هدف از این مرور چیست؟
خشکی چشم یک وضعیت چشمی طولانی‌مدت است، که می تواند منجر به احساس ناراحتی در چشم و تغییراتی در بینایی شود. مکمل‌های امگا-3 و امگا-6، شامل اسیدهای‌چرب امگا-3 ایکوزاپنتانوئیک اسید (eicosapentaenoic acid) (EPA) و دوکوزاهگزائنوئیک اسید (docosahexaenoic acid) (DHA)، به‌عنوان درمانی برای خشکی چشم مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. این مرور کاکرین، بهترین شواهد پژوهشی موجود را خلاصه می‌کند.
پیام‌های کلیدی
پژوهش بیشتری برای رسیدن به درک کاملی از نقش مکمل‌های امگا-3 و امگا-6 در درمان بیماری خشکی چشم لازم است، به‌خصوص چگونگی استفاده از آنها برای درمان خشکی چشم ناشی از علل مختلف و با شدت‌های متفاوت. همچنین، پژوهش بیشتری برای ارائه اطلاعات در مورد چگونگی تاثیرگذاری ویژگی‌های مکمل (مثلا دوز، شکل، ترکیب) بر پیامدهای بالینی لازم است.
چه چیزی در این مرور مورد بررسی قرار گرفت؟
پیامد اصلی، بهبود علائم خشکی چشم بود که پس از حداقل یک ماه پیگیری اندازه‌گیری شد. پیامدهای ثانویه، شامل طیف وسیعی از اقدامات بالینی و عوارض جانبی می‌شدند.
نتایج اصلی این مرور چه هستند؟
ما 34 کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که شامل بیش از 4314 شرکت‌کننده بزرگسال از 13 کشور بودند.
اگر چه بسیاری از شواهد نامطمئن بودند، مکمل‌های زنجیره بلند امگا-3 ممکن است نسبت به دارونما (placebo) تفاوتی اندک یا عدم تفاوت روی علائم خشکی چشم داشته باشند، اما برخی از علائم بالینی را بهبود بخشیدند. هنگامی که مکمل‌های امگا-3 با درمان‌های متداول خشکی چشم ترکیب شدند (نظیر اشک مصنوعی، کمپرس گرم پلک، قطره‌های چشمی کورتیکواستروئید)، در مقایسه با درمان استاندارد به تنهایی، و هنگامی که مکمل‌های زنجیره بلند امگا-3 با مکمل‌های امگا-6 مقایسه شدند، تاثیر مثبتی بر علائم خشکی چشم داشتند. شایع‌ترین عارضه جانبی، مشکلات موقتی دستگاه گوارش بود.
در مورد مکمل‌های ترکیبی امگا-3 و امگا-6، نسبت به دارونما، هیچ مزیتی در تولید اشک وجود نداشت و بهبود مختصری در پایداری و ثبات اشک حاصل شد. تاثیرات روی سایر معیارهای بالینی، شامل علائم خشکی چشم و عوارض جانبی، نتوانستند به‌وضوح مشخص شوند. همچنین، مشخص نیست که انواع دیگر ترکیبات مکمل نیز در درمان خشکی چشم تاثیرگذارند یا خیر. ما اطمینان اندک تا متوسطی نسبت به شواهد در تمام پیامدها داریم.
این یافته‌ها نشان می‌دهند که مکمل‌های زنجیره بلند امگا-3، ممکن است در مدیریت خشکی چشم نقشی داشته باشند؛ با این حال، شواهد موجود متناقض هستند و انجام تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
این مرور تا چه زمانی به‌روز‌رسانی شده است؟
نویسندگان مرور کاکرین، به جست‌وجو برای یافتن مطالعاتی پرداختند که تا فوریه 2018 منتشر شدند. یک جست‌وجوی برجسته در اکتبر 2019 انجام شد، اما نتایج هنوز ضمیمه نشده بودند.
به طور کلی، یافته‌ها در این مرور، نقش احتمالی را برای مکمل‌های زنجیره بلند امگا-3 در مدیریت بیماری خشکی چشم نشان می‌دهند، اگر چه شواهد نامطمئن و متناقض هستند. یک مجموعه با محوریت پیامد (core outcome set)، در سوق دادن گزارش‌ها به سمت انسجام بیشتر و بهبود ظرفیت تولید شواهد، کمک‌کننده خواهد بود.
مکمل‌های حاوی اسیدهای‌چرب غیراشباع چندگانه (polyunsaturated fatty acid; PUFA)، شامل اجزای امگا-3 و امگا-6، به‌عنوان درمانی برای خشکی چشم پیشنهاد شده‌اند. PUFAهای امگا-3، هم در زنجیره‌های کوتاه (آلفا-لینولنیک اسید [ALA]) و هم در زنجیره‌های بلند (ایکوزاپنتانوئیک اسید [EPA] و دوکوزاهگزائنوئیک اسید [DHA]) وجود دارند که به‌میزان قابل‌توجهی از برخی از غذاهای گیاهی و دریایی مشتق می‌شوند. PUFAsهای امگا-6، در برخی از روغن‌های گیاهی، انواع گوشت و سایر محصولات حیوانی وجود دارد.
ارزیابی تاثیرات مکمل‌های حاوی اسیدهای‌چرب غیراشباع چندگانه امگا-3 و امگا-6 بر علائم و نشانه‌های خشکی چشم.
CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ 2 بانک اطلاعاتی دیگر و 3 پایگاه ثبت کارآزمایی، به‌همراه بررسی منابع در فوریه 2018 جست‌وجو شدند. یک جست‌وجوی برجسته در اکتبر 2019 انجام شد، اما نتایج هنوز ضمیمه نشده بودند.
ما کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که شامل شرکت‌کنندگان مبتلا به خشکی چشم بودند و در آنها مکمل‌های حاوی امگا-3 و/یا امگا-6 با یک دارونما (placebo)/مکمل کنترل، اشک مصنوعی یا عدم درمان مقایسه شدند. ما کارآزمایی‌های سر-به-سر (head-to-head trials) را نیز انتخاب کردیم که به مقایسه اشکال مختلف یا دوزهای متفاوت PUFAs پرداختند.
ما از روش‌های استاندارد کاکرین پیروی کرده و قطعیت شواهد را با استفاده از درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
ما 34 RCT را که شامل 4314 شرکت‌کننده بزرگسال از 13 کشور بودند و از خشکی چشم با علل و شدت‌های متنوع رنج می‌بردند، لحاظ کردیم. مدت زمان پیگیری، از يك تا 12ماه متغير بود. نه (26.6%) مطالعه، پروتکل‌های منتشر شده و/یا ثبت شده داشتند. بیش از نیمی از مطالعات خطر سوگیری (bias) بالا در یک یا تعداد بیشتری از حوزه‌ها داشتند.
زنجیره بلند امگا-3 (EPA و DHA) در برابر دارونما یا عدم درمان (10 RCT)
ما شواهدی را با قطعیت پایین یافتیم که بر‌اساس آنها ممکن است کاهش مختصری در علائم خشکی چشم با مصرف زنجیره بلند امگا-3 در برابر دارونما ایجاد شود (4 مطالعه، 677 شرکت‌کننده، تفاوت میانگین [MD]: 2.47-؛ 95% فاصله اطمینان [CI]: 5.14- تا 0.19 واحد). ما شواهدی را با قطعیت متوسط برای مزیت احتمالی مکمل‌های زنجیره بلند امگا-3 در افزایش تولید اشک آبی نسبت به دارونما یافتیم (6 مطالعه؛ 1704شرکت‌کننده، MD: 0.68؛ 95% CI؛ 0.26 تا 1.09 میلی‌متر/5 دقیقه با استفاده از آزمون Schirmer)، البته ما این تفاوت را معنی‌دار از نظر بالینی نیافتیم. ما شواهدی را با قطعیت پایین برای کاهش احتمالی اسمولاريتی اشک یافتیم (1 مطالعه، 54 شرکت‌کننده، MD: -17.71؛ 95% CI؛ 28.07- تا 7.35- میلی‌اسمولاریتی/لیتر). ناهمگونی برای تجمیع داده‌ها در مورد زمان تجزیه اشک (tear break-up time; TBUT) و عوارض جانبی بیش از حد قابل‌توجه بود.
ترکیب امگا-3 و امگا-6 در برابر دارونما (4 RCT)
برای علائم (قطعیت پایین) و رنگ‌آمیزی سطح چشم (قطعیت متوسط)، داده‌های حاصل از 4 کارآزمایی وارد شده، قابل متاآنالیز شدن نبودند و در‌نتیجه، تاثیرات آن بر این پیامدها نامشخص بودند. برای آزمون Schirmer، ما شواهدی را با قطعیت متوسط یافتیم که هیچ تفاوت بین گروهی وجود نداشت (4 مطالعه، 455 شرکت‌کننده؛ MD: 0.66؛ 95% CI؛ 0.45- تا 1.77 میلی‌متر/5 دقیقه). قطعیت متوسطی برای بهبودی احتمالی در TBUT با مداخله PUFA نسبت به دارونما وجود داشت (4 مطالعه؛ 455 شرکت‌کننده؛ MD: 0.55؛ 95% CI؛ 0.04 تا 1.07 ثانیه). تاثیرات بر اسمولاريتی اشک و حوادث جانبی نامشخص بودند، فقط داده‌های یک مطالعه کوچک برای هر پیامد در دسترس بود.
امگا-3 به‌همراه درمان متداول در برابر درمان متداول به‌تنهایی (2 RCT)
برای امگا-3 به‌همراه درمان متداول در برابر درمان متداول به‌تنهایی، ما شواهدی را با قطعیت پایین یافتیم که مطرح کننده یک تفاوت بین گروهی در علائم به‌نفع گروه امگا-3 بود (2 مطالعه؛ 70 شرکت‌کننده؛ MD: -7.16؛ 95% CI؛ 13.97- تا 0.34- OSDI واحد). داده‌ها برای همه پیامدها قابل ترکیب نبودند.
زنجیره بلند امگا-3 (EPA و DHA) در برابر امگا-6 (5 RCT)
برای زنجیره بلند امگا-3 در برابر مکمل امگا -6، ما شواهدی را با قطعیت متوسط برای بهبود احتمالی در علائم خشکی چشم یافتیم (2 مطالعه؛130 شرکت‌کننده؛ 11.88- :MD؛ 95% CI؛ 18.85- تا 4.92- OSDI واحد). انجام متاآنالیز روی پیامدهای مرتبط با رنگ‌آمیزی سطح چشم، آزمون Schirmer یا TBUT امکان‌پذیر نبود. ما شواهدی را با قطعیت پایین برای بهبود احتمالی اسمولاريتی اشک یافتیم (1 مطالعه، 105شرکت‌کننده، MD: -11.10؛ 95% CI؛ 12.15- تا 10.05- میلی‌اسمولاریتی/لیتر). قطعیت پائینی در مورد هر تاثیر بالقوه‌‌ای روی عوارض ناخواسته گوارشی وجود داشت (2 مطالعه، 91 شرکت‌کننده، RR: 2.34؛ 95% CI؛ 0.35 تا 15.54).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.