Główne zagadnienia
Na podstawie ocenianych badań nie mamy pewności, czy noszenie masek medycznych/chirurgicznych lub masek N95/P2 pomaga spowolnić rozprzestrzenianie się wirusów układu oddechowego.

Jednak programy przestrzegania higieny rąk mogą spowolnić rozprzestrzenianie się wirusów wywołujących zakażenia układu oddechowego.

Jak rozprzestrzeniają się wirusy wywołujące zakażenie układu oddechowego?
Wirusy wywołujące zakażenie układu oddechowego to wirusy, które infekują komórki w drogach oddechowych: nosie, gardle i w płucach. Zakażenia te mogą wywołać poważne problemy i wpływać na prawidłowe oddychanie. Mogą powodować grypę (ang. influenza), zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS) i COVID-19.

Zakażeni wirusem rozprzestrzeniają cząsteczki wirusa w powietrzu poprzez kaszel lub kichnięcie. Inne osoby zarażają się, jeśli wejdą w kontakt z cząsteczkami wirusa znajdującymi się w powietrzu lub na powierzchniach, na których te cząsteczki opadają. Wirusy układu oddechowego mogą szybko rozprzestrzeniać się w danej społeczności, populacjach i krajach (powodując epidemie) oraz na całym świecie (powodując pandemie).

Czynności zapobiegające rozprzestrzenianiu się wirusów układu oddechowego między ludźmi obejmują:

– częste mycie rąk;

– trzymanie rąk z dala od oczu, nosa i ust;

– kichanie lub kaszel w zgięcie łokcia;

– przecieranie powierzchni środkiem dezynfekującym;

– noszenie maseczek, ochrony na oczy, rękawiczek i fartuchów ochronnych;

– unikanie kontaktu z innymi ludźmi (izolacja lub kwarantanna);

– utrzymywanie pewnej odległości od innych ludzi (dystansowanie się); oraz

– badanie osób wjeżdżających do danego kraju pod kątem objawów zakażenia (screening).

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?
Chcieliśmy dowiedzieć się, czy środki fizyczne powstrzymują lub spowalniają rozprzestrzenianie się wirusów układu oddechowego na podstawie dobrze zaprojektowanych badań z grupą kontrolną, w których jedna interwencja jest porównywana z inną, zwanych randomizowanymi badaniami z grupą kontrolną.

Co zrobiliśmy w tym celu?
Szukaliśmy randomizowanych badań z grupą kontrolną, w których analizowano fizyczne środki mające na celu powstrzymanie ludzi przed zakażeniem wirusem układu oddechowego.

Interesowało nas, ile osób w badaniach zachorowało na infekcję wirusową układu oddechowego i czy zastosowanie środków fizycznych miało jakiekolwiek niepożądane skutki. 

Czego się dowiedzieliśmy?
Odnaleźliśmy 78 badań spełniających kryteria włączenia. Badania były prowadzone w krajach o niskim, średnim i wysokim dochodzie na całym świecie: w szpitalach, szkołach, domach, biurach, ośrodkach opieki nad dziećmi i w społecznościach w okresach grypy bez epidemii, globalnej pandemii grypy H1N1 w 2009 r., sezonach grypy epidemicznej do 2016 r. oraz podczas pandemii COVID-19. Zidentyfikowaliśmy pięć trwających, nieopublikowanych badań; dwa z nich dotyczą oceny stosowania maseczek w czasie pandemii COVID-19. Pięć badań było finansowanych przez instytucje rządowe i firmy farmaceutyczne, a dziewięć badań było finansowanych tylko przez firmy farmaceutyczne.

Żadne badania nie dotyczyły stosowania osłon twarzy, fartuchów i rękawiczek ani kontrolowania osób wjeżdżających do danego kraju.

Oceniono wpływ:

– noszenia maseczek medycznych lub chirurgicznych;

– noszenia maseczek N95/P2 (ściśle przylegających maseczek, które filtrują wdychane powietrze, częściej używanych przez pracowników służby zdrowia niż przez ogół społeczeństwa); oraz

– higieny rąk (mycia rąk i stosowania środków odkażających do rąk). 

Uzyskaliśmy następujące wyniki:

Noszenie masek medycznych lub chirurgicznych

10 badań przeprowadzono w lokalnej społeczności, a dwa wśród pracowników ochrony zdrowia. W badaniach na społecznościach lokalnych, noszenie maski w porównaniu z brakiem jej noszenia może mieć niewielki lub żaden wpływ na to, ile osób zachorowało na chorobę grypopodobną/chorobę podobną do COVID-19 (9 badań; 276 917 osób); i prawdopodobnie ma niewielki lub żaden wpływ na to, ile osób zachorowało na grypę/chorobę podobną do COVID-19 potwierdzoną testem laboratoryjnym (6 badań; 13 919 osób). Rzadko zgłaszano niepożądane efekty; jedynie wspominano o dyskomforcie.

Noszenie masek N95/P2

4 badania obejmowały pracowników ochrony zdrowia, a jedno małe badanie dotyczyło społeczności lokalnej. Noszenie masek N95/P2 w porównaniu z noszeniem masek medycznych lub chirurgicznych, prawdopodobnie ma niewielki lub żaden wpływ na liczbę osób z potwierdzoną grypą (5 badań; 8407 osób); i może mieć niewielki lub żaden wpływ na to, ile osób zachoruje na chorobę grypopodobną (5 badań; 8407 osób) lub chorobę układu oddechowego (3 badania; 7799 osób). Niepożądane efekty nie były dobrze raportowane; wspomniano jedynie o o dyskomforcie.

Higiena rąk

Przestrzeganie programu higieny rąk może zmniejszyć liczbę osób, które zapadają na choroby układu oddechowego lub infekcje grypopodobne lub mają potwierdzoną grypę, w porównaniu z osobami nieprzestrzegającymi takiego programu (19 badań; 71 210 osób), chociaż efekt ten nie został potwierdzony jako statystycznie istotne zmniejszenie, gdy ILI i potwierdzona laboratoryjnie ILI były analizowane oddzielnie. W niewielu badaniach oceniano działania niepożądane; wspomniano o podrażnieniu skóry u osób stosujących środki do dezynfekcji rąk.

Jakie są ograniczenia prezentowanych danych naukowych?
Nasze zaufanie do tych wyników jest ogólnie niskie do umiarkowanego w przypadku subiektywnych wyników związanych z chorobami układu oddechowego, ale umiarkowane w przypadku bardziej precyzyjnie zdefiniowanego, potwierdzonego laboratoryjnie zakażenia wirusem układu oddechowego, związanego ze stosowaniem masek medycznych/chirurgicznych i masek N95/P2. Wyniki te mogą ulec zmianie, gdy pojawią się nowe wyniki badań. Stosunkowo niewielka liczba osób przestrzegała zaleceń dotyczących noszenia masek lub mycia rąk, co mogło wpłynąć na wyniki badań. 

Jak aktualne są przedstawione dane naukowe?
Uwzględniliśmy dane opublikowane do października 2022 roku.