وابستگی به اوپیوئیدها با مشکلات سلامت عمومی و اجتماعی مرتبط است. افرادی که اوپیوئید تزریق می‌کنند، به‌طور ویژه در معرض خطر قرار دارند، نه‌تنها به این دلیل که سریع‌تر از دیگر روش‌های مصرف به وابستگی دچار می‌شوند، بلکه به دلیل مواجهه با پیامدهایی نظیر افزایش خطر مرگ‌ومیر ناشی از مصرف بیش‌ازحد، بیماری‌های عفونی و مشکلات سلامت. حداقل سه‌چهارم مصرف‌کنندگان جهانی مواد اوپیوئیدی، هروئین مصرف می‌کنند.
درمان جایگزینی اوپیوئیدی شامل تجویز یک اوپیوئید برای جایگزینی هروئین خیابانی یا دیگر اوپیوئیدها است. این روش یک درمان طولانی‌مدت است که نشان داده شده تزریق هروئین خیابانی، خطر مرگ‌ومیر و انتقال ویروس‌های منتقله از طریق خون را کاهش داده و از میزان درگیری در جرم و جنایت نیز می‌کاهد.
درمان‌های نگهدارنده که در حفظ افراد در درمان و سرکوب مصرف هروئین موثر هستند، عبارتند از متادون (methadone)، بوپرنورفین (buprenorphine) و دیاستیل‌مورفین (dyacethilmorphine)، به‌تنهایی یا همراه با درمان‌های روانی‌اجتماعی. به‌منظور تنوع بخشیدن به امکانات درمانی، مهم است که مزایایی که هر مداخله خاص می‌تواند برای بیماران به ارمغان آورد، مشخص شود. مورفین خوراکی آهسته-رهش (slow release oral morphine; SROM) یک‌بار در روز تجویز می‌شود و برای افرادی که تحمل متادون را ندارند یا به دیگر درمان‌های نگهدارنده موجود پاسخ ضعیفی می‌دهند، پیشنهاد شده است.
این مرور، شواهد کافی را برای ارزیابی اثربخشی SROM به‌عنوان درمان نگهدارنده اوپیوئیدی شناسایی نکرد. فقط سه کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل‌شده شامل 195 شرکت‌کننده، معیارهای ورود را به این مرور داشتند. یافته‌های حاصل از دو مطالعه، کاهش احتمالی مصرف اوپیوئیدها را در افرادی که SROM مصرف می‌کنند، نشان دادند. در مطالعه دیگر، استفاده از SROM با نشانه‌های افسردگی کمتری همراه بود. میزان نگهداشت (retention) در درمان، بین مداخلات مقایسه‌شده تفاوت آشکاری نداشت. عوارض جانبی با SROM بیشتر از بوپرنورفین یا متادون رخ دادند، از جمله گرفتگی معده، سردرد، دندان‌درد، یبوست، استفراغ و بی‌خوابی.
این مطالعات تعداد شرکت‌کنندگان کمی داشتند، دوره پیگیری بسیار کوتاه بود و برای پاسخ به سوالات متفاوتی طراحی شدند. به‌طور کلی، سطح کیفیت شواهد، پائین ارزیابی شد.
مرور حاضر، شواهد کافی را برای ارزیابی اثربخشی SROM به‌عنوان درمان نگهدارنده اوپیوئیدی شناسایی نکرد زیرا فقط سه مطالعه منطبق با معیارهای ورود یافت شدند. دو مطالعه کاهش احتمالی مصرف اوپیوئیدها را در افراد مصرف‌کننده SROM نشان دادند. در مطالعه دیگر، استفاده از SROM با نشانه‌های افسردگی کمتری همراه بود. میزان نگهداشت در درمان، بین مداخلات مقایسه‌شده تفاوت معنی‌داری نداشت، در حالی که عوارض جانبی در افرادی که SROM دریافت کردند، بیشتر رخ دادند.
درمان‌های جایگزینی اوپیوئیدی در حفظ و نگهداشت افراد در درمان و سرکوب مصرف هروئین موثر هستند. این پرسش هم‌چنان مطرح است که مورفین خوراکی آهسته-رهش (slow-release oral morphine; SROM) می‌تواند جایگزین احتمالی برای افراد وابسته به مواد اوپیوئیدی باشد که به دیگر درمان‌های نگهدارنده موجود پاسخ ضعیفی می‌دهند یا خیر.
ارزیابی کارآمدی SROM به‌عنوان دارودرمانی نگهدارنده جایگزین در درمان وابستگی به اوپیوئیدها.
پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه مواد مخدر و الکل در کاکرین، پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL - کتابخانه کاکرین ، شماره 3، سال 2013)؛ MEDLINE (ژانویه 1966 تا اپریل 2013)؛ EMBASE (ژانویه 1980 تا اپریل 2013) و فهرست منابع مقالات را جست‌وجو کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) و کارآزمایی‌های شبه-تصادفی‌سازی شده‌ای که به ارزیابی کارآمدی SROM در مقایسه با دیگر درمان‌های نگهدارنده یا عدم درمان پرداختند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم به انتخاب مقالاتی برای ورود به این مرور پرداختند، داده‌ها را استخراج کرده و خطر سوگیری (bias) را در مطالعات واردشده ارزیابی کردند.
سه مطالعه با 195 شرکت‌کننده وارد این مرور شدند. دو مطالعه، از نوع کارآزمایی‌های متقاطع (cross-over) و یک مطالعه، یک RCT با طراحی گروه موازی (parallel group) بودند. میزان نگهداشت (retention) درمان در هر سه مطالعه، ظاهرا بالاتر از 80% بود (بدون تفاوت معنی‌دار با گروه کنترل). بااین‌وجود، لازم به ذکر است که مدت زمان مطالعات متفاوت بود. یک مطالعه، شش ماه و دو مطالعه دیگر، شش و هفت هفته به طول انجامیدند. میزان مصرف اوپیوئیدها حین ارائه SROM، در مقایسه با مداخلات دیگر، از کمتر تا تفاوت‌های غیرمعنی‌دار از نظر آماری یا بالینی متغیر بود، درحالی‌که در خصوص مصرف مواد دیگر، هیچ تفاوتی مشاهده نشد.
به نظر می‌رسید که SROM با مداخلات دیگر از نظر شدت وابستگی، یا سلامت روان/عملکرد اجتماعی برابر بود، اما گرایشی به سمت نشانه‌هایی با شدت کمتر هنگام ترک مواد اوپیوئیدی در مقایسه با متادون (methadone) وجود داشت (نمره ترک مواد اوپیوئیدی 2.2 در مقایسه با 4.8؛ P value = 0.06). مورفین به‌طور کلی به خوبی تحمل شده و توسط تعدادی از شرکت‌کنندگان (هفت نفر از نه نفر در یک مطالعه) ترجیح داده شد. به نظر می‌رسید مورفین باعث کاهش ولع مصرف، نشانه‌های افسردگی (اندازه‌گیری‌شده با استفاده از پرسش‌نامه افسردگی بک (Beck Depression Inventory)؛ P value < 0.001)، شکایات جسمانی (اندازه‌گیری‌شده با استفاده از لیست شکایات (Beschwerde-Liste; BL)؛ P value < 0.001) و نشانه‌های اضطراب (P value = 0.008) شد. کیفیت زندگی در افرادی که با SROM درمان شدند، نسبت به افرادی که متادون و بوپرنورفین (buprenorphine) دریافت کردند، تفاوت معنی‌داری نداشت یا پیامد بدتری را نشان نداد. از نظر دیگر معیارهای عملکرد اجتماعی، مانند امور مالی، روابط خانوادگی و رضایت کلی، افرادی که با مواد مشابه تحت درمان نگهدارنده قرار داشتند، نسبت به افرادی که با SROM تحت درمان نگهدارنده قرار داشتند، نمرات بهتری کسب کردند. به‌طور خاص، افرادی که متادون را در مقایسه با SROM مصرف کردند، مقادیر مطلوب‌تری را در زمینه‌های اوقات فراغت (5.4 در مقایسه با 3.7؛ P value < 0.001)، مسکن (6.1 در مقایسه با 4.7؛ P value < 0.023)، روابط عاطفی (5.7 در مقایسه با 4.2؛ P value = 0.034)، دوستان و آشنایان (5.6 در مقایسه با 4.4؛ P value = 0.003)، سلامت روان (5.0 در مقایسه با 3.4؛ P value = 0.002) و عزت نفس (8.2 در مقایسه با 5.7؛ P value = 0.002) نشان دادند؛ درحالی‌که افرادی که بوپرنورفین مصرف کردند، نمرات بهتری را از نظر سلامت جسمانی کسب کردند.
عوارض جانبی طبی به‌طور هم‌سو و سازگار در افراد گروه SROM نسبت به گروه‌های مقایسه بالاتر بود. هیچ‌یک از مطالعات، افرادی را که پاسخ ضعیف اثبات‌شده به دیگر درمان‌های نگهدارنده داشتند، وارد نکردند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.