موضوع چیست؟
ویتامین A یک ویتامین محلول در چربی است که در جگر، کلیه، تخم‌مرغ، و محصولات لبنی تولید می‌شود. مصرف کم چربی در رژیم غذایی یا عفونت‌های روده‌ای ممکن است جذب ویتامین A را مختل کنند. رتینوئیدهای طبیعی برای طیف گسترده‌ای از فرآیندهای بیولوژیکی از جمله بینایی، عملکرد سیستم ایمنی، متابولیسم استخوان و تولید خون مورد نیاز هستند. در دوران بارداری، ممکن است مقدار بیشتری از ویتامین A مورد نیاز باشد. در حال حاضر، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و دیگر سازمان‌های بین‌المللی، مصرف روتین مکمل ویتامین A را در دوران بارداری یا در هر زمانی در طول دوره شیردهی در مناطقی که کمبود این ویتامین آندمیک است (شب کوری رخ می‌دهد)، توصیه کرده‌اند.
چرا این موضوع مهم است؟
پیشنهاد شده که مصرف کم ویتامین A ممکن است با عوارض دوران بارداری مانند مرگ مادر یا نوزاد، افزایش عفونت در مادر و نوزاد، سطح پائین آهن برای مادر و نوزاد یا داشتن نوزادی با هر یک از عوارض زیر همراه است: زایمان زودرس، وزن پائین هنگام تولد یا ناهنجاری مادرزادی.
ما چه شواهدی را به دست آوردیم؟
این مطالعه مروری شامل 19 مطالعه با بیش از 310,000 زن به عنوان شرکت‌کننده بود. هفت کارآزمایی در آفریقا، شش کارآزمایی در اندونزی، دو کارآزمایی در بنگلادش، و در هر یک از کشورهای نپال، چین، هند، انگلستان و ایالات متحده آمریکا یک کارآزمایی انجام شدند. بسیاری از کارآزمایی‌ها در جمعیت‌هایی انجام شدند که در آن‌ها کمبود ویتامین A شایع بود (به جز ایالات متحده آمریکا و بریتانیا). سطح کلی خطر سوگیری در بسیاری از کارآزمایی‌ها پائین تا نامشخص، و سطح کیفیت مجموعه شواهد از متوسط تا بالا بود. این یافته‌ها نشان می‌دهند که مصرف روتین مکمل ویتامین A (به‌تنهایی یا در ترکیب با دیگر مکمل‌ها) در دوران بارداری، مرگ‌ومیر مادر یا نوزاد تازه متولد شده را کاهش نمی‌دهد. شواهد خوبی وجود دارد که مصرف مکمل‌های ویتامین A پیش از زایمان، کم‌خونی مادران را در زنانی که در مناطقی زندگی می‌کنند که در آن‌ها کمبود ویتامین A وجود دارد یا HIV-مثبت هستند، کاهش می‌دهد. در کارآزمایی‌های منتشر شده تاکنون هیچ موردی از بروز عوارض جانبی یا پیامدهای منفی گزارش نشد. شواهد موجود حاکی از کاهش عفونت مادر است، اما این داده‌ها از کیفیت بالایی برخوردار نیستند و برای تائید یا رد آن، انجام کارآزمایی‌های بیشتری مورد نیاز است.
این یافته‌ها چه معنایی دارند؟
مصرف مکمل‌های ویتامین A در دوران بارداری به پیشگیری از مرگ‌ومیر مادران (مرتبط با بارداری) یا مرگ‌ومیر پری‌ناتال یا نوزاد کمک نمی‌کند. مصرف مکمل‌های ویتامین A در دوران بارداری به پیشگیری از مشکلات دیگر که ممکن است اتفاق افتند، مانند مرده‌زایی، تولد زودرس، وزن پائین نوزادان هنگام تولد، یا نوزادان تازه متولد شده مبتلا به کم‌خونی کمک نمی‌کند. با این حال، خطر بروز کم‌خونی مادر، عفونت مادر و شب‌کوری مادر، کاهش می‌یابد.
نتایج تجمعی از سه کارآزمایی بزرگ در نپال، غنا و بنگلادش (با بیش از 153,500 زن) در حال حاضر نقش مصرف مکمل ویتامین A پیش از تولد را برای کاهش مورتالیتی مادر یا پری‌ناتال نشان نمی‌دهد. با این حال، جمعیت‌های مورد مطالعه احتمالا از نظر وضعیت پایه ویتامین A متفاوت بودند و مشکلاتی در رابطه با پیگیری زنان وجود داشت. شواهد خوبی وجود دارد مبنی بر اینکه مصرف مکمل‌های ویتامین A پیش از زایمان، بروز شب‌کوری را در مادران و کم‌خونی مادران را در آن دسته از زنانی که در مناطق دارای کمبود ویتامین A زندگی می‌کنند یا آن‌هایی که HIV-مثبت هستند، کاهش می‌دهد. علاوه بر این شواهد موجود نشان می‌دهد میزان عفونت در مادران کاهش می‌یابد، اما این داده‌ها کیفیت بالایی ندارند.
سازمان جهانی بهداشت، مصرف روتین مکمل ویتامین A را در دوران بارداری یا شیردهی در مناطقی با کمبود آندمیک (بومی) ویتامین A (که شب‌کوری رخ می‌دهد) توصیه می‌کند، زیرا انتظار می‌رود این مکمل پیامدهای مادر و نوزاد را از جمله مورتالیتی، موربیدیتی و پیشگیری از کم‌خونی یا عفونت، بهبود بخشد.
مرور اثرات مصرف مکمل ویتامین A، یا یکی از مشتقات آن، در دوران بارداری، به‌تنهایی یا در ترکیب با دیگر ویتامین‌ها و ریز-مغذی‌ها، بر پیامدهای بالینی مادر و نوزاد.
پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه بارداری و زایمان در کاکرین (30 مارچ 2015) و فهرست منابع مطالعات بازیابی‌شده را جست‌وجو کردیم.
همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده یا شبه-تصادفی‌سازی شده، از جمله خوشه‌ای-تصادفی‌سازی شده، که تاثیر مکمل‌های ویتامین A را در زنان باردار ارزیابی کردند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم کارآزمایی‌ها را از نظر داشتن معیارهای ورود به مطالعه و خطر سوگیری (bias) ارزیابی کرده، داده‌ها را استخراج و آن‌ها را از نظر دقت بررسی کردند.
تعداد 106 گزارش را از 35 کارآزمایی مرور کردیم که بین سال‌های 1931 و 2015 منتشر شدند. تعداد 19 کارآزمایی را شامل بیش از 310,000 زن انتخاب و 15 کارآزمایی را حذف کردیم، و یک کارآزمایی نیز در حال انجام است. به‌طور کلی، هفت کارآزمایی با خطر پائین سوگیری، سه کارآزمایی با خطر بالای سوگیری، و نه کارآزمایی با خطر نامشخص سوگیری بودند.
1) ویتامین A به‌تنهایی در مقابل دارونما یا عدم-درمان
به‌طور کلی، وقتی نتایج کارآزمایی ترکیب می‌شوند، مکمل‌های ویتامین A بر خطر مورتالیتی مادران (خطر نسبی (RR): 0.88؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.65 تا 1.20؛ چهار کارآزمایی غنا، نپال، بنگلادش، بریتانیا، شواهد با کیفیت بالا)، مورتالیتی پری‌ناتال (RR: 1.01؛ 95% CI؛ 0.95 تا 1.07؛ یک مطالعه، شواهد با کیفیت بالا )، مورتالیتی نوزادان، مرده‌زایی، کم‌خونی نوزادان، زایمان زودرس (RR: 0.98؛ 95% CI؛ 0.94 تا 1.01، پنج مطالعه، شواهد با کیفیت بالا) یا خطر تولد نوزاد با وزن پائین، تاثیری نمی‌گذارند.
مکمل ویتامین A خطر شب‌کوری مادر را کاهش می‌دهد (RR: 0.79؛ 95% CI؛ 0.64 تا 0.98؛ دو کارآزمایی). شواهدی وجود دارد که مکمل‌های ویتامین A ممکن است عفونت بالینی مادر (RR: 0.45؛ 95% CI؛ 0.20 تا 0.99، پنج کارآزمایی؛ آفریقای جنوبی، نپال، اندونزی، تانزانیا، بریتانیا، شواهد با کیفیت پائین) و کم‌خونی مادر (RR: 0.64؛ 95% CI؛ 0.43 تا 0.94؛ سه مطالعه، شواهد با کیفیت متوسط) را کاهش دهند.
2) ویتامین A به‌تنهایی در مقابل مکمل‌های ریز-مغذی بدون ویتامین A
مصرف ویتامین A به‌تنهایی در مقایسه با مکمل‌های ریز-مغذی بدون ویتامین A عفونت بالینی مادر را کاهش نمی‌دهد (RR: 0.99؛ 95% CI؛ 0.83 تا 1.18، دو کارآزمایی، 591 زن). پیامد اولیه یا ثانویه دیگری گزارش نشد.
3) ویتامین A با دیگر ریز-مغذی‌ها در مقابل مکمل‌های ریز-مغذی بدون ویتامین A
مکمل ویتامین A (با دیگر ریز-مغذی‌ها) مورتالیتی پری‌ناتال (RR: 0.51؛ 95% CI؛ 0.10 تا 2.69؛ یک مطالعه، شواهد با کیفیت پائین)، کم‌خونی مادر (RR: 0.86؛ 95% CI؛ 0.68 تا 1.09؛ سه مطالعه، شواهد با کیفیت پائین)، عفونت بالینی مادر (RR: 0.95؛ 95% CI؛ 0.80 تا 1.13؛ I² = 45%، دو مطالعه، شواهد با کیفیت پائین) یا زایمان زودرس (RR: 0.39؛ 95% CI؛ 0.08 تا 1.93؛ یک مطالعه، شواهد با کیفیت پائین) را کاهش نمی‌دهد.
در زنان HIV-مثبت که مکمل ویتامین A با دیگر ریز-مغذی‌ها تجویز شد، با تعداد کمتری از نوزادان کم-وزن (< 2.5 کیلوگرم) در یک مطالعه مرتبط بود (RR: 0.67؛ 95% CI؛ 0.47 تا 0.96؛ یک مطالعه، 594 زن).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.