موضوع چیست؟
بعد از درمان با رادیاسیون (پرتودرمانی) به منظور درمان سرطان، خطر بروز عوارض جدی در بیماران وجود دارد (آسیب بافتی دیررس حاصل از رادیاسیون (late radiation tissue injury; LRTI)). برطرف شدن این مشکلات به سختی انجام می‌شود و هنوز در رابطه با بهترین رویکرد درمانی تردید وجود دارد. برای درمان با اکسیژن هیپرباریک (hyperbaric oxygen therapy; HBOT)، افراد، اکسیژن را در محفظه‌ای با طراحی مخصوص تنفس می‌کنند. این روش، راه‌حلی برای رساندن بهتر اکسیژن به بافت‌های (مجموعه‌ای از سلول‌ها درون بدن) آسیب دیده و در نتیجه کمک به درمان آن است.
هدف مرور
ما بانک‌های اطلاعاتی پزشکی را برای مطالعات بالینی جست‌وجو کردیم که هدف آنها یافتن شواهد موافق یا مخالف توانایی HBOT، در مقایسه با عدم درمان یا درمان‌های جایگزین، برای بهبود این عوارض بود. شواهد تا دسامبر 2015 به‌روز بود.
یافته‌های اصلی چه بودند؟
شواهدی وجود دارد که نشانگر اثربخش بودن HBOT در بهبود پیامدها در افراد دچار LRTI، در بافت نرم سر و گردن، هم‌چنین در التهاب رکتوم حاصل از رادیاسیون (radiation proctitis، التهاب انتهای تحتانی روده بزرگ که بر اثر پرتودرمانی ایجاد می‌شود)، پیشگیری از پیدایش نکروز استخوانی حاصل از پرتوتابی (ostearadionecrosis) (مرگ‌ومیر استخوان‌ها بر اثر درمان با پرتودرمانی) بعد از کشیدن دندان‌ها که در ناحیه پرتو گرفته قرار دادند، است. شواهدی از تاثیر بالینی مهم در بافت‌های دستگاه عصبی وجود نداشت.
کیفیت شواهد
عمده شواهد کیفیت متوسطی داشتند، تعداد کم شرکت‌کنندگان، گزارش ضعیف از شیوه‌های اجرا و نتایج آنها و عدم-قطعیت پیرامون میزان بهبودی حاصل از استفاده از HBOT، کیفیت شواهد این مرور را محدود می‌کنند.
نتیجه‌گیری‌ها چه هستند؟
بنابراین استفاده از HBOT برای بافت‌های مشخص در شرکت‌کنندگان انتخابی ممکن است معقول باشد. مطالعات در رابطه با آسیب‌های حاصل از رادیاسیون نشان می‌دهند که سایر بافت‌ها (نظیر بافت مثانه) نیز ممکن است به این درمان پاسخ بدهند. برای تعیین آن که چه افرادی بیشترین سود را از این درمان می‌برند و هم‌چنین تعیین بهتر زمان‌بندی برای آن، پژوهش بیشتری لازم است. مطالعه در زمینه هزینه‌ها نیز می‌تواند مفید باشد.
بر مبنای این کارآزمایی‌های کوچک، در افراد دچار LRTI در بافت‌های سر و گردن، مقعد و رکتوم، پیامدها با استفاده از HBOT بهبود می‌یابند. هم‌چنین این طور به نظر می‌رسد که این روش شانس ایجاد ORN را در حفره‌های دندانی که تحت پرتوتابی قرار گرفته‌اند، کاهش می‌دهد. شواهدی از تاثیر بالینی مهم و مشابهی برای بافت‌های عصبی وجود ندارد. بنابراین استفاده از HBOT برای بافت‌های مشخص در شرکت‌کنندگان انتخابی ممکن است معقول باشد. پژوهش بیشتری لازم است، تا هر درمان را از نظر ایده‌آل‌ترین انتخاب شرکت‌کننده و زمان‌بندی مربوطه بررسی کند. بهتر است یک ارزشیابی اقتصادی برای این روش درمانی انجام شود.
سرطان از بزرگ‌ترین معضلات، در بهداشت جهانی است. پرتودرمانی (radiotherapy) به عنوان درمان در بسیاری از سرطان‌ها به کار گرفته می‌شود و در حدود 50% از افرادی که تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرند، بقای طولانی-مدت پیدا می‌کنند. ماه‌ها یا سال‌ها بعد از این درمان، بعضی از بیماران دچار آسیب بافتی دیررس حاصل از رادیاسیون (late radiation tissue injury; LRTI) می‌شوند. درمان با اکسیژن هیپرباریک (hyperbaric oxygen therapy; HBOT) که می‌تواند باعث بهبود خون‌رسانی به این بافت‌ها شود، برای درمان LRTI پیشنهاد شده است. هم‌چنین فرض بر این است که HBOT منجر به بهبودی بافت‌ها و پیشگیری از آسیب‌های بعد از جراحی می‌شود.
ارزیابی مزایا و معایب استفاده از HBOT در درمان یا پیشگیری از LRTI.
جست‌وجوهای انجام شده در منابع زیر را به‌روز کردیم: پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL) (شماره 11؛ 2015)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ DORCTIHM؛ و فهرست منابع مقالات در دسامبر 2015. هم‌چنین به منظور یافتن کارآزمایی‌های در حال انجام، در clinicaltrials.gov نیز به جست‌وجو پرداختیم.
آن دسته از کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) برای این مطالعه انتخاب شدند که به مقایسه تاثیر استفاده از HBOT بر پیشگیری یا التیام LRTI، در برابر عدم استفاده از آن می‌پرداختند.
سه نویسنده مرور، بر مبنای دستورالعمل‌های کتابچه راهنمای کاکرین برای مرورهای سیستماتیک مداخلات کیفیت کارآزمایی‌های مرتبط را ارزیابی و داده‌های کارآزمایی‌های وارد شده را استخراج کردند.
چهارده کارآزمایی (753 شرکت‌کننده) در این مرور مشارکت داشتند. شواهد با کیفیت متوسط، نشانگر آن بود که درمان HBOT در ایجاد پوشش مخاطی به دنبال درمان نکروز استخوانی حاصل از پرتوتابی (osteoradionecrosis; ORN) موفق‌تر بوده است (خطر نسبی (RR): 1.3؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.1 تا 1.6؛ 0.003 = P value؛ تعداد افراد مورد نیاز جهت درمان تا حصول یک پیامد مفید بیشتر (number needed to treat for an additional beneficial outcome; NNTB): 5؛ 3 مطالعه؛ 246 شرکت‌کننده). هم‌چنین شواهد با کیفیت متوسط نشان می‌داد که در گسستگی زخم حاصل از درمان ORN با جراحی، نسبت به حالتی که از HBOT استفاده نشود، بهبودی قابل ملاحظه‌ای وجود دارد (RR: 4.2؛ 95% CI؛ 1.1 تا 16.8؛ P value = 0.04؛ NNTB: 4؛ 2 مطالعه؛ 264 شرکت‌کننده). در مطالعات واحد، استفاده از HBOT، شانس بهبود یا درمان قابل ملاحظه‌ای به دنبال التهاب و رکتوم حاصل از رادیاسیون (RR: 1.72؛ 95% CI؛ 1.0 تا 2.9؛ P value = 0.04؛ NNTB: 5)، استفاده از فلَپ برای جراحی (surgical flap) (RR: 8.7؛ 95% CI؛ 2.7 تا 27.5؛ 0.0002 =P value؛ NNTB: 4)، و برای برداشتن نیمی از فک پائین (hemimandibulectomy) (RR: 1.4؛ 95% CI؛ 1.1 تا 1.8؛ 0.001 = P value؛ NNTB: 5) وجود داشت. احتمال بهبود آسیب حفره دندان (tooth sockets) تحت رادیوتراپی که به دنبال خارج کردن دندان ایجاد شده بود، با استفاده از HBOT به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرد (RR: 1.4؛ 95% CI؛ 1.1 تا 1.7؛ 0.009 = P value؛ NNTB: 4).
شواهدی حاکی از مزیت استفاده از HBOT بر پیامدهای بالینی با آسیب‌های قطعی وارد شده بر بافت‌های عصبی به دنبال رادیاسیون وجود نداشت، هم‌چنین، پیرامون تاثیر HBOT بر درمان سایر علائم بالینی LRTI داده‌های تصادفی‌سازی شده وجود نداشت. در هیچ یک از این کارآزمایی‌ها، گزارشی از عوارض جانبی این روش موجود نبود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.