Wprowadzenie

U osób, które zostały poddane radioterapii mózgu w celu leczenia pierwotnego lub wtórnego (tzw. przerzutowego) guza mózgu lub w celu zapobiegania wystąpieniu przerzutów do mózgu z innych miejsc w ciele często występują problemy ze zdolnościami poznawczymi (tzw. poznawcze skutki uboczne). Toksyczny skutek uboczny radioterapii mózgu może wystąpić na wczesnym etapie (w trakcie leczenia) lub wkrótce po zakończeniu leczenia (w okresie jednego do sześciu miesięcy) i może być odwracalny. Jeśli jednak toksyczność późna po radioterapii wystąpi kilka miesięcy lub lat po zabiegu, z reguły jest nieodwracalna i często stopniowo się pogłębia. Deficyty poznawcze, które wystąpiły późno, takie jak utrata pamięci, problemy z planowaniem lub zmiany w zachowaniu mogą mieć poważny wpływ na jakość życia i codzienną aktywność. Działania mające na celu leczenie i zapobieganie późnej toksyczności po radioterapii mogą poprawić samopoczucie pacjenta. Przeprowadziliśmy przegląd wszystkich badań dotyczących leczenia farmakologicznego (leków) i interwencji niefarmakologicznych (psychologicznych), które miały na celu profilaktykę lub leczenie poznawczych skutków ubocznych radioterapii mózgu. 

Charakterystyka badań

W pierwotnym przeglądzie opublikowanym w sierpniu 2014 r., przeszukaliśmy cztery bazy danych, które wykorzystaliśmy do znalezienia artykułów z czasopism recenzowanych i innych typów periodyków. Kryteria włączenia spełniło sześć randomizowanych badań z grupą kontrolną, w których osoby były losowo przydzielane do grupy badanej lub kontrolnej. W każdym z badań oceniano różne interwencje, w związku z powyższym nie mogliśmy połączyć ich wyników. W największym badaniu obejmującym 508 osób z przerzutowym guzem mózgu podawano memantynę. W innym badaniu, 198 pacjentom z pierwotnym lub wtórnym guzem mózgu podawano donepezil. Kolejne badania były mniejsze i oceniały działanie modafinilu i metylofenidatu. Znaleźliśmy jedną interwencję psychologiczną zapobiegającą deficytom poznawczym podczas radioterapii mózgu. 

W nowym przeglądzie sprawdziliśmy te same bazy danych. W przeglądzie uwzględniliśmy dwa nowe badania. Jednym z nich było badanie oceniające niefarmakologiczną interwencję profilaktyczną i dotyczyło wpływu diety ketogenicznej o ograniczonej kaloryczności i przerywanego postu. Drugim zidentyfikowanym badaniem było psychologiczne (niefarmakologiczne) badanie oceniające umiejętność zarządzania celami (ang. Goal Management Training) tj. interwencję poznawczą, która łączy w sobie pracę nad uważnością i zdolnością planowania. Dodatkowy artykuł uwzględniony w przeglądzie stanowił pełny tekst streszczenia konferencyjnego zawartego w pierwotnym przeglądzie, który porównywał donepezil z placebo. 

Główne wyniki

Wyniki badań nad skutecznością memantyny dostarczają wstępnych danych naukowych potwierdzających jej skuteczność w zapobieganiu deficytom poznawczym u pacjentów z wtórnym guzem mózgu poddanych radioterapii. Wyniki badań nad skutecznością donepezilu dostarczają wstępnych danych naukowych na jego przydatność w łagodzeniu deficytów poznawczych u pacjentów z pierwotnym lub wtórnym guzem uprzednio leczonych radioterapią. Potrzeba dalszych badań, by potwierdzić skuteczność obu leków, a także występowanie ewentualnych skutków ubocznych. W pozostałych badaniach liczba uczestników była niewystarczająca, by móc zapewnić wiarygodne wyniki. Skutki uboczne (zdarzenia niepożądane) nie były raportowane we wszystkich badaniach. Jeśli występowały, to rzadko i nie były poważne. Pozyskanie uczestników do badania oraz utrzymanie ich uczestnictwa było trudne w przypadku większości badań farmakologicznych. Ostatecznie, choć odnaleziono ograniczone dane dotyczące leczenia niefarmakologicznego, nie znaczy to, że te działania są nieskuteczne, lecz raczej potrzebę kolejnych badań.

Pewność danych naukowych

W różnych badaniach stwierdziliśmy pewne ograniczenia odnoszące się do pewności danych naukowych. Kilka randomizowanych badań z grupą kontrolną oceniających interwencje farmakologiczne miało niskie ryzyko błędu systematycznego, choć inne obarczone były wysokim ryzykiem. Na przykład niektóre badania były typu otwartego (pacjenci wiedzieli jaką interwencję otrzymują, przyp. tłum.) lub w badaniach nie zaplanowano grupy otrzymującej placebo. Interwencje niefarmakologiczne były obarczone wysokim ryzykiem błędu systematycznego, jako że w takich badaniach trudno jest zastosować placebo.