین در فوریه 2024 شواهد مربوط به مداخلات تلفن‌های هوشمند را در نوجوانان و بزرگسالان دارای اضافه‌وزن یا چاقی بررسی کرده است. مرکز کاکرین ایران گفتگوی اوا مادرید (Eva Madrid) از دانشگاه والپارایسو (University of Valparaíso) در شیلی، با نویسنده اصلی ماریا-اینتی متزندورف (Maria-Inti Metzendorf)، از دانشگاه دوسلدورف آلمان، که هر دو در حال حاضر فلوشیپ مرکز ایبرو-آمریکایی کاکرین در بارسلون اسپانیا هستند را ترجمه و ضبط کرده است که با صدای علیرضا عباسی و فائزه رستاقی می‌شنوید.

علیرضا: سلام، در ابتدا لطفاً به ما بگویید چرا تصور می‌شود برنامه‌ها یا اپلیکیشن‌های تلفن‌های هوشمند به افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق کمک می‌کنند؟

فائزه: سلام، حتما. بسیاری از مردم هر روز از برنامه‌های تلفن‌های هوشمند استفاده می‌کنند. برخی از این برنامه‌ها به طور خاص با اهداف سلامتی طراحی شده‌اند تا به افراد کمک کنند در مسیر عادات سالم خود باقی بمانند. ما در مطالعه مروری خود، برنامه‌هایی را مورد بررسی قرار دادیم که قصد داشتند به افراد دارای اضافه‌وزن و چاق کمک کنند تا تصمیمات سلامتی خوبی بگیرند. بدین معنی که نوجوانان و بزرگسالان استفاده کننده از این برنامه‌ها، ممکنه از نظر بدنی فعال‌تر شوند، نحوه غذا خوردن خود را تغییر دهند یا درباره خود به شیوه مثبت‌تری فکر کنند.

علیرضا: پس چرا انجام تحقیق و مرور سیستماتیک در مورد اثربخشی این برنامه‌ها مهم است؟

فائزه: مدتی است که به افراد مبتلا به چاقی برنامه‌های چندبخشی مانند ترکیبی از رژیم غذایی، فعالیت بدنی و تکنیک‌های تغییر رفتار پیشنهاد می‌شود؛ اما امروزه افراد بیشتری از تلفن‌‌های هوشمند و سایر دستگاه‌های همراه استفاده می‌کنند که معمولا نزدیک به بدن قرار دارند یا پوشیدنی هستند و سعی دارند از رفتارهای سالم به شیوه‌ای با حد آستانه پائین حمایت کنند. در نتیجه مهم است که بدانیم آیا برنامه‌ها واقعاً آنچه را که هدف آنها بوده انجام می‌دهند یا نه.

علیرضا: و هدف این برنامه‌ها چیست؟

فائزه: تصور می‌شود که این برنامه‌ها خودکارآمدی و پایبندی افراد را ارتقا می‌دهند، به عنوان مثال با نظارت بر فعالیت بدنی و رفتارهای غذایی یا ارسال یادآوری. به علاوه، این برنامه‌ها ممکن است بازخورد یا راهنمایی عملی در مورد خودمدیریتی ارائه دهند. با این حال، با وجود تئوری‌های خوبی که در مورد نحوه عملکرد این برنامه‌ها وجود دارد، ضروری است که بدانیم آیا در دنیای واقعی کار می‌کنند یا نه؛ به همین دلیل ما این مرور کاکرین را انجام دادیم.

علیرضا: متوجه شدم شما در مرور خود مطالعاتی را وارد کردید که مداخلات باید از طریق یک برنامه نرم‌افزاری تلفن هوشمند با حداکثر یک ملاقات حضوری ماهیانه با یک متخصص سلامت انجام می‌شدند؛ برنامه‌ها باید حداقل دو «تکنیک تغییر رفتار» را هم شامل می‌شدند، به عنوان مثال، ردیابی وزن، غذا یا فعالیت و در عین حال پیام‌های انگیزشی یا ارائه اطلاعاتی درباره عادات سالم، درست است؟

فائزه: بله، این دامنه وسیع بود، اما چون مطالعات بسیار متفاوت بودند مجبور شدیم موارد را به چندین مقایسه تقسیم کنیم و من به چند مورد اشاره می‌کنم.

مقایسه اصلی بین وجود برنامه تلفن هوشمند در مقابل عدم وجود برنامه بود که 13 مطالعه با شرکت کنندگان بزرگسال داشت. این مرور نشان داد که این برنامه‌ها احتمالاً هیچ تغییری در زمان کلی فعالیت در 12 ماه و زمان فعالیت در اوقات فراغت در 24 ماه ایجاد نمی‌کنند یا منجر به تغییر کمی می‌شوند. ما همچنین دیدیم که یک برنامه ممکن است شاخص توده بدنی را در میان‌مدت کاهش دهد اما شواهد بسیار نامطمئن است و احتمالاً بعد از دو سال تغییری در وزن نداریم یا تغییرات بسیار کم است. در مورد کیفیت زندگی و به‌زیستی، برنامه‌ها احتمالاً بعد از یک سال تفاوتی ایجاد نکنند یا منجر به تفاوت کمی شوند. عادات غذایی نیز بعد از یک یا دو سال تفاوت کمی پیدا کرد یا بدون تفاوت باقی ماند.

ما همچنین یک برنامه تلفن هوشمند را با مداخله یک مربی شخصی مقایسه کردیم، اما تنها یک مطالعه در نوجوانان وجود داشت و این برنامه بعد از شش ماه تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در شاخص توده بدنی ایجاد کرده بود.

علیرضا: چقدر در مورد نتایج مطمئن هستید؟

فائزه: این سوال خوبی است. به طور کلی ما نسبت به اثرات آن به طور متوسط تا خیلی زیادی نامطمئن هستیم. تأثیرات در مطالعات و مقایسه‌ها بسیار متفاوت بود و هیچ یک از نتایج به وضوح به نفع برنامه‌ها نبود.

علیرضا: جالبه! آیا این مطالعات روی برنامه‌هایی بود که در حال حاضر در فروشگاه‌های برنامه‌‌ها یا اپ‌استورها موجود است؟

فائزه: در واقع، تنها دو برنامه تجاری برای تلفن‌های هوشمند در دسترس بودند: 'Lose It!' و 'WW' که قبلاً با نام Weight Watchers شناخته می‌شد. اما چندین برنامه پرکاربرد دیگه برای اضافه وزن یا چاقی مثل «MyFitnessPal»، «Noom»، «Fitbit» و بسیاری برنامه‌های دیگه وجود دارند. با این حال، این موارد هنوز در مطالعاتی که برای مرور ما واجد شرایط باشند ارزیابی نشده‌اند و نمی‌توانیم بگوییم که آیا مؤثر هستند یا خیر. این احتمالاً به این واقعیت مربوط می‌شود که بر خلاف داروها، برنامه‌ها معمولاً نیاز به مطالعه‌ای برای اثبات ادعاهای خود ندارند. جالب اینجاست که می‌توانیم یک برنامه با نام zanadio را که اخیراً توسط مؤسسه فدرال داروها و تجهیزات پزشکی آلمان برای افراد مبتلا به چاقی تایید شده است را اضافه کنیم که با تجویز پزشکان و روان‌درمانگران در دسترس است. اما به طور کلی، اکثر برنامه‌ها بدون نسخه در دسترس عموم هستند.

علیرضا: مهم‌ترین چالشی که هنگام مرور با آن مواجه شدید چیست؟

فائزه: سوال خیلی خوبیه، چون ما با چالش‌های روش‌شناسی رایج در مرورهای سیستماتیک مداخلات سلامت تلفن همراه روبرو بودیم. برای مثال، اطلاعات کافی درباره ویژگی‌ها، اجزای خاص یا تکنیک‌های تغییر رفتار در برنامه‌ها یا شدت مداخله وجود نداشت. ما همچنین نتوانستیم تأثیر بازخورد خودکار در مقابل بازخورد انسانی که برای تعامل و پایبندی کاربر کلیدی است و می‌تواند بر اثربخشی برنامه‌ها تأثیر بگذارد را ارزیابی کنیم. همچنین نتوانستیم بررسی کنیم که آیا برنامه‌های شخصی‌سازی‌شده مؤثرتر از رویکردهای چندمنظوره هستند یا خیر؛ چون برنامه‌های مورد بررسی در مرور از گزینه‌های شخصی‌سازی‌ کاملاً متفاوتی استفاده می‌کردند. در نهایت، هیچ مطالعه‌ای در کشورهای کم‌درآمد انجام نشده بود، بنابراین نمی‌دانیم که آنها در چنین شرایطی چقدر خوب عمل می‌کنند.

علیرضا: با نگاهی به آینده فکر می‌کنید بخشی از این شکاف‌ها پر می‌شود؟

فائزه: امیدواریم این‌طور باشد. ما 34 مطالعه در حال انجام را شناسایی کردیم و با در دسترس قرار گرفتن مطالعات بیشتر، ارزیابی خود را گسترش خواهیم داد. همچنین، روند فعلی به سمت سفارشی‌سازی و شخصی‌سازی بیشتر برنامه‌ها یا به اصطلاح «مداخلات تطبیقی به موقع» یعنی «just-in-time adaptive interventions» پیش می‌رود. آنها ارزش بررسی در به روزرسانی بعدی مرور را خواهند داشت.

علیرضا: بهترین پیامی که برای شنوندگان دارید چیست؟ به نظر می‌رسد ابهامات زیادی در مورد اثربخشی وجود دارد، اما در عین حال تقریباً هیچ اطلاعاتی در مورد مضرات وجود ندارد. آیا اگر مردم این برنامه‌ها را امتحان کنند، کار اشتباهی انجام داده‌اند؟

فائزه: می‌توانم بگویم که از آنجایی که شواهد محدود است و اثربخشی واضح برنامه‌های تلفن‌‌های هوشمند را نشان نمی‌دهند، افرادی که مبتلا به چاقی هستند باید هنگام تصمیم‌گیری درباره استفاده یا عدم استفاده از یک برنامه، فواید، مضرات و عدم قطعیت‌های احتمالی را به دقت در نظر بگیرند. من برنامه‌های تلفن‌‌های هوشمند را رد نمی‌کنم، اما شواهد فعلی آنقدر نامطمئن هستند که نمی‌توان گفت کار می‌کنند، بنابراین انتظارات باید تعدیل شوند. من مردم را تشویق می‌کنم که در این مورد با پزشک یا ارائه‌دهنده مراقبت‌های اولیه خود صحبت کنند، ممکن است جایگزین‌های مؤثرتری وجود داشته باشد که ممکن است به آنها کمک کند.

علیرضا: ممنون که امروز با من صحبت کردی. افراد علاقه‌مند می‌توانند با مراجعه به کتابخانه کاکرین به نشانی Cochrane library  دات کام و جستجوی عبارت فارسی «تلفن‌های هوشمند» یا جستجوی پیشرفته سه عبارت انگلیسی «smartphone»، «overweight» و «obesity» این مرور را پیدا کنند. آنها همچنین می‌توانند پیوند کنار این پادکست را در وب سایت کاکرین پیدا کنند. عنوان دقیق فارسی این مرور عبارت است از: «مداخلات سلامت سیار یا m‐health از طریق تلفن‌های هوشمند برای نوجوانان و بزرگسالان دارای اضافه‌وزن یا چاق»

Podcast translated by Rezvan Zarei
Podcast edited by Bita Mesgarpour
Podcast recorded by Faezeh Rastaghi and Alireza Abbasi