پژوهشگران در سازمان همکاری کاکرین (Cochrane Collaboration)، مروری را برای ارزیابی تاثیر استفاده از داروسازان برای ارائه خدماتی غیر از توزیع دارو در کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط انجام دادند. پس‌از جست‌وجو برای یافتن همه مطالعات مرتبط، 12 مطالعه را یافتند که با معیارهای آن‌ها مطابقت داشتند. یافته‌های آن‌ها در زیر خلاصه می‌شوند.
استفاده از داروسازان برای ارائه خدماتی غیر از توزیع دارو
به‌طور سنتی، نقش اصلی داروساز تهیه و توزیع دارو بوده است. بااین‌حال، اخیرا تعداد وظایفی که از آن‌ها انتظار می‌رود، افزایش یافته است؛ اکنون اغلب از آن‌ها انتظار می‌رود که اطمینان حاصل کنند بیماران داروهای خود را به‌درستی مصرف می‌کنند، به بیماران در حل مشکلات مربوط به دارو کمک کنند و اطلاعات لازم سلامت را که می‌تواند به بهبود سلامت بیماران کمک کند، ارائه دهند.
تمام مطالعات موجود در این مرور در کشورهایی با سطح درآمد متوسط، چه در بخش‌های سرپایی، چه در داروخانه‌های محلی یا مراکز اولیه مراقبت سلامت انجام شدند.
در 11 مورد از این مطالعات، داروسازان به بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند آسم و دیابت، آموزش و مشاوره ارائه دادند. داروسازان به بیماران در مورد نحوه صحیح مصرف داروها و عوارض جانبی احتمالی آن‌ها اطلاعات دادند و به آن‌ها در شناسایی و حل مشکلات مربوط به داروهایشان کمک کردند. آن‌ها هم‌چنین به بیماران اطلاعاتی را در مورد بیماری و توصیه‌هایی را در مورد خود-مدیریتی و اهمیت یک سبک زندگی سالم ارائه دادند. بیمارانی که این خدمات را دریافت کردند با بیمارانی مقایسه شدند که خدمات معمول داروساز را بدون آموزش یا مشاوره دریافت کردند.
در یک مطالعه، داروسازان به پزشکان عمومی (general practitioners; GP) در مورد مراقبت از کودکان مبتلا به آسم آموزش دادند. این GPها با GPهایی مقایسه شدند که خدمات معمول داروساز را دریافت کردند.
هیچ مطالعه‌ای یافت نشد که در آن خدمات ارائه‌شده توسط داروساز با خدمات ارائه‌شده توسط دیگر کارکنان بخش سلامت مقایسه شده باشد.
اگر داروسازان، خدماتی را غیر از توزیع دارو ارائه می‌دهند، چه خواهد شد؟
اگر داروسازان به بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، آموزش و مشاوره می‌دهند:
· بیماران ممکن است بهبودی‌های اندکی را در پیامدهای سلامت مانند سطح فشار خون و سطح گلوکز نشان دهند ( شواهد با کیفیت پائین)،
· بیماران ممکن است کمتر از خدمات سلامت استفاده کنند (برای مثال، مراجعه کمتر به پزشک، بستری کمتر در بیمارستان) ( شواهد با کیفیت پائین)،
· بیماران احتمالا بهبودی‌های کوچکی را در کیفیت زندگی خود نشان می‌دهند ( شواهد با کیفیت متوسط)،
· هزینه‌های دارویی بیماران ممکن است کاهش یابد ( شواهد با کیفیت پائین).
وقتی داروسازان به GPها در مورد مراقبت از آسم، آموزش و مشاوره می‌دهند:
· احتمال دارد که بیماران آن‌ها، کمتر دچار نشانه‌های آسم شوند ( شواهد با کیفیت پائین).
مطالعه چکیده کامل
طی دو دهه گذشته، نقش داروسازان فراتر از توزیع و بسته‌بندی دارو گسترش یافته، و اکنون شامل تضمین مصرف منطقی داروها، بهبود پیامدهای بالینی و ارتقای وضعیت سلامت از طریق همکاری با عموم مردم و دیگر متخصصان مراقبت سلامت می‌شود.
اهداف
بررسی تاثیر خدمات غیررسمی ارائه‌شده توسط داروسازان بر پیامدهای بیماران، میزان استفاده از خدمات سلامت و هزینه‌ها در کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط.
روش‌های جست‌وجو
مطالعات از طریق انجام جست‌وجوهای الکترونیکی در پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL) در کتابخانه کاکرین (فوریه 2010)؛ بانک‌های اطلاعاتی MEDLINE (1949 تا فوریه 2010)؛ Scopus (1960 تا مارچ 2010) و International Pharmaceutical Abstracts (1970 تا ژانویه 2010) شناسایی شدند. فرایند به‌روز کردن این مرور در حال حاضر ادامه دارد. این جست‌وجو در سپتامبر 2012 مجددا انجام شد و مطالعات بالقوه مرتبط در انتظار طبقه‌بندی هستند.
معیارهای انتخاب
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده، کارآزمایی‌های کنترل‌شده و تصادفی‌سازی نشده، مطالعات کنترل‌شده قبل و بعد، و آنالیزهای سری زمانی منقطع‌شده (interrupted time series) که به بررسی موارد زیر در کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط پرداختند: 1. خدمات غیررسمی ارائه‌شده توسط داروسازان که بیماران را هدف قرار می‌دهند در مقایسه با (الف) همان خدمات ارائه‌شده توسط دیگر متخصصان مراقبت سلامت، (ب) همان خدمات ارائه‌شده توسط کارکنان آموزش‌ندیده حوزه سلامت، و (ج) مراقبتهای معمول؛ و 2. خدمات غیررسمی ارائه‌شده توسط داروسازان که متخصصان مراقبت سلامت را هدف قرار می‌دهند در مقایسه با (الف) همان خدمات ارائه‌شده توسط دیگر متخصصان مراقبت سلامت، (ب) همان خدمات ارائه‌شده توسط کارکنان آموزش‌ندیده حوزه سلامت، و (ج) مراقبتهای معمول. محل انجام پژوهش‌ها، می‌بایست بر اساس طبقه‌بندی گروه بانک جهانی (World Bank Group) در سال 2009 در زمان انجام مطالعه، صرف‌نظر از موقعیت یا ملیت پژوهشگران، در کشورهایی با سطح درآمد پائین یا متوسط، بودند.
گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
دو نویسنده به‌طور مستقل از هم به ارزیابی و مرور مطالعات برای ورود به این مرور پرداختند. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌هایی را از هر مطالعه استخراج کردند. خطر سوگیری (bias) در مطالعات واردشده توسط دو نویسنده به‌طور جداگانه نیز ارزیابی شد.
نتایج اصلی
دوازده مطالعه که خدمات ارائه‌شده توسط داروساز را در مقایسه با مراقبتهای معمول بررسی کردند، وارد این مرور شدند. از این 12 مطالعه، هفت مطالعه در کشورهایی با سطح درآمد متوسط رو به پائین و پنج مطالعه در کشورهایی با سطح درآمد متوسط رو به بالا انجام شدند. یازده مطالعه، خدمات ارائه‌شده توسط داروساز را بررسی کردند که بیماران را هدف قرار دادند و یک مطالعه به مداخلات ارائه‌شده توسط داروساز پرداخت که متخصصان مراقبت سلامت را هدف قرار دادند. خدمات ارائه‌شده توسط داروساز که بیماران را هدف قرار دادند، منجر به بهبودهای جزئی در پیامدهای بالینی مانند فشار خون (25- میلی‌متر جیوه/6- میلی‌متر جیوه و 4.56- میلی‌متر جیوه/2.45- میلی‌متر جیوه)، قند خون (39.84- میلی‌گرم/دسی‌لیتر و 16.16- میلی‌گرم/دسی‌لیتر)، سطح کلسترول خون (25.7- میلی‌گرم/دسی‌لیتر)/سطح تری‌گلیسیرید (80.1- میلی‌گرم/دسی‌لیتر) و پیامدهای آسم (حداکثر جریان بازدمی (peak expiratory flow rate): 1.76 لیتر/دقیقه) شدند. علاوه‌بر این، بهبودی‌های اندکی در سطح کیفیت زندگی مشاهده شد، اگرچه چهار مطالعه اندازه تاثیرگذاری (effect size) مداخله را به‌طور صریح گزارش نکردند. مشخص شد که استفاده از خدمات سلامت، مانند میزان بستری شدن در بیمارستان و مراجعه به پزشک عمومی و بخش اورژانس، به واسطه خدمات ارائه‌شده به بیماران توسط داروساز، نیز کاهش یافت. یک مطالعه، تاثیر مداخلات بیمارمحور ارائه‌شده توسط داروساز را بر هزینه‌های پزشکی بررسی کرد و مشخص شد که هزینه‌ها کاهش یافتند. یک مطالعه واحد که خدمات ارائه‌شده توسط داروسازان را که متخصصان مراقبت سلامت را هدف قرار دادند، بررسی کردند، تاثیر بسیار کمی را بر نمرات نشانه آسم نشان داد. مطالعاتی که به ارزیابی تاثیر خدمات غیررسمی ارائه‌شده توسط داروسازان بر متخصصان مراقبت سلامت پرداختند، پیامدهای مربوط به میزان استفاده از خدمات سلامت و هزینه‌ها را گزارش نکردند. در مجموع، پنج مطالعه داده‌های عددی کافی را در رابطه با پیامدها گزارش نکردند، اما در عوض، اظهارات کیفی را درباره نتایج ارائه دادند که مانع از تخمین اندازه تاثیرگذاری شد.
مطالعاتی برای ارزیابی تاثیر خدمات بیمارمحور که توسط داروسازان ارائه شدند، در مقایسه با همین خدمات که توسط دیگر متخصصان مراقبت سلامت یا کارکنان آموزش‌ندیده مراکز مراقبتهای سلامت ارائه شدند، یافت نشد. به همین ترتیب، مطالعاتی برای ارزیابی تاثیر خدمات ارائه‌شده توسط داروسازان که متخصصان مراقبت سلامت را هدف قرار دادند، در مقایسه با ارائه همین خدمات توسط دیگر متخصصان مراقبت سلامت یا کارکنان آموزش‌ندیده مراکز مراقبتهای سلامت، یافت نشد.
نتیجه‌گیری‌های نویسندگان
خدمات ارائه‌شده توسط داروسازان که بیماران را هدف قرار می‌دهند، ممکن است پیامدهای بالینی را، مانند مدیریت سطح بالای گلوکز در بیماران دیابتی، مدیریت سطح فشار خون و کلسترول، بهبود بخشند و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن را، مانند دیابت، هیپرتانسیون و آسم، ارتقا دهند. خدمات داروسازان ممکن است میزان استفاده از خدمات سلامت را، مانند نرخ مراجعه به پزشکان عمومی و بستری شدن در بیمارستان، کاهش دهند. به دلیل عدم‌دقت (imprecision) در یک مطالعه واحد که در این مرور وارد شد، در مورد تاثیر جلسات آموزشی داروسازان برای متخصصان مراقبت سلامت مطمئن نیستیم. به همین ترتیب، به دلیل فقدان شواهد در مورد مداخلات ارائه‌شده توسط داروسازان به متخصصان مراقبت سلامت، نمی‌توان در مورد میزان استفاده از خدمات سلامت و هزینه‌ها نتیجه‌گیری کرد. این نتایج از نظر انواع پیامدهای اندازه‌گیری‌شده، شرایط بالینی و رویکردهای اندازه‌گیری پیامدها ناهمگون بودند و باید محتاطانه تفسیر شوند. تمام مطالعات واجد شرایط در کشورهایی با سطح درآمد متوسط انجام شدند، به همین دلیل نتایج آن‌ها ممکن است برای کشورهایی با سطح درآمد پائین قابل تعمیم نباشند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.
