Pytanie badawcze

Dokonano przeglądu dowodów na temat skuteczności nieartykulacyjnych ćwiczeń narządów mowy (NĆNM) w terapii dzieci z rozwojowymi zaburzeniami realizacji fonemów, u których występują wady wymowy.

Wprowadzenie

Dzieci z rozwojowymi zaburzeniami mowy mają trudności z wytwarzaniem dźwięków mowy w swoim języku. Te trudności w mówieniu mogą być spowodowane przyczynami strukturalnymi, sensorycznymi lub neurofizjologicznymi (np. ubytkiem słuchu), ale częściej przyczyna problemu jest nieznana. Jednym z podejść terapeutycznych stosowanych przez logopedów jest stosowanie nieartykulacyjnych ćwiczeń narządów mowy (NĆNM). Są to zajęcia, które mają na celu stymulację lub poprawę produkcji mowy oraz terapię dzieci z określonymi wadami wymowy, bez wymagania od dziecka wytwarzania głosek. Ta metoda terapii wykorzystuje ćwiczenia, takie jak uśmiechanie się, zaokrąglanie warg, dmuchanie w rogi i dmuchanie baniek oraz wykonywanie masażu warg w celu ukierunkowania ruchomości warg do produkcji z udziałem warg dźwięków mowy, takich jak /p/, /b/ i /m/. To, czy NĆNM są skuteczne w terapii dzieci z wadami wymowy, jest kontrowersyjne. Dlatego też należy ocenić wyniki badań dotyczące efektów stosowania tego rodzaju ćwiczeń.

Charakterystyka badań

Dane naukowe są aktualne do kwietnia 2014 r. Znaleziono 3 badania (pochodzące z 4 raportów) obejmujące łącznie 22 dzieci w wieku od 3 do 9 lat, u których stosowano kombinację NĆNM i terapii artykulacyjnej lub fonologicznej (w grupie eksperymentalnej) albo samą terapię artykulacyjną lub fonologiczną (w grupie kontrolnej). W jednym z badań z randomizacją (RCT) 4 chłopców z zaburzeniami mowy przydzielono losowo do jednej z dwóch grup. W tym badaniu każdy uczestnik otrzymał szesnaście 30-minutowych indywidualnych sesji terapeutycznych, dwa razy w tygodniu przez 8 tygodni, w celu terapii głoski [s]. W grupie eksperymentalnej NĆNM (z wykorzystaniem techniki terapii pozycji oralnej [ang. oral placement therapy]) prowadzono przez pierwsze 10 minut każdej sesji, po czym następowała 20-minutowa terapia artykulacyjna. W pozostałych 2 badaniach zastosowano randomizację, ale nie podano metody generowania sekwencji losowej. W jednym z tych badań 6 chłopców i 4 dziewczynki, wszyscy z zaburzeniami artykulacyjnymi o charakterze międzyzębowości, zostali losowo przydzieleni do jednej z dwóch grup. Każdy uczestnik otrzymał dwadzieścia dwie 30-minutowe sesje indywidualne, przeprowadzane co tydzień w ciągu pierwszych 6 tygodni i dwa razy w tygodniu w ciągu kolejnych 8 tygodni, w celu terapii głosek [s] i [z]. W grupie eksperymentalnej stosowano NĆNM (w podejściu Hansona z 1977 roku) w ciągu pierwszych 6 tygodni oraz naprzemienne sesje NĆNM i terapii artykulacyjnej w ciągu kolejnych 8 tygodni. W ostatnim badaniu losowo przydzielono 4 chłopców i 4 dziewczynki z umiarkowanymi lub ciężkimi zaburzeniami artykulacji do grupy eksperymentalnej lub kontrolnej. Każdy uczestnik otrzymał dziewięć 20-minutowych sesji terapii grupowej (dwóch uczestników w każdej grupie), prowadzonych dwa razy w tygodniu przez 5 tygodni. W grupie eksperymentalnej NĆNM (ćwiczenia motoryki oralnej dla wyrazistości mowy) prowadzono przez pierwsze 10 minut każdej sesji. Błędy w wymowie związane z głoską [s] korygowano w grupie eksperymentalnej; nie wyszczególniono jednak jakie głoski korygowano w grupie kontrolnej. W żadnym z badań nie raportowano działań niepożądanych.

Kluczowe wyniki

W 2 badaniach (jednym, w którym zastosowano terapię pozycji oralnej i jednym, w którym wykorzystano podejście Hansona z 1977 roku) nie wykazano, by stosowanie NĆNM jako terapii wspomagającej było bardziej skuteczne niż standardowa interwencja logopedyczna, ponieważ zarówno w grupie eksperymentalnej, jak i kontrolnej nastąpiła podobna poprawa artykulacji po terapii (tj. mniej błędów w mowie lub zwiększony procent prawidłowej artykulacji). W badaniu, w którym zastosowano ćwiczenia motoryki ustnej dla wyrazistości mowy jako NĆNM, odnotowano zmianę w wynikach testu artykulacyjnego po leczeniu, ale użyto niewłaściwego testu statystycznego i nie przedstawiono wyników w jasny sposób.

Wiarygodność danych naukowych

Trzy spośród włączonych badań przeprowadzono na niewielką skalę i stwierdzono w nich szereg poważnych ograniczeń metodologicznych. Co więcej, badania te dotyczyły ograniczonych typów NĆNM do leczenia tylko jednej klasy głosek: [s] razem lub bez [z] – u dzieci z zaburzeniami artykulacji. W związku z tym ogólna możliwość zastosowania wyników tych badań jest ograniczona, a dane naukowe uważa się za niekompletne i niskiej jakości. Podsumowując, obecnie nie ma wystarczających dowodów na to, czy NĆNM są skuteczne w leczeniu lub terapii wspomagającej u dzieci z rozwojowymi zaburzeniami wymowy.