مشکلات خواب در افراد مبتلا به دمانس (dementia) چیست؟
افراد مبتلا به دمانس اغلب دچار مشکلات خواب از جمله افزایش در طول و تعداد بیداری‌ها و افزایش میزان خواب سبک می‌شوند. اینها مشکلاتی را برای فرد آسیب‌دیده، بستگان و مراقبین آنها ایجاد می‌کنند که احتمالا منجر به ناراحتی مراقبین و پذیرش افراد مبتلا به دمانس در خانه‌های سالمندان یا خانه‌های مراقبت طولانی‌مدت می‌شوند.
آیا مداخلات غیر دارویی می‌توانند کمک‌کننده باشند؟
از آنجایی که نمی‌دانیم داروها می‌توانند به بهبود خواب در افراد مبتلا به دمانس کمک کنند یا خیر، مداخلات غیر دارویی اغلب توصیه می‌شوند. این موارد شامل نور درمانی، فعالیت‌های اجتماعی و فیزیکی، تغییرات محیطی (مانند کاهش صدا و نور در شب) یا اجتناب از خواب در طول روز است. هم‌چنین، برنامه‌های مداخله‌ای متشکل از بیش از یکی از این مولفه‌ها در دسترس هستند (به اصطلاح «مداخلات چند وجهی» (multimodal)؛ مثلا ترکیب نور درمانی و انجام فعالیت‌ها برای افراد مبتلا به دمانس).
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
کارآزمایی‌های بالینی را جست‌وجو کردیم که تاثیر مداخلات غیر دارویی را برای افراد مبتلا به دمانس و مشکلات خواب تست کردند. می‌خواستیم بدانیم که این مداخلات یا برنامه‌ها می‌توانند خواب را بهبود بخشیده و از وقوع عوارض جانبی برای افراد مبتلا به دمانس و مراقبان آنها جلوگیری کنند یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
به جست‌وجوی کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (طرحی از مطالعه که قابل اعتمادترین شواهد را در مورد تاثیرات درمان ارائه می‌دهد) پرداختیم که مداخله غیر دارویی را برای بهبود خواب در افراد مبتلا به دمانس ارزیابی کردند. نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اطمینان خود را نسبت به این شواهد، بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام مطالعه و تعداد شرکت‌کنندگان، رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 19 مطالعه را شامل 1335 شرکت‌کننده شناسایی کردیم. مطالعات شامل 13 تا 193 شرکت‌کننده مبتلا به مشکلات خواب و دمانس بودند. همه مطالعات از یک یا چند مداخله غیر دارویی (یعنی نور درمانی، فعالیت‌های فیزیکی و اجتماعی، مداخلات مراقبتی، محدودیت خواب در طول روز، ماساژ پشت به روش ضربه‌ای سطحی (slow-stroke back massage)، یا تحریک الکتریکی ترانس‌کرانیال (transcranial electrostimulation) (روشی که جریان الکتریکی پائینی را برای تغییر عملکرد مغز به پوست سر منتقل می‌کند)، استفاده کردند. هفت مطالعه مداخلات چند وجهی را ارزیابی کردند. مطالعات خواب را به روش‌های مختلفی ارزیابی کردند، اما بیشتر از اکتی‌گرافی (actigraphy) استفاده کردند، که یک مچ‌بند برای اندازه‌گیری خواب شبانه است.
نتایج اصلی
- مداخلات فعالیت بدنی، فعالیت‌های اجتماعی، مداخلات مراقبتی و مداخلات چند وجهی ممکن است خواب شبانه را در افراد مبتلا به دمانس به‌طور جزئی یا متوسط بهبود بخشند.
- هیچ شواهدی را پیدا نکردیم که نشان دهد نور درمانی، ماساژ پشت به روش ضربه‌ای سطحی، یا تحریک الکتریکی ترانس‌کرانیال مشکلات خواب را در افراد مبتلا به دمانس کاهش می‌دهند.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
اگرچه توانستیم 19 مطالعه را با 1335 شرکت‌کننده بگنجانیم که مداخلات غیر دارویی را برای جلوگیری از بروز اختلالات خواب در افراد مبتلا به دمانس ارزیابی کردند، عمدتا به دلیل تفاوت‌های مهم بین مداخلات و فقدان کیفیت روش‌شناسی (methodology)، نتوانستیم نتیجه‌گیری‌های محکمی انجام دهیم. بنابراین، نتایج این مرور باید با احتیاط تفسیر شوند و انجام مطالعاتی با کیفیت بالا به فوریت مورد نیاز است.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا 13 ژانویه 2022 به‌روز است.
علیرغم گنجاندن 19 کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده، شواهد قطعی در مورد مداخلات غیر دارویی برای برطرف کردن مشکلات خواب در افراد مبتلا به دمانس وجود ندارد. اگرچه نه مداخلات منفرد و نه چند وجهی به طور هم‌سو و سازگار خواب را با اطمینان کافی بهبود نمی‌بخشند، به تاثیرات مثبت بر فعالیت‌های فیزیکی و اجتماعی و هم‌چنین مداخلات مراقب پی بردیم. مطالعات آینده باید از روش‌های دقیقی برای توسعه و ارزیابی اثربخشی مداخلات چند وجهی با استفاده از دستورالعمل‌های بالینی فعلی در مورد توسعه و ارزیابی مداخلات پیچیده استفاده کنند. در حال حاضر، هیچ مداخله منفرد یا چند وجهی را نمی‌توان به وضوح برای اجرای گسترده، مناسب تشخیص داد.
اختلالات خواب اغلب در افراد مبتلا به دمانس (dementia) و با شیوعی تا 40% رخ می‌دهد. مشکلات شایع عبارتند از افزایش تعداد و مدت زمان بیداری و افزایش درصد خواب سبک. اختلالات خواب با مشکلات متعددی برای افراد مبتلا به دمانس، بستگان، و مراقبین آنها همراه است. این مشکلات در افراد مبتلا به دمانس ممکن است منجر به بدتر شدن نشانه‌های شناختی، ایجاد رفتارهای چالش‌برانگیز مانند بی‌قراری یا سرگردانی، و آسیب‌های بیشتر، مانند زمین خوردن‌های تصادفی شوند. اختلالات خواب هم‌چنین با دیسترس قابل توجه مراقب بیمار همراه است و به عنوان عاملی در نیاز به بستری شدن (institutionalisation) افراد مبتلا به دمانس گزارش شده است. از آنجایی که رویکردهای دارویی نتایج رضایت‌بخشی را نشان نداده‌اند، نیاز به سنتز شواهد پژوهش در مورد استراتژی‌های غیر دارویی برای بهبود خواب افراد مبتلا به دمانس وجود دارد. مداخلات اغلب پیچیده هستند، یعنی متشکل از بیش از یک جزء فعال بوده و در زمینه‌های پیچیده اجرا می‌شوند، بنابراین شناسایی مولفه‌های مداخله موثر ممکن است آسان نباشد.
ارزیابی مزایا و مضرات مداخلات غیر دارویی بر اختلالات خواب در افراد مبتلا به دمانس در مقایسه با مراقبت‌های معمول، عدم درمان، هر مداخله غیر دارویی دیگر یا هر درمان دارویی که برای بهبود خواب انجام می‌شود، و توصیف اجزا و فرآیندهای هر مداخله پیچیده تحت بررسی.
از روش‌های جامع و استاندارد جست‌وجوی کاکرین استفاده کردیم. آخرین جست‌وجو در 13 ژانویه 2022 انجام شد.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده خوشهای یا انفرادی را در افراد مبتلا به دمانس وارد کردیم که مداخلات غیر دارویی را برای بهبود خواب در مقایسه با مراقبت‌های معمول یا دیگر مداخلات از هر نوع مقایسه کردند. مطالعات واجد شرایط باید یک پیامد اولیه مرتبط با خواب داشته باشند. افرادی را با تشخیص دمانس و مشکلات خواب بدون در نظر گرفتن سن، نوع دمانس، شدت اختلال شناختی، یا شرایط انجام مطالعه، وارد کردیم. مطالعاتی که نتایج را روی یک نمونه مختلط گزارش کردند (مثلا در یک خانه سالمندان) فقط در صورتی در نظر گرفته شدند که حداقل 80% از شرکت‌کنندگان دچار دمانس بودند.
از روش‌های استاندارد کاکرین استفاده کردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند از 1. پیامدهای عینی مرتبط با خواب (مثلا کل زمان خواب شبانه، زمان خواب تلفیقی در شب، کارآیی خواب، کل زمان بیداری در شب (یا زمانی که پس از شروع خواب بیدار می‌ماند)، تعداد بیداری‌های شبانه، تاخیر در شروع خواب، نسبت خواب در طول روز/شب، نسبت خواب شبانه/کل خواب در بیش از 24 ساعت) و 2. عوارض جانبی. پیامدهای ثانویه عبارت بودند از 3. پیامدهای ذهنی مرتبط با خواب، 4. نشانه‌های رفتاری و روانی دمانس، 5. کیفیت زندگی، 6. وضعیت عملکردی، 7. نیاز به بستری شدن، 8. تبعیت از مداخله، و 9. نرخ خروج از مطالعه. از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد استفاده کرده و پیامدهای کلیدی را برای گنجاندن در جداول خلاصه‌ای از یافته‌ها انتخاب کردیم.
تعداد 19 کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده را وارد کردیم که 1335 شرکت‌کننده را به گروه‌های درمان یا کنترل اختصاص دادند. چهارده مطالعه در خانه‌های سالمندان انجام شدند، سه مطالعه شامل ساکنان در سطح جامعه، یک مطالعه شامل «بیماران بستری»، و یک مطالعه شامل افراد ساکن در یک مرکز سلامت روان بودند، یک مطالعه نیز شامل افرادی از مراکز اجتماعی مناطق روی افراد مسن بود. چهارده مطالعه در ایالات متحده انجام شدند. نه مطالعه در حال انجام را نیز شناسایی کردیم.
همه مطالعات یک یا چند مداخله غیر دارویی را با هدف بهبود خواب فیزیولوژیکی در افراد مبتلا به دمانس و مشکلات خواب اعمال کردند. متداول‌ترین مداخله‌ای که مورد بررسی قرار گرفت نوعی نور درمانی بود (شش مطالعه)، پنج مطالعه شامل فعالیت‌های فیزیکی یا اجتماعی، سه مطالعه شامل مداخله مراقب، یک مطالعه شامل محدودیت خواب در طول روز، یک مطالعه شامل ماساژ پشت به روش ضربه‌ای سطحی (slow-stroke back massage) و یک مطالعه شامل تحریک الکتریکی ترانس‌کرانیال (transcranial electrostimulation) بود. هفت مطالعه مداخلات پیچیده چند وجهی را بررسی کردند.
خطر سوگیری (bias) مطالعات وارد شده اغلب به دلیل گزارش‌دهی ناقص، نامشخص بود. بنابراین، هیچ مطالعه‌ای را با خطر پائین سوگیری رتبه‌بندی نکردیم.
ما مطمئن نیستیم که نور درمانی بر پیامدهای مرتبط با خواب تاثیری دارد یا خیر (شواهد با قطعیت بسیار پائین). فعالیت‌های بدنی ممکن است کل زمان خواب شبانه و کارآیی خواب را اندکی افزایش دهند، کل زمان بیداری را در شب کاهش داده و تعداد بیداری‌ها را در شب اندکی کاهش دهند (شواهد با قطعیت پائین). فعالیت‌های اجتماعی ممکن است زمان کل خواب شبانه و کارآیی خواب را اندکی بیشتر کنند (شواهد با قطعیت پائین). مداخلات مراقب ممکن است به‌طور متوسط زمان کل خواب شبانه را افزایش دهند، کارآیی خواب را اندکی افزایش داده، و به‌طور متوسط کل زمان بیداری را در طول شب کاهش دهند (شواهد با قطعیت پائین از یک مطالعه). مداخلات چند وجهی ممکن است به‌طور متوسط زمان کل خواب شبانه را افزایش داده و به‌طور متوسط کل زمان بیداری را در شب کاهش دهند، اما شاید باعث ایجاد تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در تعداد بیداری‌ها شوند (شواهد با قطعیت پائین). در مورد تاثیرات مداخلات چند وجهی بر کارآیی خواب نامطمئن هستیم (شواهد با قطعیت بسیار پائین). شواهدی را با قطعیت پائین یافتیم که محدودیت‌های خواب در طول روز، ماساژ پشت به روش ضربه‌ای سطحی، و تحریک الکتریکی ترانس‌کرانیال ممکن است باعث ایجاد تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در پیامدهای مرتبط با خواب شوند.
فقط دو مطالعه اطلاعاتی را در مورد عوارض جانبی گزارش کردند که فقط تعداد کمی از این رویدادها در گروه‌های مداخله رخ دادند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.