Czym jest odwodnienie i jak się je leczy?

Dzieci z ostrą biegunką lub nieżytem żołądkowo-jelitowym, które uległy poważnemu odwodnieniu, wymagają rehydracji dożylnej (podania płynów do żyły za pomocą kroplówki). W tym celu najczęściej stosuje się roztwory dożylne, tzw. krystaloidy, czyli roztwory soli mineralnych (np. elektrolitów takich jak sód, potas lub chlorki). W nawadnianiu dzieci najczęściej stosowanym krystaloidem jest roztwór 0,9% chlorku sodu (tzw. sól fizjologiczna - przyp. tłum.). Nie ma jednak pewności, czy w przypadku dzieci jest to najlepsza interwencja. W porównaniu z zastosowaniem innych płynów w innych chorobach i wskazaniach, 0,9% roztwór soli fizjologicznej wiązał się z wystąpieniem lub pogorszeniem kwasicy metabolicznej i wydłużeniem czasu hospitalizacji.

Czym jest kwasica metaboliczna?

Kwasica metaboliczna definiowana jest jako zmniejszenie pH krwi spowodowane różnymi chorobami, w tym odwodnieniem. pH jest metodą stosowaną do określenia kwasowości/zasadowości roztworów (np. wody, płynów ustrojowych). Inną metodą określania ciężkości kwasicy jest pomiar zawartości wodorowęglanów w surowicy. Wodorowęglany pełnią w organizmie rolę bufora, który pomaga wyrównać pH w przypadku kwasicy metabolicznej. Im mniejsza jest zawartość wodorowęglanów we krwi, tym cięższa kwasica. Kwasica metaboliczna jest częstym następstwem odwodnienia, które u wracających do zdrowia dzieci może powodować wymioty i utrudniać przyjmowanie pokarmu, tym samym wydłużając czas pobytu w szpitalu. Przy czym ciężka i nieleczona kwasica metaboliczna (bardzo niskie pH) wpływa na funkcje metaboliczne organizmu. Inną obawą związaną ze stosowaniem 0,9% roztworu soli fizjologicznej jest potencjalne zwiększenie ryzyka hipokaliemii (małego stężenia potasu we krwi), która często występuje u odwodnionych dzieci. Hipokalemia może utrudniać doustne przyjmowanie płynów i pożywienia przez dzieci, między innymi z powodu osłabienia mięśni i zmniejszenia motoryki przewodu pokarmowego.

Czego nie wiadomo na temat leczenia ciężkiego odwodnienia u dzieci z biegunką?

Alternatywą dla 0,9% roztworu soli fizjologicznej są tak zwane roztwory zbilansowane, czyli podawane dożylnie płyny o składzie elektrolitowym zbliżonym do ludzkiego osocza (składnika krwi). W porównaniu z 0,9% roztworem soli fizjologicznej, który zawiera wyłącznie sód i chlorek, roztwory zbilansowane mają skład elektrolitowy zbliżony do ludzkiego osocza (sód, potas i chlorki), w tym dodatkowe kationy (wapnia, potasu lub magnezu) i aniony takie jak mleczany, octany i glukoniany. Przewiduje się, że skład bliższy ludzkiemu osoczu powinien wiązać się z większymi korzyściami w procesie nawadniania niż tradycyjny 0,9% roztwór soli fizjologicznej. Niniejszy przegląd Cochrane miał na celu ustalenie, czy stosowanie roztworów zbilansowanych w nawadnianiu odwodnionych dzieci przynosi lepsze wyniki niż stosowanie 0,9% roztworu soli fizjologicznej.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy dowiedzieć się, czy istnieją jakiekolwiek różnice między zastosowaniem 0,9% roztworu soli fizjologicznej a zastosowaniem roztworów zbilansowanych w nawadnianiu dzieci z poważnym odwodnieniem spowodowanym biegunką.

Co zrobiliśmy?

Przeszukaliśmy medyczne bazy danych i zidentyfikowaliśmy 5 badań, w których uczestniczyło 465 dzieci. W odnalezionych badaniach losowo porównywano zastosowanie roztworów zbilansowanych (mleczan Ringera lub Plasmalyte) z 0,9% roztworem soli fizjologicznej u ciężko odwodnionych dzieci z ostrą biegunką. Badania przeprowadzono w Indiach, Pakistanie, USA i Kanadzie.

Co udało nam się ustalić?

U poważnie odwodnionych dzieci z biegunką nawadnianie za pomocą roztworów zbilansowanych prawdopodobnie skutkuje niewielkim skróceniem czasu hospitalizacji, nie mamy jednak pewności, co do wpływu ich stosowania na ryzyko zgonu w czasie hospitalizacji w porównaniu z nawadnianiem 0,9% solą fizjologiczną.

Roztwory zbilansowane mogą powodować większe zwiększenie pH krwi i wodorowęglanów po wyrównaniu, co może wiązać się z szybszą poprawą kwasicy metabolicznej. Roztwory zbilansowane nie wywołują jednak zmian w zapotrzebowaniu na dodatkowe płyny dożylne po początkowym wyrównaniu, w objętości podawanych płynów, ani w średniej zmianie stężeń elektrolitów i kreatyniny (produktu odpadowego powstającego w mięśniach).

Ponadto, w zakresie działań niepożądanych, roztwory zbilansowane prawdopodobnie zmniejszają ryzyko hipokaliemii po korekcie dożylnej (oznacza to mniejszą liczbę dzieci z małym stężeniem potasu w surowicy) i nie wiążą się występowaniem różnic w częstości występowania hiponatremii (małego stężenia sodu w surowicy) w porównaniu z 0,9% roztworem soli fizjologicznej.

Ponieważ nasze wyniki pochodzą głównie z badań porównujących mleczan Ringera z solą fizjologiczną, odnoszą się one przede wszystkim do tego roztworu. Dane naukowe dotyczące Plasmalyte (inny roztwór zbilansowany) są ograniczone, w związku z czym konieczne są dalsze badania w tym zakresie.

Jakie są ograniczenia zgromadzonych danych naukowych?

Dane naukowe porównujące 0,9% roztwór soli fizjologicznej i roztwory zbilansowane są skąpe. Dostępne badania obejmowały bardzo małą liczbę dzieci, a osoby w nie zaangażowane mogły wiedzieć, jakie leczenie otrzymywali pacjenci, co oznacza, że mamy niewielką pewność do wyników.

Jak aktualne są przedstawione dane naukowe?

W niniejszym przeglądzie podsumowano dane naukowe do dnia 4 maja 2022 r.