پیام‌های کلیدی
· عمدتا بر دو نوع اصلی مراقبه، مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی (mindfulness-based interventions; MBIs) و مدیتیشن ترانسندنتال (ماورایی) (transcendental meditation; TM)، در مقایسه با دریافت مداخلات دیگر یا عدم دریافت هیچ مداخله‌ای (به ترتیب گروه‌های مقایسه‌کننده فعال و غیرفعال)، تمرکز کردیم. برای بسیاری از پیامدهای مورد نظر به نتایج متناقضی دست یافتیم.
· MBIها در مقایسه با گروه‌های مقایسه غیرفعال، احتمالا استرس، همچنین اضطراب و افسردگی و فشار خون را کاهش می‌دهند. TM در مقایسه با گروه‌های مقایسه فعال یا غیرفعال ممکن است فشار خون را کاهش دهد، مطالعات اندکی پیامدهای روان‌شناختی را گزارش کردند. با انجام مطالعات خوب، نتایج مطمئن‌تری حاصل خواهد شد.
بیماری قلبی‌عروقی چیست؟
بیماری قلبی‌عروقی (cardiovascular disease; CVD) شامل چندین بیماری مختلف قلب و عروق خونی است که برخی از آنها ناشی از مشکلاتی مانند کلسترول بالا، کم‌تحرکی بدنی، استرس، رژیم غذایی نامناسب، اضافه‌وزن، سیگار کشیدن یا نوشیدن الکل هستند. به‌طور کلی، CVDها عامل اصلی مرگ‌ومیر در جهان به شمار می‌آیند.
مدیتیشن (meditation) چگونه می‌تواند مفید باشد؟
مدیتیشن ممکن است به کاهش سطح استرس افراد کمک کند، که مزیت آن می‌تواند مستقیم (برای مثال، با کاهش فشار خون) و غیرمستقیم با کمک به آنها برای اجتناب از روش‌های ناسالم مقابله با استرس (برای مثال، سیگار کشیدن، نوشیدن الکل یا انتخاب مواد غذایی نامناسب) باشد.
چه نوع مدیتیشن‌هایی را بررسی کردیم؟
دو نوع اصلی مدیتیشن را برای این مطالعه انتخاب کردیم:
· مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBI)؛
· مدیتیشن ترانسندنتال (ماورایی) (TM).
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما خواستیم بدانیم که مدیتیشن چه کمکی به موارد زیر می‌کند:
· کاهش خطر رویدادهای بالینی CVD، مانند مرگ‌ومیر، حمله قلبی، سکته مغزی، یا درد قفسه سینه؛
· کاهش فشار خون؛
· بهبود استرس، افسردگی، اضطراب، و به‌زیستی (well-being) یا سلامت.
· بهبود معیارهای خون مانند سطح کلسترول و گلوکز خون؛
· کاهش وزن؛
· کاهش مصرف سیگار؛
· بهبود کیفیت زندگی و توانایی افراد برای مقابله.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جست‌وجوی مطالعاتی بودیم که مدیتیشن را در مقایسه با عدم انجام مداخله (گروه‌های مقایسه غیرفعال) یا مداخلات غیردارویی دیگر (گروه‌های مقایسه فعال)، در افراد در معرض خطر بالای ابتلا به CVD و افرادی که قبلا مبتلا به CVD بودند، بررسی کردند. پیامدها را برای کل شرکت‌کنندگان و به‌طور جداگانه برای این دو گروه ارزیابی کردیم.
نتایج مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اعتماد خود را به شواهد، بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه، رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 81 مطالعه را پیدا کردیم که شامل 6971 نفری بودند که در معرض خطر بالای ابتلا به CVD بوده یا از قبل به این بیماری مبتلا بودند. این مطالعات میان 12 هفته و پنج سال به طول انجامیدند.
فقط یک مطالعه MBI و یک مطالعه TM رویدادهای بالینی CVD را گزارش کردند، و ما متوجه شدیم که هر یک از انواع مدیتیشن ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر داشته باشند، اما در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم.
شش مطالعه (388 نفر) که MBIها را با گروه‌های مقایسه فعال مقایسه کردند، نشان می‌دهند که آنها ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر فشار خون داشته باشند، اما در مورد نتایج نامطمئن هستیم. نتایج هشت مطالعه (774 نفر) نشان دادند که TM در مقایسه با گروه‌های مقایسه فعال احتمالا فشار خون سیستولیک را کاهش می‌دهد، اما شواهد برای فشار خون دیاستولیک کمتر قطعی بود.
افرادی که ذهن‌آگاهی را تمرین کردند (نه مطالعه، 379 نفر) در مقایسه با گروه‌های مقایسه غیرفعال، ممکن است دچار کاهش فشار خون شوند، اما نتایج متناقض بودند. هنگام مقایسه TM با گروه‌های مقایسه غیرفعال (2 مطالعه، 154 نفر) متوجه شدیم که TM ممکن است فشار خون را کاهش دهد.
ما به این نتیجه رسیدیم که احتمالا تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در میزان اضطراب، افسردگی یا به‌زیستی افراد میان گروه MBIها و گروه‌های مقایسه فعال وجود دارد. شش مطالعه (357 نفر) گزارش کردند که احتمالا سطح استرس در افرادی که ذهن‌آگاهی را تمرین کردند، بیشتر از دیگران بهبود یافت. پنج مطالعه (421 نفر) گزارش دادند که تمرین TM در مقایسه با دیگر مداخلات، تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر کاهش افسردگی افراد داشت. در مورد تاثیر TM بر اضطراب یا استرس بسیار نامطمئن هستیم.
افرادی که به تمرین ذهن‌آگاهی می‌پردازند در مقایسه با گروه‌های مقایسه غیرفعال، ممکن است با کاهش در اضطراب (نه مطالعه، 533 نفر)، افسردگی (15 مطالعه، 912 نفر) و استرس (11 مطالعه، 708 نفر) مواجه شوند اما نتایج متناقض بودند. بر اساس نتایج دو کارآزمایی (198 نفر)، افرادی که به تمرین ذهن‌آگاهی پرداختند، نسبت به افراد گروه عدم انجام مداخله، با افزایش سطح به‌زیستی روبه‌رو شدند. هیچ تفاوتی را در نتایج مربوط به فشار خون، اضطراب، افسردگی و استرس پیدا نکردیم، در این زمینه مطالعات کافی را برای مقایسه افراد در معرض خطر ابتلا به CVD با افراد مبتلا به CVD در اختیار داشتیم.
یک مطالعه کوچک، دو عارضه جانبی/ناخواسته MBI را در مقایسه با گروه‌های مقایسه غیرفعال گزارش کرد. یک شرکت‌کننده حین چرخاندن سر در حرکت ذهن‌آگاهی سرگیجه گذرا داشت و در دیگری MBI باعث ظهور مجدد خاطرات تروماتیک و افسردگی سرکوب‌شده شد. این شرکت‌کننده تحت مشاوره قرار گرفت و به MBI ادامه داد، که آن را مفید یافت.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
با وجودی که سعی کردیم مطالعات را بر اساس نوع مداخله مدیتیشن و گروه‌های مقایسه‌ای گروه‌بندی کنیم تا برای انجام آنالیز شباهت بیشتری داشته باشند، همچنان ناهمگونی زیادی در یافته‌ها وجود دارد که توضیح داده نشدند.
بیشتر مطالعات از نظر اندازه کوچک بودند، و در مورد چگونگی انجام آنها نامطمئن هستیم، عمدتا به دلیل گزارش‌دهی ضعیف.
محدودیت این مرور، تاریخ قطع جست‌وجو در نوامبر 2021 است. با این حال، در ماه می 2023، وضعیت 74 مطالعه در حال انجام را مجددا بررسی و جزئیات آنها را ارائه کردیم. در بازه زمانی مورد بررسی، تعداد نه مطالعه تکمیل شدند که در نسخه‌های به‌روز شده بعدی این مرور به صورت رسمی مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا نوامبر 2021 به‌روز است.
علیرغم تعداد زیادی از مطالعاتی که در این مرور گنجانده شدند، ناهمگونی برای بسیاری از پیامدها قابل توجه بود، و این امر قطعیت یافته‌ها را کاهش داد. ما سعی کردیم با ارائه چهار مقایسه اصلی MBIها یا TM در برابر گروه‌های مقایسه فعال یا غیرفعال، و با آنالیزهای زیرگروهی بر اساس پیشگیری اولیه یا ثانویه، در صورت وجود مطالعات کافی، به این موضوع بپردازیم. اکثر مطالعات کوچک بوده و در بیشتر حوزه‌ها در معرض خطر نامشخص سوگیری (bias) قرار داشتند. به‌طور کلی، اطلاعات بسیار کمی را در مورد تاثیرات مدیتیشن بر نقاط پایانی (endpoints) بالینی CVD و اطلاعات محدودی را در مورد فشار خون و پیامدهای روان‌شناختی برای افراد در معرض خطر ابتلا یا مبتلا به CVD پیدا کردیم.
تعداد بالای مطالعات در حال انجام که برخی از آنها در زمان نگارش این مرور تکمیل شده‌اند، نشان می‌دهد که این یک حوزه پژوهشی بسیار فعال است. وضعیت تمام مطالعات در حال انجام به‌طور رسمی ارزیابی شده و در نسخه‌های به‌روز شده بعدی گنجانده خواهد شد.
مداخلاتی که از مدیتیشن (meditation) برای مقابله با استرس، اضطراب و افسردگی و همچنین بهبود خود-مدیریتی (self-management) استفاده می‌کنند، برای بسیاری از شرایط سلامت رو به افزایش هستند. استرس یک عامل خطر برای بیماری‌های قلبی‌عروقی (cardiovascular disease; CVD) بوده و با دیگر عوامل خطر رفتاری قابل اصلاح، مانند سیگار کشیدن، همبستگی دارد. بنابراین مدیتیشن می‌تواند یک استراتژی مفید برای پیشگیری از CVD باشد.
تعیین اثربخشی مدیتیشن، عمدتا مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی (mindfulness-based interventions; MBIs) و مدیتیشن ترانسندنتال (ماورایی) (transcendental meditation; TM)، برای پیشگیری اولیه و ثانویه از CVD.
تا 14 نوامبر 2021 به جست‌وجو در CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ سه بانک اطلاعاتی دیگر و دو پایگاه ثبت کارآزمایی، همراه با کنترل منابع و جست‌وجوی استنادها پرداخته و برای شناسایی مطالعات بیشتر با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) را با طول مدت 12 هفته یا بیشتر، با حضور بزرگسالان در معرض خطر بالای ابتلا به CVD و آنهایی که CVD ثابت شده داشتند، در این مرور گنجاندیم. چهار مقایسه را بررسی کردیم: MBIها در برابر گروه‌های مقایسه فعال (مداخلات جایگزین)؛ MBIها در برابر گروه‌های مقایسه غیرفعال (عدم انجام مداخله، لیست انتظار، مراقبت معمول)؛ TM در برابر گروه‌های مقایسه فعال؛ TM در برابر گروه‌های مقایسه غیرفعال.
از روش‌های استاندارد کاکرین بهره بردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند از رویدادهای بالینی CVD (برای مثال مورتالیتی قلبی‌عروقی)، فشار خون، معیارهای دیسترس روان‌شناختی و به‌زیستی (well-being) یا سلامت، و عوارض جانبی. پیامدهای ثانویه نیز عبارت بودند از دیگر عوامل خطر CVD (مانند سطح چربی خون)، کیفیت زندگی، و توانایی مقابله افراد. از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) برای بررسی قطعیت شواهد بهره بردیم.
تعداد 81 RCT (6971 شرکت‌کننده) را وارد کردیم که بیشتر مطالعات در خطر نامشخص سوگیری (bias) بودند.
MBIها در برابر گروه‌های مقایسه فعال (29 RCT؛ 2883 شرکت‌کننده)
فشار خون سیستولیک (systolic blood pressure: SBP) و دیاستولیک (diastolic blood pressure; DBP) در شش کارآزمایی (388 شرکت‌کننده) گزارش شدند که در آنها ناهمگونی (heterogeneity) قابل توجه بود (SBP: MD؛ 6.08- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 12.79- تا 0.63؛ I 2 = 88%؛ DBP: MD؛ 5.18- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 10.65- تا 0.29؛ I 2 = 91%؛ هر دو پیامد مبتنی بر شواهد با قطعیت پائین بودند). MBIها تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر اضطراب (SMD؛ 0.06- واحد، 95% CI؛ 0.25- تا 0.13؛ I 2 = 0%؛ 9 کارآزمایی، 438 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) یا افسردگی (SMD؛ 0.08 واحد، 95% CI؛ 0.08- تا 0.24؛ I 2 = 0%؛ 11 کارآزمایی، 595 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) داشتند. استرس احساس‌شده با MBIها کاهش یافت (SMD؛ 0.24- واحد، 95% CI؛ 0.45- تا 0.03-؛ I 2 = 0%؛ 0.03 = P؛ 6 کارآزمایی، 357 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). این مداخله تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر به‌زیستی یا سلامت افراد بر جای گذاشت (SMD؛ 0.18- واحد، 95% CI؛ 0.67- تا 0.32؛ 1 کارآزمایی، 63 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). این مداخله تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر ترک سیگار داشت (RR: 1.45؛ 95% CI؛ 0.78 تا 2.68؛ I 2 = 79%؛ 6 کارآزمایی، 1087 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). هیچ یک از کارآزمایی‌ها، رویدادهای بالینی CVD یا عوارض جانبی را گزارش نکردند.
MBIها در برابر گروه‌های مقایسه غیرفعال (38 RCT؛ 2905 شرکت‌کننده)
رویدادهای بالینی در یک کارآزمایی (110 شرکت‌کننده) گزارش شدند که شواهدی را با قطعیت بسیار پائین ارائه کرد (RR: 0.94؛ 95% CI؛ 0.37 تا 2.42). SBP و DBP در نه کارآزمایی (379 شرکت‌کننده) کاهش یافت، اما ناهمگونی قابل توجه بود (SBP: MD؛ 6.62- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 13.15- تا 0.1؛ I 2 = 87%؛ DBP: MD؛ 3.35- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 5.86- تا 0.85؛ I 2 = 61%؛ هر دو پیامد مبتنی بر شواهد با قطعیت پائین بودند). شواهدی با قطعیت پائین در مورد کاهش اضطراب (SMD؛ 0.78- واحد؛ 95% CI؛ 1.09- تا 0.41-؛ I 2 = 61%؛ 9 کارآزمایی، 533 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، افسردگی (SMD؛ 0.66- واحد؛ 95% CI؛ 0.91- تا 0.41-؛ I 2 = 67%؛ 15 کارآزمایی، 912 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین) و استرس احساس‌شده (SMD؛ 0.59- واحد؛ 95% CI؛ 0.89- تا 0.29-؛ I 2 = 70%؛ 11 کارآزمایی، 708 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین) وجود داشت اما ناهمگونی قابل توجه بود. سطح به‌زیستی افراد افزایش یافت (SMD؛ 0.5 واحد؛ 95% CI؛ 0.09 تا 0.91؛ I 2 = 47%؛ 2 کارآزمایی، 198 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر ترک سیگار از این مداخله دیده شد (RR: 1.36؛ 95% CI؛ 0.86 تا 2.13؛ I 2 = 0%؛ 2 کارآزمایی، 453 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). یک مطالعه کوچک (18 شرکت‌کننده) دو عارضه جانبی را در گروه MBI گزارش کرد که توسط محققین مطالعه جدی تلقی نشد (RR: 5.0؛ 95% CI؛ 0.27 تا 91.52؛ شواهد با قطعیت پائین).
هیچ تاثیر زیرگروهی برای SBP؛ DBP، اضطراب، افسردگی، یا استرس احساس‌شده با پیشگیری اولیه و ثانویه مشاهده نشد.
TM در برابر گروه‌های مقایسه فعال (8 RCT؛ 830 شرکت‌کننده)
رویدادهای بالینی در یک کارآزمایی (201 شرکت‌کننده) گزارش شد که مبتنی بر شواهدی با قطعیت پائین بود (RR: 0.91؛ 95% CI؛ 0.56 تا 1.49). SBP کاهش یافت (MD؛ 2.33- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 3.99- تا 0.68-؛ I 2 = 2%؛ 8 کارآزمایی، 774 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط)، تاثیر بر DBP نامطمئن بود (MD؛ 1.15- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 2.85- تا 0.55؛ I 2 = 53%؛ شواهد با قطعیت پائین). تاثیری اندک یا عدم تاثیر از مداخله بر اضطراب (SMD؛ 0.06 واحد، 95% CI؛ 0.22- تا 0.33؛ I 2 = 0%؛ 3 کارآزمایی، 200 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، افسردگی (SMD؛ 0.12- واحد، 95% CI؛ 0.31- تا 0.07؛ I 2 = 0%؛ 5 کارآزمایی، 421 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط)، یا استرس احساس‌شده (SMD؛ 0.04 واحد، 95% CI؛ 0.49- تا 0.57؛ I 2 = 70%؛ 3 کارآزمایی، 194 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) دیده شد. هیچ یک از کارآزمایی‌ها، نرخ عوارض جانبی یا مصرف سیگار را گزارش ندادند.
هیچ تاثیر زیرگروهی برای SBP یا DBP با پیشگیری اولیه و ثانویه مشاهده نشد.
TM در برابر گروه‌های مقایسه غیرفعال (2 RCT؛ 186 شرکت‌کننده)
دو کارآزمایی (139 شرکت‌کننده) فشار خون را گزارش کردند، که در آنها کاهش‌هایی در SBP (MD؛ 6.34- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 9.86- تا 2.81-؛ I 2 = 0%؛ شواهد با قطعیت پائین) و DBP (MD؛ 5.13- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 9.07- تا 1.19-؛ I 2 = 18%؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) مشاهده شد. یک کارآزمایی (112 شرکت‌کننده) اضطراب و افسردگی را گزارش کرد و کاهش‌هایی را در هر دو مشاهده کرد (اضطراب: SMD؛ 0.71- واحد؛ 95% CI؛ 1.09- تا 0.32-؛ افسردگی: SMD؛ 0.48- واحد؛ 95% CI؛ 0.86- تا 0.11-؛ شواهد با قطعیت پائین). هیچ یک از کارآزمایی‌ها، نرخ رویدادهای بالینی CVD، عوارض جانبی یا مصرف سیگار را گزارش نکردند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.