Najważniejsze informacje

Ćwiczenia fizyczne jako uzupełnienie standardowej opieki mogą mieć niewielki wpływ na poziom zmęczenia i bólu oraz sprawność funkcjonalną u osób z toczniem rumieniowatym układowym (ang. systemic lupus erythematosus, SLE, przyp. tłum.).

W żadnym z badań nie odnotowano skutków ubocznych podczas ćwiczeń. Mamy jednak niskie zaufanie do ogółu danych naukowych.

Czym jest toczeń rumieniowaty układowy?

SLE (potocznie „toczeń”) jest chorobą, w której układ immunologiczny (odpornościowy) organizmu błędnie atakuje zdrowe tkanki w wielu częściach ciała. Jest to choroba przewlekła (trwająca dłużej niż sześć tygodni, a zazwyczaj całe życie). SLE często powoduje również ból stawów i mięśni oraz wywołuje uczucie skrajnego zmęczenia. Objawy mogą ulec tymczasowej poprawie lub nagłemu pogorszeniu (zaostrzeniu).

Jak leczy się toczeń rumieniowaty układowy?

Leczenie lub standardowa opieka w przypadku SLE może obejmować między innymi stosowanie leków przeciwreumatycznych modyfikujących przebieg choroby (DMARD) lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Może również obejmować postępowanie niefarmakologiczne, między innymi unikanie słońca, suplementację (np. witaminy D), edukację na temat tej i innych chorób (np. nadciśnienia tętniczego) oraz aktywność fizyczną lub ćwiczenia. Regularne treningi fizyczne mogą być stosowane jako terapia wspomagająca dla osób z SLE.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy dowiedzieć się, czy ćwiczenia fizyczne w połączeniu ze standardową opieką wpływają pozytywnie na poziom zmęczenia, sprawność funkcjonalną (zdolność do wykonywania codziennych czynności), jakość życia, poziom bólu i aktywność choroby oraz czy nie stanowią zagrożenia. 

Co zrobiliśmy?

Szukaliśmy badań, w których analizowano ustrukturyzowane programy ćwiczeń, takie jak ćwiczenia aerobowe, oporowe, rozciągające lub ich połączenia (w tym określoną dawkę aktywności fizycznej, np. jej częstotliwość, intensywność, czas, rodzaj) w porównaniu z placebo (interwencją pozorowaną), samą standardową opieką lub innym postępowaniem niefarmakologicznym (np. technikami relaksacyjnymi) u osób z SLE. 

Porównaliśmy i podsumowaliśmy wyniki badań i oceniliśmy nasze zaufanie do danych naukowych na podstawie takich czynników jak wykorzystane metody i wielkość badań.

Czego się dowiedzieliśmy?

Znaleźliśmy 13 badań z udziałem 540 osób chorych na SLE, które poddały się specjalnie opracowanemu programowi ćwiczeń trwającemu do 12 tygodni. Standardowa opieka obejmowała DMARD i glikokortykoidy.

Główne wyniki przeglądu:

1. Trening wibracyjny całego ciała w połączeniu ze standardową opieką może mieć niewielki wpływ na poziom zmęczenia, ból i sprawność funkcjonalną w porównaniu z pozorowanym treningiem wibracyjnym całego ciała (bez wibracji) w połączeniu ze standardową opieką (1 badanie, 17 uczestników).

W badaniu mierzono zmęczenie za pomocą kwestionariusza oceny funkcjonalnej FACIT-Fatigue domena zmęczenie (skala od 0 do 52, gdzie 0 oznacza brak zmęczenia). Po 12 tygodniach zmęczenie zmniejszyło się o 5 punktów w grupie ćwiczącej w porównaniu z grupą niećwiczącą:

– Osoby ćwiczące oceniły odczuwane zmęczenie na 33 punkty.

– Osoby, które nie ćwiczyły, oceniły odczuwane zmęczenie na 38 punktów.

W badaniu mierzono sprawność funkcjonalną za pomocą kwestionariusza SF-36 domena funkcjonowanie fizyczne (skala od 0 do 100, gdzie 100 oznacza najlepszą sprawność). Po 12 tygodniach sprawność funkcjonalna pogorszyła się o 2,5 punktu w grupie ćwiczącej w porównaniu z grupą niećwiczącą:

– Osoby ćwiczące oceniły swoją sprawność funkcjonalną na 67,5 punktu.

– Osoby, które nie ćwiczyły, oceniły swoją sprawność funkcjonalną na 70 punktów.

W badaniu mierzono ból za pomocą kwestionariusza SF-36 domena Ból (skala od 0 do 100, gdzie 0 oznacza brak bólu). Po 12 tygodniach ból zmniejszył się o 9 punktów w grupie ćwiczącej w porównaniu z grupą niećwiczącą:

– Osoby, które ćwiczyły, oceniły odczuwanie bólu na 34 punkty.

– Osoby, które nie ćwiczyły, oceniły odczuwanie bólu na 43 punkty.

Z udziału w badaniu zrezygnowało więcej osób z grupy ćwiczącej (27%) niż z grupy placebo (10%). 

W badaniu nie mierzono aktywności choroby ani poziomu jakości życia.

2. Ćwiczenia fizyczne w połączeniu ze standardową opieką mogą mieć niewielki wpływ na poziom zmęczenia, sprawność funkcjonalną i aktywność choroby w porównaniu z samą standardową opieką. Nie mamy pewności, czy ćwiczenia łagodzą ból bardziej niż sama standardowa opieka.

3. Ćwiczenia fizyczne w połączeniu ze standardową opieką mogą zmniejszać zmęczenie, poprawiać sprawność funkcjonalną oraz prawdopodobnie w niewielkim stopniu wpływają na aktywność choroby i nasilenie bólu w porównaniu z postępowaniem niefarmakologicznym połączonym ze standardową opieką.

W żadnym z badań nie odnotowano ciężkich skutków ubocznych związanych z programem ćwiczeń w trakcie lub po zakończeniu interwencji.

Jakie są ograniczenia prezentowanych danych naukowych?

Mamy niewielkie zaufanie do prezentowanych danych, ponieważ liczba badań i uczestników była niewielka. Niewykluczone też, że uczestnicy tych badań wiedzieli, któremu leczeniu byli poddani.

W większości badań oceniano skuteczność ćwiczeń krótkotrwałych (12 tygodni lub krócej), wobec czego nie wiadomo, czy uczestnicy wykonywaliby je przez dłuższy czas. Aby zwiększyć naszą pewność w kwestii korzyści i bezpieczeństwa ćwiczeń fizycznych u osób z SLE, konieczne są dokładniejsze badania oceniające ustrukturyzowane ćwiczenia, obejmujące okres dłuższy niż 12 tygodni. 

Jak aktualne są te dane?

Niniejsze dane naukowe są aktualne do 30 marca 2022 r.