سوال مطالعه مروری
آیا آموزش فونیکس مهارت‌های مرتبط با سواد را در خوانندگان ضعیف انگلیسیزبان بهبود می‌دهد؟
پیشینه
مهارت‌های خواندن در 16% از کودکان کم‌تر از حد میانگین گروه سنی خودشان است، و 5% از کودکان دارای مشکلات جدی و قابل توجه در خواندن هستند. بین ضعف در خواندن و خطر بالاتر ترک تحصیل، هم‌چنین اضطراب، افسردگی، اعتماد به نفس پائین، خودآزاری و خودکشی رابطه وجود دارد. بنابراین، کمک اثربخش و زودهنگام به افراد با خواندن ضعیف مهم است.
آموزش فونیکس یکی از شایع‌ترین روش‌های بهبود خواندن است که در مورد افرادی که در خواندن ضعیف هستند، به ویژه کودکان، استفاده می‌شود. آموزش فونیکس به افراد با ضعف خواندن می‌آموزد که: هر یک از حروف یا مجموعه حروف را در یک کلمه جدید (مانند S H I P) شناسایی کنند؛ هر یک از حروف یا مجموعه حروف را به صدای گفتاری مربوط به آن («sh»؛ «i»؛ «p») انتقال دهد؛ و آن صداهای گفتاری را در یک کلمه ترکیب کند («ship»).
ویژگی‌های مطالعه
این جست‌وجو در می 2018 به‌روز و 14 مطالعه شناسایی شدند که به تست آموزش فونیکس در 923 فرد انگلیسیزبان دچار ضعف در خواندن پرداخته بودند. مطالعات در استرالیا، کانادا، انگلستان و ایالات متحده آمریکا انجام شده بودند. شش مورد از 14 مطالعه، از سوی سازمان‌های دولتی و یک مطالعه از محل گرنت دانشگاهی تامین مالی شده بودند. بقیه مطالعات از سوی موسسات و بنگاه‌های خیریه تامین مالی شده بودند. هر یک از مطالعات به مقایسه آموزش فونیکس به تنهایی یا با یک مهارت دیگر مرتبط با خواندن، با هر یک از موارد عدم آموزش (یعنی درمان به صورت معمول) یا آموزش جایگزین (برای مثال علوم ریاضی) پرداخته بودند. شرکت‌کنندگان کودکان و نوجوانان انگلیسیزبان با وضعیت اجتماعی‌اقتصادی سطح پائین و متوسطی بودند که خواندن آنها به اندازه یک سال، یک درجه یا یک انحراف معیار (standard deviation; SD) (فاصله از میانگین) پائین‌تر از سطح مورد انتظار گروه یا طبقه سنی آنها به دلیلی نامشخص بود. آموزش فونیکس از نظر فراوانی (تا چهار ساعت در هفته)، طول دوره (تا هفت ماه)، اندازه گروه تحت آموزش (مجزا و گروه‌های کوچک) و روش ارائه آموزش (انسان و کامپیوتر) تنوع داشتند. ما تاثیر آموزش فونیکس را بر توانایی افراد دچار مشکل در خواندن کلمات و کلمات جدید (غیر-کلمات (non‐words)) به طور صحیح و روان، و نیز درک مطلب خوانده شده توسط آنها و دانش آنها از قوانین مربوط به صدای حروف (دانش مربوط به صدای حروف) و صداهای گفتاری (speech sounds) (خروجی فنولوژیکال) اندازه‌گیری کردیم.
نتایج کلیدی
ما دریافتیم که آموزش فونیکس در افراد انگلیسیزبان که در خواندن ضعیف هستند، احتمالا صحیح‌خوانی کلمات بی‌قاعده، روان‌خوانی کلمات پیچیده/ساده (mixed/regular word) و روان‌خوانی غیر-کلمات را بهبود می بخشد. هم‌چنین ممکن است دقت خواندن کلمات پیچیده/ساده، روان خوانی غیر-کلمات، درک مطلب، تلفظ، دانش صدای حروف و خروجی فنولوژیکال (phonological output) را بهبود داده باشد.
کیفیت شواهد
کیفیت کلی شواهد از پائین تا متوسط متغیر بود. این امر در درجه اول به دلیل تفاوت‌های زیاد در اندازه تاثیرات آموزش فونیکس بین مطالعات بود. برای بهبود دقت پیامدها، به مطالعات بیش‌تری نیاز است.
نتیجه‌گیری‌ها
شواهد پیشنهاد می‌کنند که آموزش فونیکس می‌تواند سواد را در افراد انگلیسیزبان که در خواندن ضعیف هستند، بهبود دهد. تاثیرات مثبت آموزش فونیکس بر تمامی پیامدهای مرتبط با خواندن پیشنهاد می‌کند که آموزش فونیکس برای افراد با ضعف در خواندن آسیب‌رسان نیست.
به نظر می‌رسد آموزش فونیکس در بهبود مهارت‌های مرتبط با سواد، به ویژه روان‌خوانی کلمات و غیر-کلمات و دقت خواندن کلمات بی‌قاعده اثربخش است. برای بهبود دقت پیامدها، شامل صحیح‌خوانی کلمات و غیر-کلمات، درک مطلب، تلفظ، دانش حروف صدادار، و خروجی فنولوژیک (phonological) به مطالعات بیش‌تری نیاز است. هم‌چنین برای تعیین تاثیر عواملی چون نوع، شدت، طول دوره، اندازه گروه آموزش یا روش ارائه آموزش بر آموزش فونیکس در افراد انگلیسیزبان با مهارت خواندن ضعیف به داده‌های بیش‌تری نیاز است.
مهارت‌های خواندن (reading skills) در 16% از کودکان، کم‌تر از حد میانگین گروه سنی خودشان است و 5% از کودکان دارای مشکلات جدی و قابل توجه در خواندن هستند. آموزش فونیکس (phonics training) یکی از شایع‌ترین روش‌های بهبود خواندن است که در مورد افرادی که در خواندن ضعیف هستند، به ویژه کودکان، استفاده می‌شود.
اندازه‌گیری تاثیر آموزش فونیکس و بررسی تاثیر عوامل مختلف، از جمله طول دوره آموزش و اندازه گروه تحت آموزش، که ممکن است تاثیر آموزش را تعدیل کنند، بر مهارت‌های مرتبط با سواد (literacy-related skills) در افراد انگلیسی‌زبانی که در خواندن ضعیف هستند.
تا می 2018، در CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ 12 بانک اطلاعاتی دیگر و سه پایگاه ثبت کارآزمایی‌ها جست‌وجو کردیم. هم‌چنین فهرست منابع مطالعات وارد شده به مرور را جست‌وجو و برای شناسایی مطالعات بیشتر، با کارشناسان حوزه تخصصی مربوطه تماس گرفتیم.
مطالعاتی را وارد مرور کردیم که برای تخصیص شرکت‌کنندگان بین گروه مداخله با فونیکس (آموزش فونیکس به تنهایی یا آموزش فونیکس به علاوه یک مهارت دیگر مرتبط با سواد) یا گروه کنترل (عدم آموزش یا آموزش غیر-سوادآموزی (non‐literacy training)) از روش‌های تصادفی‌سازی، شبه-تصادفی‌سازی یا کمینه‌سازی (minimization) استفاده کرده بودند. شرکت‌کنندگان، افراد انگلیسی‌زبانی بودند که مهارت خواندن کلمات آنها ضعیف و دارای انحراف معیار (standard deviation; SD) به اندازه یک واحد زیر سطح قابل قبول برای گروه سنی آنها (کودکان، نوجوانان و بزرگسالان) یا یک درجه یا یک سال زیر سطح قابل قبول برای آنها (فقط کودکان)، به دلیلی نامشخص بود. شرکت‌کنندگان مبتلا به اختلال تکاملی دیگر، یا مشکل جسمی، نورولوژیک یا عاطفی شناخته شده‌ای نبودند.
از روش‌های استاندارد روش‌شناسی مورد انتظار کاکرین استفاده کردیم.
14 مطالعه را با 923 شرکت‌کننده وارد این مرور کردیم. مطالعات در استرالیا، کانادا، انگلستان و ایالات متحده آمریکا به اجرا درآمده بودند. شش مورد از 14 مطالعه، از سوی سازمان‌های دولتی و یک مطالعه از محل گرنت دانشگاهی تامین مالی شده بودند. بقیه مطالعات از سوی موسسات و بنگاه‌های خیریه تامین مالی شده بودند. هر یک از مطالعات، آموزش فونیکس را به تنهایی، یا به همراه یک مهارت دیگر مرتبط با خواندن با هر یک از موارد عدم آموزش (یعنی درمان به صورت معمول) یا آموزش جایگزین (برای مثال علم ریاضی (maths)) مقایسه کرده بودند. شرکت‌کنندگان کودکان یا نوجوانان متعلق به طبقه اجتماعی‌اقتصادی ضعیف و متوسطی بودند که خواندن آنها به اندازه یک سال، یک درجه یا یک انحراف معیار پائین‌تر از سطح مورد انتظار برای گروه سنی یا مقطع آنها به دلیلی نامشخص بود. آموزش فونیکس بین مطالعات به لحاظ شدت (تا چهار ساعت در هر هفته)، طول دوره (تا هفت ماه)، اندازه گروه تحت آموزش (مجزا و گروه‌های کوچک) و روش ارائه آموزش (انسان و کامپیوتر) متنوع بود. تاثیر آموزش فونیکس را روی هفت پیامد اولیه (دقت خواندن کلمات پیچیده/ساده (mixed/regular word reading accuracy)، دقت خواندن غیر-کلمه (non‐word reading accuracy)، دقت خواندن کلمات بی‌قاعده (irregular word reading accuracy)، روان‌خوانی کلمات پیچیده/ساده (mixed/regular word reading fluency)، روان‌خوانی غیر-کلمات (non‐word reading fluency)، درک مطلب (reading comprehension) و تلفظ (spelling)) اندازه‌گیری کردیم. در بیشتر معیارهای مربوط به خطر سوگیری، تمامی مطالعات را در سطح پائین سوگیری ارزیابی کردیم و برای ارزیابی کیفیت شواهد از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) استفاده کردیم.
شواهد با کیفیت پائینی وجود داشت مبنی بر اینکه آموزش فونیکس ممکن است دقت خوانندگان ضعیف را برای خواندن کلمات واقعی و جدیدی که تابع قوانین حروف صدادار هستند (تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD): 0.51؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.13 تا 0.90؛ 11 مطالعه؛ 701 شرکت‌کننده) و دقت آنها را برای خواندن کلماتی که از این قوانین تبعیت نمی‌کنند (SMD: 0.67؛ 95% CI؛ 0.26 تا 1.07؛ 10 مطالعه؛ 682 شرکت‌کننده) بهبود داده باشد. شواهد با کیفیت متوسط وجود داشت مبنی بر اینکه آموزش فونیکس ممکن است احتمالا روان‌خوانی خوانندگان ضعیف انگلیسیزبان را برای خواندن کلماتی که از قوانین حروف صدادار تبعیت می‌کنند (SMD: 0.45؛ 95% CI؛ 0.19 تا 0.72؛ 4 مطالعه؛ 224 شرکت‌کننده) و روان‌خوانی غیر-کلمات (SMD: 0.39؛ 95% CI؛ 0.10 تا 0.68؛ 3 مطالعه؛ 188 شرکت‌کننده)، و هم‌چنین دقت آنها را برای خواندن کلماتی که از این قوانین تبعیت نمی‌کردند (SMD: 0.84؛ 95% CI؛ 0.30 تا 1.39؛ 4 مطالعه؛ 294 شرکت‌کننده)، بهبود داده باشد. به‌علاوه، شواهد با کیفیت پائین وجود داشت مبنی بر اینکه آموزش فونیکس ممکن است تلفظ خوانندگان ضعیف را بهبود داده باشد (SMD: -0.47؛ 95% CI؛ 0.07 تا 1.01؛ 3 مطالعه؛ 158 شرکت‌کننده)، اما درک مطلب خواندن را فقط به اندازه اندکی بهبود داده باشد (SMD: -0.28؛ 95% CI؛ 0.07 تا 0.62؛ 5 مطالعه؛ 343 شرکت‌کننده).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.