پیشینه
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی (schizophrenia) غالبا صداهایی را می‌شنوند یا چیزهایی را می‌بینند (توهم) و باورهای عجیب و غریب (هذیان) دارند. اسکیزوفرنی یک بیماری آزاردهنده و ناتوان کننده است. درمان اصلی آن، داروهای آنتی‌سایکوتیک است. فلوفنازین (fluphenazine) یک آنتی‌سایکوتیک قدیمی است که اولین فرمولاسیون آن در دهه 1950 بود، این دارو در درمان سایکوز‌های اسکیزوفرنی موثر است. با این حال این دارو می‌تواند عوارض جانبی جدی مخصوصا اختلالات حرکتی ایجاد کند و به عنوان یک داروی پائین آورنده خلق‌وخو شناخته می‌شود. این دارو گران نیست اما ظهور داروهای آنتی‌سایکوتیک جدیدتر با عارضه جانبی کمتر در زمینه اختلال حرکتی، کاربرد فلوفنازین و بازار آن را کاهش داده است.
روش‌های جست‌وجو
یک جست‌وجوی الکترونیکی در پایگاه ثبت مطالعات اسکیزوفرنی در کاکرین در سال 2013 انجام دادیم. نویسندگان مرور، در جست‌وجوی کارآزمایی‌هایی بودند که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی را برای دریافت فلوفنازین خوراکی یا آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیکال به طور تصادفی انتخاب کرده بودند. در نهایت چهار مطالعه با 202 فرد مبتلا به اسکیزوفرنی وارد مرور شد. کارآزمایی‌ها فلوفنازین را با آمیسولپرید (amisulpride)، رسپریدون (risperidone)، کواتیاپین (quetiapine) یا الانزاپین (olanzapine) مقایسه کرده بودند.
نتایج
داده‌ها نشان می‌دهند فلوفنازین خوراکی در بهبود حالات ذهنی نه بدتر از آمیسولپرید است، نه بهتر از آن؛ با این حال اکثر افرادی که فلوفنازین دریافت می‌کنند، نیازمند داروهای آنتیکولینرژیک هستند (داروهایی که به برطرف شدن طیفی از نشانه‌ها مانند حرکات غیر-ارادی ماهیچه‌ها، فشار خون بالا و بی‌خوابی کمک می‌کنند).
داده‌های به دست آمده از کارآزمایی‌هایی که فلوفنازین را با رسپریدون، کواتیاپین یا الانزپین مقایسه کرده بودند، نشان می‌دهند که این داروها هیچ مزیت و برتری بر یکدیگر ندارند. داده‌های مربوط به عوارض جانبی فقط در کارآزمایی‌ای گزارش شد که در آن، فلوفنازین با الانزاپین مقایسه شده بود. بروز آکاتیزیا - یک اختلال حرکتی - در بین گروه‌های درمانی مشابه بود.
کیفیت شواهد
شواهد به دست آمده از این چند کارآزمایی، ضعیف و با کیفیت پائین است و شامل تعداد اندک شرکت‌کنندگان است. شواهد این چند مطالعه، اطلاعات کلی واضحی درباره بهتر یا بدتر بودن فلوفنازین خوراکی نسبت به آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیکال در درمان افراد مبتلا به اسکیزوفرنی فراهم نمی‌کنند. داده‌ها برای پیامدهای مهم مانند عود، بستری در بیمارستان، رضایت، هزینه‌ها و کیفیت زندگی موجود نیست. گزارش داده‌های مربوط به عوارض جانبی ضعیف و ناچیز بود. پژوهش‌های آتی با مقیاس بزرگ، باید برای گزارش این پیامدهای مهم انجام شود.
نتیجه‌گیری‌‌ها
فلوفنازین قیمت پائینی دارد و به طور گسترده در دسترس است، بنابراین محتمل است که این دارو یکی از پرکاربردترین درمان‌های اسکیزوفرنی در سرتاسر جهان باقی بماند. با این حال شواهد تازه و به دست آمده از کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده، درباره اثربخشی این دارو در مقایسه با آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیکال نامشخص است.
معیارهای پاسخ بالینی و حالات ذهنی، تفاوتی را میان فلوفنازین و آمیسولپرید، رسپریدون، کواتیاپین یا النزاپین برجسته نمی‌سازد. معیار بالای عوارض جانبی نیز برای وجود تفاوتی اساسی میان فلوفنازین و داروهای جدید غیر-متقاعد کننده است. همه کارآزمایی‌های وارد شده خطر اساسی سوگیری درباره گزارش عوارض جانبی داشتند و این سوگیری به نفع داروهای جدید بود. این چهار مطالعه وارد شده کوتاه و کوچک اطلاعاتی درباره مزایا یا معایب نسبی فلوفنازین خوراکی در مقایسه با آنتی‌سایکوتیک‌های جدیدتر ارائه نکرده بودند.
فلوفنازین (fluphenazine) یک داروی آنتی‌سایکوتیک تیپیکال از گروه آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازین (phenothiazine) است. این دارو به طور گسترده‌ای در درمان اسکیزوفرنی استفاده می‌شود، با این حال با ظهور داروهای آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال، استفاده از این دارو کاهش یافته است.
اندازه‌گیری پیامدهای (هم مفید و هم مضر) اثربخشی بالینی، ایمنی و هزینه-اثربخشی فلوفنازین خوراکی در برابر آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیکال در درمان اسکیزوفرنی.
ما پایگاه ثبت مرکزی مطالعات کاکرین (Cochrane Central Register of Studies) را جست‌وجو کردیم (25 اپریل 2013). هم‌چنین به منظور جست‌وجوی اقتصادی، بانک اطلاعاتی اقتصاد سلامت گروه اسکیزوفرنی در کاکرین (Cochrane Schizophrenia Group Health Economic Database ؛CSzGHED) را تا 31 ژانویه 2014 جست‌وجو کردیم.
معیار انتخاب ما همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) بود که در آنها فلوفنازین (خوراکی) با هر آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال خوراکی دیگری مقایسه شده بود.
نویسندگان مرور به طور مستقل از هم، استنادات را بررسی کرده و کیفیت مطالعات را ارزیابی و داده‌ها را استخراج کردند. برای داده‌های دو-حالتی همگون، خطر نسبی (RR) و 95% فاصله اطمینان (CI) را محاسبه کردیم، هم‌چنین برای داده‌های پیوسته، تفاوت‌های میانگین (MD) را محاسبه کردیم. خطر سوگیری (bias) را برای مطالعات وارد شده بررسی و برای سنجش و ارزیابی کیفیت شواهد از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) استفاده کردیم.
چهار مطالعه که در کل 202 فرد مبتلا به اسکیزوفرنی را تصادفی‌سازی کردند، وارد مرور شدند. فلوفنازین خوراکی با آمیسولپرید (amisulpride)، رسپریدون (risperidone)، کواتیاپین (quetiapine) و الانزاپین (olanzapine)، مقایسه شده بود.
هیچ تفاوتی میان فلوفنازین خوراکی با آمیسولپرید، در زمینه حالات ذهنی با استفاده از مقیاس مختصر درجه‌بندی روانپزشکی (Brief Psychiatric Rating Scale; BPRS) وجود نداشت (1 RCT؛ n = 57؛ MD: 5.10؛ 95% CI؛ 2.35- تا 12.55؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین)، هم‌چنین هیچ تفاوتی میان فلوفنازین خوراکی و آمیسولپرید در خصوص ترک زودهنگام مطالعه به هر دلیلی وجود نداشت (2 RCT؛ n = 98؛ RR: 1.19؛ 95% CI؛ 0.63 تا 2.28؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). اکثر افرادی که فلوفنازین خوراکی استفاده می‌کردند در مقایسه با آمیسولپرید، به یک داروی آنتیکولینرژیک احتیاج داشتند (1 RCT؛ n = 36؛ RR: 7.82؛ 95% CI؛ 1.07 تا 57.26؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). هیچ داده‌ای درباره پیامدهای مهم مانند عود، تغییر در مهارت‌های زندگی، کیفیت زندگی یا هزینه-اثربخشی گزارش نشده بود.
داده‌های به دست آمده از مقایسه فلوفنازین با رسپریدون، نشان دادند که تفاوتی از نظر «پاسخ بالینی مهم» (1 RCT؛ n = 26؛ RR: 0.67؛ 95% CI؛ 0.13 تا 3.35؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) و هم‌چنین از نظر ترک زودهنگام مطالعه به دلیل ناکارآمدی (1 RCT؛ n = 25؛ RR: 1.08؛ 95% CI؛ 0.08 تا 15.46؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) میان این دارو وجود ندارد. هیچ داده‌ای درباره عود، تغییر در مهارت‌های زندگی، کیفیت زندگی، عوارض جانبی اکستراپیرامیدال، یا هزینه-اثربخشی گزارش نشده بود.
هم‌چنین هیچ تفاوتی میان فلوفنازین خوراکی در مقایسه با کواتیاپین از نظر پاسخ بالینی مهم (1 RCT؛ n = 25؛ RR: 0.62؛ 95% CI؛ 0.12 تا 3.07؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) و ترک زودهنگام مطالعه به هر دلیلی (1 RCT؛ n = 25؛ RR: 0.46؛ 95% CI؛ 0.05 تا 4.46؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) وجود نداشت. هیچ داده‌ای درباره عود، تغییر در مهارت‌های زندگی، کیفیت زندگی؛ عوارض جانبی اکستراپیرامیدال؛ یا هزینه-اثربخشی گزارش نشده بود.
فلوفنازین در مقایسه با الانزاپین، هیچ برتری و مزیتی از نظر پاسخ بالینی مهم نداشت (1 RCT؛ n = 60؛ RR: 1.33؛ 95% CI؛ 0.86 تا 2.07؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین)، هم‌چنین فلوفنازین در مقایسه با الانزاپین، در بروز آکاتیزیا (akathisia)؛ (1 RCT؛ n = 60؛ RR: 3.00؛ 95% CI؛ 0.90 تا 10.01؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) یا در ترک زودهنگام مطالعه (1 RCT؛ n = 60؛ RR: 3.00؛ 95% CI؛ 0.33 تا 27.23؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) برتری نداشت. هیچ داده‌ای درباره عود، تغییر در مهارت‌های زندگی، کیفیت زندگی، یا هزینه-اثربخشی گزارش نشده بود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.