کبد وظایف مختلفی را بر عهده دارد. تولید صفرا یکی از این موارد است. صفرا برای هضم چربی و دفع برخی از مواد زائد از کبد ضروری است. صفرای تولید شده در کبد بهطور موقت در کیسه صفرا ذخیره میشود. کیسه صفرا، هنگام خوردن غذای چرب، صفرا را به روده کوچک آزاد میکند. مجرای صفراوی مشترک (common bile duct) لولهای است که از طریق آن صفرا از کبد به کیسه صفرا و از آنجا به روده کوچک جریان مییابد. سنگها میتوانند جریان عبور صفرا از کیسه صفرا به روده کوچک را مسدود کنند. معمولا چنین سنگهایی در کیسه صفرا تشکیل شده و وارد مجرای صفراوی مشترک میشوند. انسداد جریان صفرا میتواند منجر به زردی (jaundice) شود. چنین سنگهایی معمولا با قرار دادن یک آندوسکوپ (وارد کردن ابزاری مجهز به دوربین از طریق دهان و به داخل روده کوچک) پیشاز خارج کردن سنگهای کیسه صفرا به روش سوراخ کلید (کولهسیستکتومی از راه لاپاروسکوپی (laparoscopic cholecystectomy)) یا بهعنوان بخشی از فرایند خارج کردن سنگهای کیسه صفرا به روش سوراخ کلید (بررسی مجرای صفراوی مشترک از راه لاپاروسکوپی) از صفرا خارج میشوند. بررسی مجرای صفراوی مشترک از راه لاپاروسکوپی فقط در مراکز بسیار تخصصی قابل انجام است و بنابراین خارج کردن سنگهای مجرای صفراوی مشترک با آندوسکوپی، روش رایج برای درمان سنگهای مجرای صفراوی مشترک است. بااینحال، هنگامیکه چنین درمان آندوسکوپی با شکست مواجه شود، بیمار باید تحت بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز قرار گیرد. این روش شامل بررسی مجرای صفراوی مشترک با استفاده از ابزار یا دوربین، یا هر دو، است که معمولا از طریق ایجاد برشی در مجرای صفراوی مشترک وارد مجرای صفراوی مشترک میشوند. پساز خارج کردن سنگها، میبایست سوراخ ایجاد شده در مجرای صفراوی مشترک بخیه زده شود. در روش مرسوم، جراحان از یک لوله T-شکل از طریق برش مجرای صفراوی مشترک استفاده کردهاند. لوله T-شکل، همانطور که از نامش پیداست، شکلی شبیه حرف انگلیسی «T» دارد. قسمت بالای حرف «T» داخل مجرای صفراوی مشترک قرار میگیرد، در حالی که قسمت بلند و پائین «T» از طریق یک برش کوچک از شکم خارج شده و به یک کیسه متصل میشود. این لوله با هدف پیشگیری از تجمع صفرا در مجرای صفراوی مشترک، به دلیل تورم موقت، که پساز هرگونه برش در هر قسمتی از بدن شایع است، قرار داده میشود. تجمع صفرا همراه با تورم میتواند بهطور بالقوه از بهبود مجرای صفراوی پیشگیری کرده و در نتیجه صفرا از مجرای صفراوی مشترک به داخل شکم نشت کند. نشت کنترلنشده صفرا به داخل حفره شکم، در صورت عدم تشخیص و درمان مناسب، میتواند تهدید کننده زندگی باشد. لوله T-شکل، علاوهبر عمل کردن بهعنوان یک درن که صفرا را از مجرای صفراوی مشترک به خارج تخلیه میکند، میتوان رنگ را به داخل آن تزریق کرده و از اشعه ایکس برای نشان دادن هرگونه سنگ باقیمانده استفاده کرد. پساز تایید عدم وجود سنگهای باقیمانده، لوله T-شکل برداشته میشود. بااینحال، جراحان نگران سوراخ کوچکی هستند که لوله T-شکل پساز برداشتن از خود به جای میگذارد. این سوراخ کوچک در مجرای صفراوی مشترک معمولا بدون هیچ اثری بهبود مییابد، اما در برخی بیماران، صفرا میتواند از طریق این سوراخ نشت کرده و همان مشکلی را ایجاد کند که قرار بود لوله T-شکل از آن پیشگیری کند. بنابراین، استفاده از لوله T-شکل پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز، موضوعی بسیار بحثبرانگیز است. با مرور تمام اطلاعات موجود در متون علمی حاصل از کارآزماییهای بالینی تصادفیسازی شده، تلاش کردیم به این سوال پاسخ دهیم که بستن زودهنگام (primary closure) (بخیه زدن محل برش در مجرای صفراوی بدون استفاده از لوله T-شکل) بهتر از استفاده از قرار دادن لوله T-شکل پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز است یا خیر. کارآزماییهای بالینی تصادفیسازی شده، نوع خاصی از مطالعات بالینی هستند که در صورت انجام صحیح، معتبرترین پاسخها را ارائه میدهند.
در مجموع شش کارآزمایی را شامل 359 شرکتکننده شناسایی کردیم که از این تعداد، 178 بیمار به گروه بستن زودهنگام و 181 بیمار پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز، به گروه درناژ با لوله T-شکل (T-tube drainage) اختصاص یافتند. هر شش کارآزمایی در معرض خطر بالای سوگیری (bias) (خطر تخمین بیش ازحد مزایا یا کمترازحد آسیبهای مداخله یا عامل کنترل) قرار داشتند. هیچ تفاوت معنیداری در میزان مورتالیتی (12 مورد مرگومیر به ازای هر 1000 شرکتکننده در گروه درناژ با لوله T-شکل در مقایسه با 6 مورد مرگومیر به ازای هر 1000 شرکتکننده در گروه بستن زودهنگام) یا در میزان عوارض جدی پساز جراحی (تقریبا 145 مورد عارضه به ازای هر 1000 شرکتکننده در گروه درناژ با لوله T-شکل در مقایسه با 66 عارضه به ازای هر 1000 شرکتکننده در گروه بستن زودهنگام) میان دو گروه وجود نداشت. اگرچه به نظر میرسد تعداد مرگومیرها و میزان عوارض در گروه بستن زودهنگام کمتر از نصف گروه لوله T-شکل باشد، این احتمال وجود دارد که این یک مشاهده واقعی نبوده، بلکه تفاوتی باشد که بهطور تصادفی رخ داده است (شبیه به یک شانس از هر هشت شانس برای انداختن یک سکه و آمدن شیر یا خط، سهبار متوالی). به همین دلیل، نمیتوانیم به اندازه کافی مطمئن باشیم که یک تاثیر واقعی وجود دارد، و چنین تفاوتی را دارای اهمیت آماری نمیدانیم. هیچیک از کارآزماییها، کیفیت زندگی یا زمان سپریشده تا بازگشت بیماران به محل کار را گزارش نکردند. میانگین مدت زمان جراحی در گروه درناژ با لوله T-شکل بهطور قابل توجهی طولانیتر از گروه بستن زودهنگام بود (حدود 30 دقیقه). میانگین طول دوره بستری در بیمارستان در گروه لوله T-شکل بهطور قابل توجهی طولانیتر از گروه بستن زودهنگام بود (حدود پنج روز). به نظر میرسد استفاده از لوله T-شکل هزینه را افزایش میدهد، بدون آنکه هیچ مزیتی برای بیماران داشته باشد. برای تایید اینکه استفاده از لولههای T هنوز هم توجیهپذیر است یا خیر، انجام کارآزماییهای تصادفیسازی شده بیشتری با خطر پائین سوگیری (bias) (احتمال پائین دستیابی به نتیجهگیریهای اشتباه به دلیل پیشداوری ارائهدهندگان خدمات مراقبت سلامت، پژوهشگران یا بیماران) و خطر پائین خطاهای تصادفی (random errors) (دستیابی به نتیجهگیریهای اشتباه به دلیل شانس) ضروری هستند. تا زمانی که نتایج چنین کارآزماییهایی در دسترس نباشند، استفاده روتین از لوله T-شکل را پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز توصیه نمیکنیم.
مطالعه چکیده کامل
میان 5% و 11% از افرادی که تحت کولهسیستکتومی (cholecystectomy) قرار میگیرند، دارای سنگهای مجرای صفراوی مشترک (common bile duct) هستند. سنگها را میتوان در زمان کولهسیستکتومی، از طریق باز کردن و پاکسازی مجرای صفراوی مشترک خارج کرد، اما تکنیک مطلوب در این وضعیت مشخص نیست.
اهداف
هدف از این مرور، ارزیابی مزایا و آسیبهای درناژ با لوله T-شکل (T-tube drainage) در مقایسه با بستن زودهنگام (primary closure) بدون قرار دادن استنت صفراوی، پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز برای سنگهای مجرای صفراوی مشترک است.
روشهای جستوجو
پایگاه ثبت کارآزماییهای کنترلشده گروه هپاتوبیلیاری در کاکرین؛ پایگاه مرکزی ثبت کارآزماییهای کنترلشده کاکرین (CENTRAL) در کتابخانه کاکرین ، MEDLINE؛ EMBASE؛ و Science Citation Index Expanded را تا اپریل 2013 جستوجو کردیم.
معیارهای انتخاب
تمام کارآزماییهای بالینی تصادفیسازی شدهای را وارد این مرور کردیم که درناژ از طریق لوله T-شکل را در مقایسه با بستن زودهنگام پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز ارزیابی کردند.
گردآوری و تجزیهوتحلیل دادهها
دو نفر از چهار نویسنده بهطور جداگانه مطالعات را برای ورود به این مرور شناسایی کرده و دادهها را استخراج کردند. دادهها را با استفاده از هر دو مدل اثر ثابت (fixed-effect model) و مدل اثرات تصادفی (random-effects model) و با کمک نرمافزار Review Manager (RevMan) آنالیز کردیم. برای هر پیامد، خطر نسبی (RR)، نسبت نرخ (rate ratio; RaR) یا تفاوت میانگین (MD) را با 95% فاصله اطمینان (CI) و بر اساس آنالیز قصد درمان (intention-to-treat) محاسبه کردیم.
نتایج اصلی
شش کارآزمایی را انتخاب کردیم که 359 شرکتکننده را بهصورت تصادفی انتخاب کردند، 178 مورد برای درناژ با لوله T-شکل و 181 بیمار برای بستن زودهنگام. همه کارآزماییها با خطر بالای سوگیری (bias) مواجه بودند. تفاوت معنیداری در میزان مورتالیتی میان دو گروه وجود نداشت (4/178 (درصد وزندهیشده: 1.2%) در گروه لوله T-شکل در مقایسه با 1/181 (0.6%) در گروه بستن زودهنگام؛ RR: 2.25؛ 95% CI؛ 0.55 تا 9.25؛ شش کارآزمایی). تفاوت معنیداری در نرخ موربیدیتیهای جدی میان دو گروه دیده نشد (24/136 (نرخ موربیدیتی جدی وزندهیشده، 145 مورد به ازای هر 1000 بیمار) در گروه لوله T-شکل در مقایسه با 9/136 (نرخ موربیدیتی جدی وزندهیشده، 66 مورد به ازای هر 1000 بیمار) در گروه بستن زودهنگام؛ RaR: 2.19؛ 95% CI؛ 0.98 تا 4.91؛ چهار کارآزمایی). کیفیت زندگی و بازگشت به کار در هیچیک از کارآزماییها گزارش نشدند. مدت زمان انجام جراحی در گروه درناژ با لوله T-شکل در مقایسه با گروه بستن زودهنگام بهطور قابل توجهی طولانیتر بود (MD؛ 28.90 دقیقه؛ 95% CI؛ 17.18 تا 40.62 دقیقه؛ یک کارآزمایی). طول دوره بستری در بیمارستان در گروه درناژ با لوله T-شکل در مقایسه با گروه بستن زودهنگام بهطور قابل توجهی طولانیتر بود (MD؛ 4.72 روز؛ 95% CI؛ 0.83 روز تا 8.60 روز؛ پنج کارآزمایی).
نتیجهگیریهای نویسندگان
به نظر میرسید که درناژ با لوله T-شکل در مقایسه با بستن زودهنگام، بدون هیچ شواهد آشکاری از مزیت آن بر پیامدهای مهم از نظر بالینی پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز، منجر به افزایش قابل توجه مدت زمان جراحی و طول دوره بستری در بیمارستان شد. براساس شواهد موجود، هیچ توجیهی برای استفاده روتین از درناژ با لوله T-شکل پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز در بیماران مبتلا به سنگهای مجرای صفراوی مشترک وجود ندارد. درناژ با لوله T-شکل نباید خارج از کارآزماییهای بالینی تصادفیسازی شده و با طراحی خوب استفاده شود. برای ارزیابی تاثیرات درناژ با لوله T-شکل در مقایسه با بستن زودهنگام پساز بررسی مجرای صفراوی مشترک به روش باز، انجام کارآزماییهای تصادفیسازی شده بیشتر ممکن است ضروری باشد. چنین کارآزماییهایی باید با خطر پائین سوگیری انجام شده و تاثیرات مفید و مضر طولانیمدت درناژ با لوله T-شکل، از جمله عوارض طولانیمدت را، مانند تنگی مجرای صفرا و عود سنگهای مجرای صفراوی مشترک، ارزیابی کنند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.