چرا این موضوع مهم است؟
مشخص شده که COVID-19 باعث ایجاد مشکلات بویایی می‌شود. گاهی اوقات این وضعیت عبارت است از کاهش توانایی در حس بویایی، و گاهی نیز از بین رفتن کامل حس بویایی. این اختلال در بسیاری از افراد در مدت زمان کوتاهی بهبود می‌یابد، اما برای برخی دیگر ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه داشته باشد. این مرور بررسی می‌کند که درمان‌هایی وجود دارد که بیماران به محض از دست دادن حس بویایی خود (طی چهار هفته از شروع نشانه‌ها) دریافت کنند تا این مساله به یک مشکل مزمن تبدیل نشود یا خیر.
شواهد را چگونه شناسایی و ارزیابی کردیم؟
تمام مطالعات مرتبط را در منابع علمی پزشکی جست‌وجو کردیم تا نتایج را خلاصه کنیم. همچنین با توجه به مواردی مانند حجم نمونه مطالعات و چگونگی انجام آنها، به ارزیابی قطعیت شواهد پرداختیم. بر این اساس، سطح قطعیت شواهد را بسیار پائین، پائین، متوسط یا بالا طبقه‌بندی کردیم.
آنچه ما یافتیم
فقط یک مطالعه را پیدا کردیم که تکمیل شده بود. این کارآزمایی شامل 100 بیمار بود، که همه آنها در ابتدای مطالعه برای مدت کوتاهی (کمتر از چهار هفته) در حس بویایی خود مشکل داشتند. مطالعه مذکور افرادی را که با اسپری استروئیدی داخل بینی درمان شدند، با بیمارانی مقایسه کردند که هیچ درمانی را دریافت نکردند. به همه افراد حاضر در مطالعه نیز توصیه شد که «آموزش بویایی (olfactory training)» را انجام دهند - هر روز مدت کوتاهی را به تمرین بوئیدن رایحه‌های خاص بپردازند، تا بویایی آنها تحریک شده و به وضعیت طبیعی باز گردد. محققان، بیماران را سه هفته دنبال کردند تا ببینند چه اتفاقی می‌افتد. یافته‌های این مقایسه در اینجا ارائه می‌شوند:
کورتیکواستروئیدهای داخل بینی در مقایسه با عدم درمان (همگی با استفاده از آموزش بویایی)
ما نمی‌دانیم که اسپری استروئیدی داخل بینی در موارد زیر بهتر از عدم درمان است یا بدتر:
- بیماران احساس کنند که حس بویایی آنها پس از سه هفته به وضعیت طبیعی بازگشته است.
- منجر به تغییر در حس بویایی پس از سه هفته شود.
دلیل این امر آن است که شواهد قطعیت بسیار پائینی داشت.
تعدادی را از دیگر مطالعات در حال انجام یافتیم، اما هنوز هیچ نتیجه‌ای از آنها در دسترس نیست تا در این مرور گنجانده شوند.
این یافته به چه معنی است؟
ما نمی‌دانیم که استفاده از اسپری استروئیدی بینی فوایدی را در پیشگیری از اختلال طولانی-مدت‌تر حس بویایی مرتبط با COVID-19 دارد، یا اینکه آسیبی می‌رساند یا خیر. هیچ شواهدی را در مورد سایر روش‌های درمانی در دست نداریم. این مرور یک «مرور سیستماتیک پویا» است، به این معنی که به دنبال مطالعات جدیدی خواهیم بود که ممکن است مرتبط با موضوع باشند، و به محض در دسترس قرار گرفتن نتایج بیشتر، مرور به‌طور مداوم به‌روز می‌شود.
این مرور تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد در این مرور کاکرین تا دسامبر 2020 به‌روز است.
شواهد بسیار محدودی در مورد اثربخشی مداخلات مختلف در پیشگیری از اختلال پایدار بویایی پس از ابتلا به عفونت COVID-19 در دسترس است. با این حال، تعداد کمی از مطالعات در حال انجام را در این زمینه شناسایی کرده‌ایم. از آنجا که این یک مرور سیستماتیک پویا است، شواهد به‌طور منظم به‌روز می‌شوند تا به محض در دسترس قرار گرفتن داده‌های جدید از این موارد، و سایر مطالعات مرتبط، وارد این مرور شوند.
برای این (اولین) نسخه از مرور پویا، یک مطالعه تکی را از کورتیکواستروئیدهای داخل بینی برای ورود در این مرور شناسایی کردیم، که داده‌ها را فقط برای دو مورد از پیامدهای از پیش تعیین شده ما ارائه می‌دهد. شواهد قطعیت بسیار پائینی داشت، بنابراین مطمئن نبودیم که تجویز کورتیکواستروئیدهای داخل بینی ممکن است تاثیر مفیدی داشته باشد یا مضر.
از دست دادن عملکرد بویایی به عنوان یک نشانه اصلی از ابتلا به عفونت COVID-19 شناخته شده، و همه‌گیری کنونی منجر به بروز اختلال در حس بویایی تعداد زیادی از افراد مبتلا به این عفونت شده است. در بسیاری از این افراد، این وضعیت موقتی است و طی دو تا چهار هفته برطرف می‌شود. با این حال، در اقلیت قابل توجهی از بیماران نشانه‌ها همچنان ادامه می‌یابد و پایدار باقی می‌ماند. در حال حاضر، مشخص نیست که اعمال زودهنگام مداخله با هر روش درمانی دیگر (مانند دارو-درمانی یا آموزش بویایی (olfactory training)) می‌تواند باعث بهبود و پیشگیری از تداوم اختلال بویایی شود یا خیر.
ارزیابی اثرات (مزایا و مضرات) مداخلاتی که برای پیشگیری از وقوع اختلال پایدار عملکرد بویایی ناشی از عفونت COVID-19 استفاده شده یا پیشنهاد شده‌اند. هدف ثانویه عبارت است از به‌روز کردن شواهد، با استفاده از رویکرد مرور سیستماتیک پویا.
متخصص اطلاعات گروه گوش و حلق و بینی (ENT) در کاکرین، به جست‌وجو در پایگاه ثبت مطالعات COVID-19 در کاکرین؛ پایگاه ثبت ENT در کاکرین؛ CENTRAL؛ Ovid MEDLINE؛ Ovid Embase؛ Web of Science؛ ClinicalTrials.gov؛ ICTRP و منابع دیگر برای یافتن مطالعات منتشر شده و منتشر نشده پرداخت. تاریخ جست‌وجو 16 دسامبر 2020 بود.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) با حضور شرکتکنندگانی که نشانه‌های اختلال بویایی را به دنبال ابتلا به عفونت COVID-19 نشان دادند. افرادی که نشانه‌ها را به مدت کمتر از چهار هفته داشتند، وارد این مرور شدند. مطالعات هر نوع مداخله‌ای را عدم درمان یا دارونما (placebo) مقایسه کردند.
از پروسیجرهای استاندارد روش‌شناسی کاکرین استفاده کردیم. پیامدهای اولیه ما وجود عملکرد طبیعی بویایی، عوارض جانبی جدی و تغییر در حس بویایی بودند. پیامدهای ثانویه عبارت بودند از تغییر در حس چشایی، کیفیت زندگی مرتبط با بیماری، شیوع پاروسمی (parosmia) و دیگر عوارض جانبی (از جمله خون دماغ/ترشحات خونی). از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد هر پیامد بهره گرفتیم.
یک مطالعه را با حضور 100 شرکت‌کننده وارد کردیم، که اسپری استروئیدی داخل بینی را با عدم مداخله مقایسه کرد. به شرکت‌کنندگان در هر دو گروه نیز توصیه شد که آموزش بویایی (olfactory training) را در طول دوره کارآزمایی انجام دهند. داده‌ها فقط برای دو مورد از پیامدهای از پیش تعیین شده برای این مرور شناسایی شدند، و هیچ داده‌ای برای پیامد اولیه عوارض جانبی جدی در دسترس نبود.
کورتیکواستروئیدهای داخل بینی در مقایسه با عدم مداخله (همگی همراه با استفاده از آموزش بویایی)
وجود عملکرد طبیعی بویایی پس از سه هفته درمان توسط خود شرکت‌کنندگان، با استفاده از مقیاس آنالوگ بصری (دامنه 0 تا 10، نمرات بالاتر = بهتر) ارزیابی شد. نمره 10 نشان دهنده «احساس بویایی کاملا طبیعی» بود. شواهد در مورد تاثیر کورتیکواستروئیدهای داخل بینی در بهبود حس بویایی که توسط خود بیماران رتبه‌بندی شد، بسیار نامشخص است (برآورد تاثیر مطلق: 619 مورد در هر 1000 نفر در مقایسه با 520 مورد در هر 1000 نفر، خطر نسبی (RR): 1.19؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.85 تا 1.68؛ 1 مطالعه؛ 100 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
تغییر در حس بویایی گزارش نشد، اما نمره حس بویایی که توسط خود فرد رتبه‌دهی شد، در نقطه پایانی مطالعه با همان مقیاس آنالوگ بصری (پس از سه هفته درمان) گزارش شد. میانه نمرات در نقطه پایانی برای گروه دریافت کننده کورتیکواستروئیدهای داخل بینی معادل 10 (دامنه بین-چارکی (interquartile range; IQR): 9 تا 10)، و برای گروه عدم مداخله برابر با 10 (IQR؛ 5 تا 10) به دست آمد (1 مطالعه؛ 100 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.