موضوع چیست؟
بیماری مزمن کلیوی (chronic kidney disease; CKD) وضعیتی است که در آن عملکرد کلیه‌ها طی یک دوره زمانی کاهش می‌یابد. برای آن‌که افراد مبتلا به CKD خوب باقی بمانند، باید از توصیه‌های غذایی، سبک زندگی و دارویی پیچیده‌ای پیروی کنند و اغلب نیاز به استفاده از خدمات پزشکی تخصصی مختلفی دارند. ممکن است برخی اشخاص مبتلا به CKD پیشرفته احتیاج به دیالیز یا درمان با پیوند کلیه داشته باشند. تواناسازی بیماران برای مدیریت این عارضه توسط خودشان، کیفیت و طول زندگی را بهبود و هزینه‌های مراقبت‌های درمانی را کاهش می‌دهد. ممکن است مداخلات الکترونیکی سلامت (electronic health; eHealth)، توانایی بیماران را برای مراقبت از خود بالا برده و مراقبت ارائه شده را توسط خدمات مراقبت درمانی بهبود بخشد. مداخلات الکترونیکی سلامت اشاره به «خدمات سلامت و اطلاعات ارائه‌شده یا بهبود یافته از طریق اینترنت و فناوری‌های مرتبط» دارد. با این حال، تحقیقات کمی در مورد ارزیابی تاثیر مداخلات الکترونیکی سلامت در CKD وجود دارد.
ما چه کاری انجام دادیم؟
ما بر کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trial; RCT) متمرکز شدیم که افراد مبتلا به CKD (شامل پیش از دیالیز، حین دیالیز یا پیوند کلیه) را به کار گرفته، و مداخلات الکترونیکی سلامت را با مراقبت معمول مقایسه کردند.
ما چه چیزی را یافتیم؟
ما 43 مطالعه را مشتمل بر 6617 شرکت‌کننده مبتلا به CKD یافتیم که بررسی کردند مداخلات الکترونیکی سلامت، باعث بهبود مراقبت از بیمار و پیامدهای سلامت می‌شود یا خیر. مداخلات الکترونیکی سلامت از جنبه‌های مختلف فناوری مانند Telehealth، مانیتورهای الکترونیکی، برنامه‌های تلفن همراه یا تبلت، پیامک یا ایمیل، وب‌سایت‌ها، و DVDها یا ویدئو استفاده کردند. مداخلات بر اساس هدفشان طبقه‌بندی شدند: آموزشی، سامانه‌های یادآور، خود-نظارتی، مشاوره رفتاری، کمک به تصمیم‌گیری بالینی و مداخلات مختلط. ما پیامدها را در نه حوزه رده‌بندی کردیم: غذای مصرفی، کیفیت زندگی، کنترل فشار خون، پایبندی به مصرف دارو، نتایج آزمون‌های خونی، آنالیز هزینه، رفتار، فعالیت جسمانی و نقاط پایانی بالینی مثل مرگومیر. ما دریافتیم که مشخص نیست استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت، پیامدهای بالینی و بیمار-محور را در قیاس با مراقبت معمول بهبود می‌بخشند یا خیر. کیفیت مطالعات وارد شده پائین بود، به این معنا که ما نمی‌توانستیم مطمئن باشیم مطالعات آینده نتایج مشابهی را می‌یابند.
نتیجه‌گیری‌ها
ما اطمینان نداریم که بهره‌گیری از مداخلات الکترونیکی سلامت، پیامدهای مربوط به افراد مبتلا به CKD را بهبود می‌بخشد یا خیر. ما نیاز به مطالعات پژوهشی بزرگ و با کیفیت مناسب برای کمک به درک تاثیرگذاری eHealth بر سلامت اشخاص مبتلا به CKD داریم.
ممکن است مداخلات الکترونیکی سلامت، باعث بهبود مدیریت سدیم دریافتی روزانه و مدیریت مایعات شود. با این حال، در مجموع این داده‌ها نشان می‌دهند که شواهد کنونی برای استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت در جمعیت CKD با اثرات نامعلوم ناشی از محدودیت‌های روش‌شناختی و ناهمگونی شیوه‌های eHealth و انواع مداخلات، دارای کیفیت پائینی هستند. مرور ما نیاز به انجام تحقیقات قوی و با کیفیت بالا را برجسته می‌سازد که مجموعه داده‌های اصلی (حداقلی) را گزارش کنند تا ارزیابی معنادار این منابع ممکن باشند.
بیماری مزمن کلیوی (hronicc kidney disease; CKD) با موربیدیتی و مرگومیر بالایی مرتبط است، که با پیشرفت CKD به بیماری کلیوی مرحله انتهایی (end-stage kidney disease; ESKD)، افزایش می‌یابد. علاقه فزاینده‌ای به توسعه روش‌های نوآورانه، موثر و مقرون‌به‌صرفه برای تعامل با جمعیت‌های بیمار و بهبود رفتارها و پیامدهای سلامت وجود داشته است. در سراسر جهان افزایش چشمگیری در استفاده از فناوری‌ها، با افزایش تمایل به استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت (eHealth) برای بهبود دسترسی بیمار به اطلاعات سلامت مرتبط، ارتقاء کیفیت مراقبت‌های سلامت و تشویق اتخاذ رفتارهای سالم وجود دارد.
هدف این مرور، ارزیابی مزایا و مضرات استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت برای تغییر رفتارهای سلامت در افراد مبتلا به CKD است.
ما در پایگاه ثبت مطالعات گروه کلیه و پیوند در کاکرین تا 14 ژانویه 2019 از طریق تماس با کارشناس اطلاعات با استفاده از عبارات جست‌وجوی مرتبط با این مرور، جست‌وجو کردیم. مطالعات در پایگاه ثبت از طریق جست‌وجو‌های CENTRAL؛ MEDLINE و EMBASE؛ مجموعه مقالات کنفرانس؛ پورتال جست‌وجوی پایگاه ثبت بین‌المللی ثبت کارآزمایی‌های بالینی (International Clinical Trials Register; ICTRP) و ClinicalTrials.gov شناسایی شدند.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) و شبه-RCTهای مربوط به استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت برای تشویق به تغییر رفتار در افراد مبتلا به CKD وارد شدند. هیچ محدودیتی بر پیامدها، زبان یا نوع انتشار وجود نداشت.
دو نویسنده مروری به‌طور مستقل از هم مناسب بودن کارآزمایی را ارزیابی، داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) را بررسی کردند. قطعیت شواهد با استفاده از سیستم درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی شدند.
ما 43 مطالعه را با 6617 شرکت‌کننده انتخاب کردیم که تاثیر مداخله الکترونیکی سلامت را در افراد مبتلا به CKD ارزیابی کردند. مطالعات منتخب از نظر چگونگی eHealth به‌کار‌رفته، نوع مداخله، جمعیت CKD مورد مطالعه و پیامدهای ارزیابی شده ناهمگون بودند. اکثر مطالعات (39 مطالعه) در جمعیت بزرگسال، 16 مطالعه (37%) در کسانی که دیالیز می‌شدند، 11 مطالعه (26%) در جمعیت پیش از دیالیز (pre‐dialysis)، 15 مطالعه (35%) در گیرندگان پیوند و 1 مطالعه (2%) در کاندیدهای پیوند انجام شدند. ما شش شیوه متفاوت eHealth را شناسایی کردیم شامل: سلامت از راه دور (Telehealth)؛ برنامه‌های تلفن همراه یا تبلت؛ پیامک یا ایمیل؛ مانیتورهای الکترونیکی (electronic monitors)؛ اینترنت/وب‌سایت‌ها؛ و ویدئو یا DVD. سه مطالعه از ترکیب مداخلات الکترونیکی سلامت استفاده کردند. مداخلات به شش نوع طبقه‌بندی شده بودند: آموزشی؛ سامانه‌های یادآور؛ خود-نظارتی (self‐monitoring)؛ مشاوره رفتاری؛ کمک به تصمیم‌گیری بالینی (clinical decision‐aid)؛ و انواع مداخلات مختلط. ما 98 پیامد را شناسایی کردیم که در نه حوزه دسته‌بندی شدند: فشار خون (9 مطالعه)؛ پارامترهای بیوشیمیایی (6 مطالعه)؛ نقاط پایانی بالینی (16 مطالعه)؛ غذای مصرفی (3 مطالعه)؛ کیفیت زندگی (9 مطالعه)؛ پایبندی به مصرف دارو (10 مطالعه)؛ رفتار (7 مطالعه)؛ فعالیت جسمانی (1 مطالعه)؛ و هزینه-اثربخشی (cost‐effectiveness) (7 مطالعه).
فقط سه پیامد قابل متاآنالیز بودند، زیرا ناهمگونی قابل‌توجهی با توجه به جمعیت مطالعه و شیوه‌های eHealth استفاده شده وجود داشت. کاهش در وزن‌گیری بین دیالیزی (interdialytic) معادل 13.0 کیلوگرم (4 مطالعه؛ 335 شرکت‌کننده: MD؛ 0.13-؛ 95% CI؛ 0.28- تا 0.01؛ I2 = 0%) و کاهش در دریافت سدیم غذایی به میزان 197 میلی‌گرم/روز (2 مطالعه؛ 181 شرکت‌کننده: MD؛ 197-؛ 95% CI؛ 540.7- تا 146.8؛ I2 = 0%) یافت شد. کیفیت شواهد برای پیامدهای سدیم غذایی و مدیریت مایعات، به علت خطر سوگیری بالا یا نامشخص و غیرمستقیم بودن (وزن‌گیری بین دیالیزی) و خطر سوگیری بالا یا نامشخص و عدم دقت (دریافت سدیم غذایی)، پائین ارزیابی شد. سه مطالعه (2799 شرکت‌کننده؛ 146 رخداد) مرگ را، با 45 مرگ/1000 مورد در مقایسه با 61 مرگ/1000 مورد مراقبت استاندارد گزارش کردند (RR: 0.74؛ 95% CI؛ 0.53 تا 1.03؛ P = 0.08). ما مطمئن نیستیم که بهره‌گیری از مداخلات الکترونیکی سلامت علاوه بر مراقبت معمول، تاثیری بر تعداد مرگ‌ها دارد یا خیر، زیرا قطعیت شواهد به خاطر خطر سوگیری بالا یا نامشخص، غیرمستقیم بودن و عدم دقت، پائین ارزیابی شدند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.