رژیم‌های متناوب مکمل آهن در دوران بارداری

کم‌خونی یک بیماری شایع در دوران بارداری است، به ویژه میان زنان کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط که دریافت آهن کافی برای تامین نیازهای بالای آهن ندارند. به‌طور مرسوم، با ارائه مکمل‌های روزانه آهن از کم‌خونی دوران بارداری پیشگیری می‌شود، اما اخیرا پیشنهاد شده که اگر زنان مکمل‌های کمتری مصرف کنند، مثلا یک یا دو بار در هفته به جای هر روز، ممکن است عوارض جانبی کاهش یابد و پذیرش و پایبندی به مصرف مکمل بیشتر شود. در این مرور، مزایا و مضرات مکمل‌های خوراکی متناوب (یعنی دو یا سه بار در هفته در روزهای غیر-متوالی) را با آهن یا آهن + اسید فولیک یا آهن + ویتامین‌ها و مواد معدنی برای زنان باردار ارزیابی می‌کنیم.

تعداد 27 کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده را وارد کردیم، اما فقط 21 کارآزمایی با 5490 زن، اطلاعاتی را در مورد پیامدهایی که ارزیابی کردیم، داشتند. سه مطالعه آهن متناوب به‌تنهایی را در برابر آهن روزانه به‌تنهایی مورد بررسی قرار دادند، دیگر مطالعات وارد شده در این مرور، آهن متناوب ترکیب شده با اسید فولیک یا دیگر ویتامین‌ها و مواد معدنی را در مقایسه با مکمل‌های مشابهی که روزانه مصرف می‌شوند، مقایسه کردند. با نگاهی به تمام مطالعات (هر گونه رژیم متناوب از جمله آهن در برابر یک رژیم روزانه)، هیچ شواهد واضحی مبنی بر تفاوت بین گروه‌ها برای بیشتر پیامدهایی که بررسی کردیم، از جمله وزن هنگام تولد، زایمان زودرس، و مرگ‌ومیر پری‌ناتال، یا کم‌خونی، غلظت هموگلوبین و فقر آهن در زنان در پایان بارداری وجود نداشت. با این حال، زنانی که به جای مکمل آهن روزانه، مکمل آهن متناوب دریافت کردند، کمتر احتمال داشت عوارض جانبی (مانند یبوست و تهوع) را گزارش کنند. علاوه بر این، به نظر می‌رسید که مکمل‌های متناوب باعث کاهش تعداد زنان با غلظت هموگلوبین بالا در اواسط و اواخر بارداری در مقایسه با رژیم‌های روزانه می‌شود. غلظت‌های بالای هموگلوبین ممکن است مضر باشد زیرا می‌تواند با افزایش خطر زایمان زودرس و نوزاد کم-وزن هنگام تولد همراه باشد. تفاوت‌های واضحی میان گروه‌ها برای دیگر پیامدهای بررسی شده وجود نداشت.

نتیجه‌گیری‌های نویسندگان: 

این مرور جامع‌ترین خلاصه از شواهدی است که مزایا و مضرات مکمل آهن متناوب را در زنان باردار بر پیامدهای هماتولوژیک و بارداری ارزیابی می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهند که رژیم‌های متناوب به عنوان مکمل‌های روزانه پیامدهای مشابهی را در مادر و نوزاد ایجاد می‌کنند، اما با عوارض جانبی کمتری همراه بوده و خطر سطوح بالای Hb (هموگلوبین) را در اواسط و اواخر بارداری کاهش می‌دهند، اگرچه خطر کم‌خونی خفیف در کوتاه-‌مدت افزایش یافت. با اینکه کیفیت شواهد در سطح پائین یا بسیار پائین ارزیابی شد، مکمل آهن متناوب ممکن است جایگزین مناسبی برای مکمل آهن روزانه میان آن دسته از زنان بارداری باشد که کم‌خون نیستند و مراقبت پیش از زایمان کافی دارند.

خلاصه کامل را بخوانید...
پیشینه: 

کم‌خونی یک وضعیت شایع در دوران بارداری است، به ویژه میان زنان در کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط. به طور مرسوم، کم‌خونی بارداری با مصرف روزانه مکمل آهن در طول بارداری پیشگیری می‌شود، اما پایبندی به این رژیم به دلیل عوارض جانبی، تامین نامناسب مکمل‌ها، و نگرانی در مورد بی‌خطری (safety) مصرف آنها بین زنان با مصرف کافی آهن، استفاده از این مداخله را محدود کرده است. مصرف متناوب مکمل‌ (یعنی، دو یا سه بار در هفته در روزهای غیر-متوالی) به عنوان یک جایگزین برای مکمل روزانه پیشنهاد شده است.

اهداف: 

ارزیابی مزایا و مضرات مصرف متناوب مکمل‌های آهن به‌تنهایی یا همراه با اسید فولیک یا دیگر ویتامین‌ها و مواد معدنی برای زنان باردار بر پیامدهای نوزادی و بارداری.

روش‌های جست‌وجو: 

پایگاه ثبت کارآزمایی گروه بارداری و زایمان در کاکرین (31 جولای 2015)، پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) سازمان جهانی بهداشت (WHO) (31 جولای 2015) را بررسی کرده و برای شناسایی مطالعات در حال انجام و منتشر نشده با سازمان‌های مرتبط تماس گرفتیم (31 جولای 2015).

معیارهای انتخاب: 

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی یا شبه-تصادفی‌سازی شده.

گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: 

با استفاده از معیارهای استاندارد کاکرین، کیفیت روش‌شناسی کارآزمایی‌ها را ارزیابی کردیم. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم به ارزیابی واجد شرایط بودن کارآزمایی برای ورود به مرور و استخراج داده‌ها پرداخته و دقت آنها را بررسی کردند.

نتایج اصلی: 

این مرور شامل 27 کارآزمایی از 15 کشور است، اما فقط 21 کارآزمایی (با 5490 زن) داده‌هایی را برای مرور ارائه کردند. همه مطالعات مصرف روزانه مکمل آهن را در برابر مصرف متناوب آن مقایسه کردند. کیفیت روش‌شناسی مطالعات وارد شده مختلط بود و بیشتر آنها دارای سطوح بالایی از ریزش نمونه (attrition) بودند. ارزیابی کلی کیفیت شواهد برای پیامدهای اولیه نوزاد در سطح پائین و برای پیامدهای مادر در سطح بسیار پائین بود.

از 21 کارآزمایی که داده‌ها را ارائه کردند، سه مطالعه فقط مصرف متناوب آهن، 14 مطالعه مصرف متناوب آهن + اسید فولیک و چهار مطالعه مصرف متناوب آهن را به علاوه چندین ویتامین و مواد معدنی در مقایسه با همان ترکیب از مکمل‌ها در یک رژیم روزانه ارائه کردند.

به طور کلی، برای زنانی که هر رژیمی را از آهن متناوب (با یا بدون دیگر ویتامین‌ها و مواد معدنی) در مقایسه با رژیم روزانه دریافت کردند، شواهد واضحی مبنی بر تفاوت بین گروه‌ها برای پیامد اولیه نوزاد وجود نداشت: وزن پائین هنگام تولد (میانگین خطر نسبی (RR): 0.82؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.55 تا 1.22؛ 1898 شرکت‌کننده؛ هشت مطالعه؛ شواهد با کیفیت پائین)، وزن نوزاد هنگام تولد (تفاوت میانگین (MD): 5.13 گرم؛ 95% CI؛ 29.46- تا 39.72؛ 1939 شرکت‌کننده؛ نه مطالعه؛ شواهد با کیفیت پائین)، زایمان پره‌ماچور (میانگین RR؛ 1.03؛ 95% CI؛ 0.76 تا 1.39؛ 1177 شرکت‌کننده؛ پنج مطالعه؛ شواهد با کیفیت پائین) یا مرگ‌ومیر نوزادی (میانگین RR؛ 0.49؛ 95% CI؛ 0.04 تا 5.42؛ 795 شرکت‌کننده؛ یک مطالعه؛ کیفیت بسیار پائین). هیچ یک از مطالعات ناهنجاری‌های مادرزادی را گزارش نکردند.

برای پیامدهای مادر، شواهد واضحی مبنی بر تفاوت بین گروه‌ها از نظر کم‌خونی در دوران ترم وجود نداشت (میانگین RR؛ 1.22؛ 95% CI؛ 0.84 تا 1.80؛ 676 شرکت‌کننده؛ چهار مطالعه؛ I² = 10%؛ کیفیت بسیار پائین). در مقایسه با زنانی که مکمل‌های روزانه دریافت کردند، زنانی که مکمل متناوب گرفتند عوارض جانبی کمتری داشته (میانگین RR؛ 0.56؛ 95% CI؛ 0.37 تا 0.84؛ 1777 شرکت‌کننده؛ 11 مطالعه؛ I² = 87%؛ کیفیت بسیار پائین) و در معرض خطر کمتری برای داشتن غلظت بالای هموگلوبین (Hb) (بیشتر از 130 گرم/لیتر) در طول سه ماهه دوم یا سوم بارداری قرار داشتند (میانگین RR؛ 0.53؛ 95% CI؛ 0.38 تا 0.74؛ 2616 شرکت‌کننده؛ 15 مطالعه؛ I² = 52%؛ (این یک پیامد اولیه نبود)). تفاوت‌های معنی‌داری از نظر کم‌خونی ناشی از فقر آهن در دوران ترم بین زنان دریافت کننده مکمل آهن + اسید فولیک به صورت متناوب یا روزانه وجود نداشت (میانگین RR؛ 0.71؛ 95% CI؛ 0.08 تا 6.63؛ 156 شرکت‌کننده؛ یک مطالعه). هیچ موردی از مرگ‌ومیر مادر (شش مطالعه) یا زنان مبتلا به کم‌خونی شدید در بارداری (شش مطالعه) گزارش نشد. هیچ یک از مطالعات گزارشی را از فقر آهن در دوران ترم یا عفونت در دوران بارداری ارائه نکردند.

بسیاری از مطالعاتی که در این مرور گنجانده شدند (14/21 مورد داده‌هایی را ارائه دادند) مکمل آهن خوراکی متناوب + اسید فولیک را در مقایسه با مکمل آهن خوراکی روزانه + اسید فولیک (4653 زن) مقایسه کردند و یافته‌های این مقایسه به‌طور گسترده‌ای منعکس‌کننده یافته‌های مقایسه اصلی (هر گونه رژیم متناوب در برابر هر گونه رژیم روزانه) بود.

سه مطالعه با 464 زن مکمل آهن خوراکی متناوب به‌تنهایی را با آهن خوراکی روزانه به‌تنهایی مقایسه کردند. تفاوت‌های واضحی بین گروه‌ها از نظر میانگین وزن هنگام تولد، زایمان زودرس، کم‌خونی مادر یا عوارض جانبی مادر وجود نداشت. دیگر پیامد‌های اولیه گزارش نشدند.

چهار مطالعه با حجم نمونه ترکیبی 412 زن، مکمل آهن خوراکی متناوب + ویتامین‌ها و مواد معدنی را با مکمل آهن خوراکی روزانه + ویتامین‌ها و مواد معدنی مقایسه کردند. نتایج برای هیچ یک از پیامدهای اولیه نوزادی این مرور گزارش نشدند. یک مطالعه عوارض جانبی کمتری را برای مادر در گروه آهن متناوب گزارش کرد و دو مطالعه نشان دادند که زنان بیشتری در دوران ترم نسبت به کسانی که مکمل‌های روزانه دریافت کردند، کم‌خون بودند.

در جایی که داده‌های کافی برای پیامدهای اولیه در دسترس بود، زیر-گروه‌هایی را برای بررسی تفاوت‌های احتمالی بین مطالعات از نظر مکمل‌های اولیه یا بعدی تشکیل دادیم؛ وضعیت کم‌خونی زنان در شروع مصرف مکمل؛ دوزهای هفتگی بیشتر و کمتر آهن؛ و وضعیت مالاریا در منطقه‌ای که کارآزمایی‌ها در آن انجام شدند. هیچ تاثیر واضحی از این متغیرها بر نتایج وجود نداشت.

یادداشت‌های ترجمه: 

این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.

Tools
Information