پیام‌های کلیدی
– افراد ساکن در مناطقی که پشه‌های آئدس (Aedes) حامل ولباچیا (Wolbachia) رها شده‌اند، نسبت به افرادی که در مناطقی که این پشه‌ها رها نمی‌شوند زندگی می‌کنند، کمتر در معرض ابتلا به دنگی (dengue) قرار دارند.
– افراد ساکن در مناطقی که پشه‌های آئدس حامل ولباچیا رها شده‌اند، نسبت به افرادی که در مناطقی که این پشه‌ها رها نمی‌شوند زندگی می‌کنند، کمتر احتمال دارد که به دلیل ابتلا به دنگی در بیمارستان بستری شوند.
دنگی چیست؟
دنگی یک بیماری ویروسی است که توسط گونه‌هایی از پشه‌ها منتقل می‌شود و در بیش از 100 کشور یافت می‌شود، حدود 3.9 میلیارد نفر در معرض خطر ابتلا به این عفونت قرار دارند. بیشتر عفونت‌های دنگی خفیف هستند (تب، سردرد و درد ماهیچه‌ها و مفاصل) و برخی افراد نشانه‌ای ندارند، اما از هر 20 نفر، 1 مورد به شکل شدید دنگی مبتلا می‌شود. در بدترین حالت، این عفونت می‌تواند منجر به نارسایی عضو شده و تهدید کننده زندگی باشد. بنابراین پیشگیری از انتشار ویروس دنگی از اهمیت بالایی برخوردار است.
ولباچیا چیست و چگونه این باکتری می‌تواند از ابتلا به دنگی پیشگیری کند؟
ولباچیا باکتری‌ای است که می‌تواند پشه‌ها را آلوده کند و توانایی زنده ماندن و جفت‌گیری آنها را تحت تاثیر قرار دهد. پشه‌ها حامل ویروس‌هایی مانند دنگی هستند، و از طریق نیش زدن، این ویروس را به انسان منتقل می‌کنند. برخی از گونه‌های پشه‌ها که به نام آئدس شناخته می‌شوند، زمانی که به ولباچیا آلوده شوند، حمل و انتقال ویروس دنگی برایشان دشوارتر می‌شود. پژوهشگران با تزریق میکروبی عصاره‌های ولباچیا به پشه‌ها، آنها را به این باکتری آلوده کرده و سپس پشه‌های حامل ولباچیا را به داخل جمعیت پشه‌های وحشی رها کردند، تا با دیگر پشه‌ها جفت‌گیری کرده و عفونت ولباچیا را به آنها منتقل کنند. هنگامی که بخش بزرگی از پشه‌ها در یک منطقه به ولباچیا آلوده می‌شوند، توانایی پشه‌ها برای انتشار ویروس دنگی کاهش یافته و از شیوع عفونت‌های دنگی در جمعیت محلی انسانی پیشگیری می‌شود. ولباچیا فقط می‌تواند ارگانیسم‌های بی‌مهرگان (یعنی حیوانات بدون ستون فقرات) را آلوده کند، بنابراین، خطری برای ابتلای انسان به این باکتری وجود ندارد و خطرات ناشی از رهاسازی پشه‌های حامل ولباچیا برای انسان و محیط زیست به‌طور کلی اندک و خفیف در نظر گرفته می‌شود.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما خواستیم تعیین کنیم که رهاسازی پشه‌های آئدس حامل ولباچیا در مناطقی که دنگی به‌طور مرتب یافت می‌شود، می‌تواند از ابتلا به عفونت دنگی در افرادی که در آنجا زندگی می‌کنند، پیشگیری کند یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جست‌وجوی هر نوع کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای ( کارآزمایی‌های بالینی که در آنها افراد به‌طور تصادفی در یکی از دو یا چند گروه درمانی قرار می‌گیرند) بودیم که به بررسی این موضوع پرداختند که رهاسازی پشه‌های آئدس حامل ولباچیا در منطقه‌ای که دنگی وجود دارد در مقایسه با مناطقی که این پشه‌ها در آنجا رها نشده‌اند، از گسترش یا بروز دنگی پیشگیری می‌کند یا خیر.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
یک کارآزمایی کامل‌شده را که با معیارهای ورود مطابقت داشت، و دو کارآزمایی دیگر را که در حال انجام هستند، شناسایی کردیم. کارآزمایی کامل‌شده در یوگیاکارتا، اندونزی، انجام شد و شامل افراد سه تا 45 سال بود. در کارآزمایی مذکور تخم پشه‌های آلوده به ولباچیا در نیمی از منطقه مورد مطالعه رها شدند، تا زمانی که بیش از 60% از پشه‌های آن منطقه حامل ولباچیا شدند. این تخم‌ها در نیمه دیگر منطقه مورد مطالعه، رها نشدند.
در این کارآزمایی، از تمامی افرادی که با تب به مراکز سلامت محلی خود مراجعه کردند، تست به عمل آمد تا مشخص شود چه تعداد از آنها به بیماری دنگی مبتلا شده‌اند. آنها نتایج به دست آمده را از افرادی که در مناطقی با پشه‌های حامل ولباچیا زندگی کردند، با نتایج افرادی که در مناطقی بدون رهاسازی پشه‌های جدید زندگی کردند، طی یک دوره 27 ماهه، مقایسه کردند.
احتمال ابتلا به دنگی در افراد ساکن در منطقه‌ای که پشه‌های حامل ولباچیا رها شدند در مقایسه با افرادی که در منطقه‌ای با جمعیت وحشی پشه‌ها زندگی کردند، به میزان 77% کاهش یافت.
حدود 95.8% از پشه‌ها در مناطقی که پشه‌های حامل ولباچیا رها شده‌اند، به این باکتری آلوده شدند. این نشان می‌دهد پس از اینکه پشه‌های آلوده به ولباچیا دیگر رها نشدند، باکتری‌ها از طریق جفت‌گیری به پشه‌های وحشی منتقل می‌شوند. در گروهی از کارآزمایی که در آن پشه‌های جدید رها نشدند، داده‌های قابل اعتمادی برای این مورد وجود نداشت.
همچنین خواستیم بدانیم که رها کردن پشه‌های حامل باکتری در طبیعت باعث کاهش تعداد پشه‌های حامل ویروس دنگی، کاهش شیوع RNA دنگی (ماده ژنتیکی ویروس) در جمعیت پشه‌ها، یا ایجاد تاثیرات ناخواسته شد یا خیر. علاوه بر این، به دنبال بررسی هزینه‌های این مداخله، و نظرات جامعه در مورد آن بودیم. هیچ داده‌ای را برای پاسخ به این سوالات پیدا نکردیم.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
اثربخشی راهبرد ولباچیا احتمالا به عواملی بستگی خواهد داشت که مختص محل اجرای آن هستند، مانند آب‌وهوا، شیوع عفونت دنگی، راهبردهای موجود برای کنترل ناقل بیماری، یا دیدگاه‌های جامعه نسبت به این راهبرد. موفقیت این روش در دستیابی و حفظ شیوع بالایی از پشه‌های حاملِ ولباچیا در کل جمعیت پشه‌ها برای اثربخشی این مداخله حیاتی است و این میزان موفقیت ممکن است در مناطق مختلف، متفاوت باشد. از آنجایی که فقط یک کارآزمایی کامل‌شده را شناسایی کردیم، نمی‌دانیم که این نتایج برای محیط‌ها و کشورهای دیگر نیز اعمال خواهند شد یا خیر.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
این شواهد تا 24 ژانویه 2024 به‌روز است.
این کارآزمایی واردشده، تاثیر بالقوه قابل توجهی را از پشه‌های Ae aegypti حامل w Mel- Wolbachia در پیشگیری از ابتلا به عفونت دنگی در یک محیط اندمیک نشان می‌دهد و از شواهد گزارش‌شده در مطالعات تصادفی‌سازی نشده و کنترل‌نشده پشتیبانی می‌کند. برای تایید اینکه این یافته‌ها در دیگر مکان‌ها و محیط‌های کشور قابل تعمیم هستند یا خیر، انجام کارآزمایی‌های بیشتر در طیف وسیع‌تری از مراکز مورد نیاز بوده و گزارش‌دهی بیشتر در مورد قابلیت پذیرش درمان و هزینه‌ها مهم است.
دنگی (dengue)، معضلی با اهمیت فوق‌العاده در حوزه سلامت جهانی است، و 3.9 میلیارد نفر در معرض خطر ابتلا به این عفونت قرار دارند. گسترش جغرافیایی عفونت ویروس دنگی (dengue virus; DENV) منجر به افزایش شیوع و شدت بیماری شده و تعداد مرگ‌ومیرهای ناشی از آن نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته است. ولباچیا (Wolbachia) ، یک اندوسیمبیونت (endosymbiont) باکتریایی داخل سلولی، به مدت چندین سال به عنوان یک استراتژی نوین کنترل عفونت دنگی مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از ناقل‌های دنگی (پشه‌های آئدس (Aedes) ) می‌توانند با سویه‌های خاصی از ولباچیا دوباره آلوده شوند که این امر باعث کاهش فیتنس (fitness) (توانایی زنده ماندن و جفت‌گیری) و توانایی آنها در تولید مثل شده و در نتیجه، تکثیر ویروس دنگی را مهار می‌کند. هم مطالعات آزمایشگاهی و هم مطالعات میدانی تاثیر بالقوه استقرار ولباچیا را بر کاهش انتقال دنگی نشان داده‌اند، و مطالعات مدل‌سازی نشان داده‌اند که این ممکن است یک استراتژی خود-نگهدار (self-sustaining) برای پیشگیری از ابتلا به تب دنگی باشد، اگرچه تاثیرات طولانی‌مدت آن هنوز مشخص نشده است.
ارزیابی کارآمدی استقرار گونه‌های آئدس حامل ولباچیا برای پیشگیری از ابتلا به عفونت ویروس دنگی (مخصوصا سویه‌های w Mel - ؛ w MelPop - ؛ و w AlbB از ولباچیا ).
پایگاه‌های CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase، چهار بانک اطلاعاتی دیگر و دو پایگاه ثبت کارآزمایی را تا 24 ژانویه 2024 جست‌وجو کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs)، از جمله کارآزمایی‌های خوشه‌ای-تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (cRCTs)، که در محیط‌های اندمیک یا مستعد اپیدمی دنگی انجام شدند، واجد شرایط ورود به این مرور بودند.
به دنبال مطالعاتی بودیم که تاثیر استقرار آئدس حامل ولباچیا را بر پیامدهای اپیدمیولوژیک (epidemiological) یا انتومولوژیک (entomological) مرتبط با عفونت دنگی، با استفاده از استراتژی جایگزینی جمعیت یا سرکوب جمعیت، بررسی کردند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم مطالعات واجد شرایط را انتخاب کردند، داده‌ها را استخراج، و خطر سوگیری (bias) را با استفاده از ابزار RoB 2 کاکرین ارزیابی کردند. از نسبت‌های شانس (OR) با 95% فواصل اطمینان (CI) به عنوان معیار تاثیر برای پیامدهای دو حالتی (dichotomous outcome) استفاده کردیم. برای پیامدهای شمارش/نرخ، قصد داشتیم از نسبت نرخ (rate ratio) با 95% CI به عنوان معیار تاثیر استفاده کنیم. از معیارهای تاثیر تعدیل‌شده برای cRCTها استفاده کردیم. قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) بررسی کردیم.
یک cRCT تکمیل‌شده، دارای معیارهای ورود بود، و دو cRCT در حال انجام دیگر را نیز شناسایی کردیم. این کارآزمایی واردشده در یک محیط شهری در یوگیاکارتا، اندونزی، انجام شد. این مطالعه از یک طراحی مطالعاتی تست-منفی آشیانه‌ای (nested) استفاده کرد، که به موجب آن همه شرکت‌کنندگان سه تا 45 سال که با تب به مراکز مراقبت سلامت مراجعه کردند، در این مطالعه وارد شدند، مشروط بر اینکه طی 10 شب قبل در منطقه مورد مطالعه اقامت داشتند.
این کارآزمایی نشان داد که استقرار Ae aegypti آلوده به w Mel- Wolbachia احتمالا شانس ابتلا به دنگی تایید شده را از نظر ویروس‌شناسی تا 77% کاهش می‌دهد (OR: 0.23؛ 95% CI؛ 0.15 تا 0.35؛ 1 کارآزمایی، 6306 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). شیوع پشه‌های حامل w Mel Wolbachia در سطح خوشه‌ای (cluster) در طول دو سال در بازوی مداخله کارآزمایی، بالا باقی ماند، طبق گزارش‌ها این میزان در طول 27 ماه در خوشه‌های میزبان w Mel- Wolbachia Ae aegypti معادل 95.8% (دامنه بین چارکی (interquartile range): 91.5 تا 97.8) بود، اما هیچ داده مقایسه‌ای معتبری برای این پیامد وجود نداشت.
دیگر پیامدهای اولیه عبارت بودند از بروز دنگی تایید شده از نظر ویروس‌شناسی، شیوع اسید ریبونوکلئیک ویروس دنگی در جمعیت پشه، و تراکم پشه، اما هیچ داده‌ای برای این پیامدها وجود نداشت. علاوه بر این، هیچ داده‌ای در مورد عوارض جانبی وجود نداشت.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.