استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین در کاهش ژینژیویت و تشکیل پلاک دندانی

سوال مطالعه مروری

آیا استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین (آنتی‌سپتیک طیف گسترده) علاوه بر دیگر وسایل پاک‌سازی متعارف دندان، به کنترل و بهبود ژینژیویت (التهاب لثه‌ها) کمک می‌کند؟ آیا فراوانی شست‌و‌شو یا غلظت محلول نتیجه نهایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و عوارض جانبی نامطلوبی را بر جای می‌گذارد؟

پیشینه

ژینژیویت وضعیتی است برگشت‌پذیر، که در آن لثه‌ها قرمز و متورم شده، و ممکن است به آسانی خونریزی کنند. ژینژیویت بسیار شایع است - مطالعات نشان می‌دهند که بیش از 50% تا 90% از بزرگسالان در انگلیس و ایالات متحده آمریکا به آن مبتلا هستند. در افراد مستعد، ژینژیویت ممکن است منجر به بروز پریودنتیت شود، که دیگر برگشت‌پذیر نیست. در پریودنتیت، التهاب همراه است با تحلیل لیگامنت‌ها و استخوان هایی که از دندان‌ها حمایت می‌کنند. در صورت عدم درمان، این وضعیت ممکن است در نهایت منجر به از دست دادن دندان شود. پریودنتیت شدید ششمین بیماری گسترده در سراسر جهان به شمار می‌آید.

حفظ استاندارد بالایی از بهداشت دهان برای پیشگیری و درمان ژینژیویت مهم است. روش اصلی برای حفظ بهداشت دهان، مسواک زدن است. سایر روش‌های پاک‌سازی معمولا شامل استفاده از نخ دندان، برس‌های مخصوص بین دندانی و جرم‌گیری و پولیش دندان است که توسط دندان‌پزشک انجام می‌شود. برخی از افراد با استفاده از فقط پاک‌سازی متعارف دندان، کنترل سختی بر تشکیل پلاک و پیشگیری از بر ژینژیویت دارند. بنابراین، آنها علاوه بر پاک‌سازی متعارف دندان‌، گاهی اوقات از دهان‌شویه‌های حاوی کلرهگزیدین نیز استفاده می‌کنند. این دهان‌شویه‌ها بدون نسخه پزشک به راحتی در دسترس قرار دارند؛ معمولا خارج از ایالات متحده نیز نیازی به تجویز پزشک نیست.

ویژگی‌های مطالعه

ما 51 مطالعه را وارد کردیم که در مجموع 5345 شرکت‌کننده را تجزیه‌و‌تحلیل کردند. شواهد موجود در این مطالعه مروری تا 28 سپتامبر 2016 به‌روز شده است. به‌طور معمول شرکت‌کنندگان مطالعه، کودکان و بزرگسالان مبتلا به ژینژیویت یا پریودنتیت بودند، که سالم بوده و قادر به استفاده از روش‌های معمول پاک‌سازی دندان بودند. مطالعاتی را حذف نکردیم که در آنها برخی یا همه شرکت‌کنندگان مبتلا به بیماری بوده یا نیاز به مراقبت‌های ویژه داشتند، زیرا استفاده از دهان‌شویه‌های حاوی کلرهگزیدین را به ویژه برای آنها مناسب در نظر گرفتیم. مطالعات وارد شده به ارزیابی اثرات دهان‌شویه‌ کلرهگزیدین بر بروز ژینژیویت در کودکان و بزرگسالانی پرداختند که حداقل به مدت 4 هفته از آن علاوه بر پاک‌سازی متعارف دندان استفاده کردند.

نتایج کلیدی

شواهدی با کیفیت بالا وجود دارد که استفاده از دهان‌شویه‌های حاوی کلرهگزیدین به مدت 4 تا 6 هفته یا 6 ماه علاوه بر مسواک زدن و پاک‌سازی دندان، باعث کاهش چشمگیری در تشکیل پلاک می‌شود. همچنین شواهدی با کیفیت بالا در مورد کاهش متوسط ژینژیویت در افرادی به دست آمد که مبتلا به سطح خفیفی از آن بودند، هرچند از آن‌جایی که سطح بیماری در حال حاضر پائین است، این نتیجه‌گیری به لحاظ بالینی چندان مهم نیست. ماهیت شواهد موجود این امکان را به ما نمی‌دهند که سطح کاهش ژینژیویت را در افرادی که مبتلا به سطوح متوسط تا شدید آن هستند، تعیین کنیم.

شواهدی به دست نیامد که غلظتی از محلول شست‌و‌شوی کلرهگزیدین موثرتر از غلظت دیگر باشد.

شست‌و‌شو به مدت 4 هفته یا بیشتر باعث لکه‌دار شدن دندان می‌شود، که نیاز به جرم‌گیری و پولیش توسط دندانپزشک پیدا می‌کند. سایر عوارض جانبی که گزارش شدند، عبارتند از تشکیل جرم دندانی (calculus یا tartar)، اختلالات چشایی موقت و خونریزی موقت/آسیب به لایه پوششی دهان.

کیفیت شواهد

یک مطالعه در معرض خطر نامشخص سوگیری ارزیابی شد، و 50 مطالعه باقی‌مانده در معرض خطر بالای سوگیری قرار داشتند، با این حال این موضوع بر کیفیت ارزیابی ژینژیویت و پلاک تاثیری نداشت، زیرا معتقدیم که بعید است تحقیقات بیشتر اطمینان ما را به برآورد تاثیر مداخله تغییر دهند.

نتیجه‌گیری‌های نویسندگان: 

شواهدی با کیفیت بالا از مطالعاتی به دست آمدند که بر اساس Löe and Silness Gingival Index، کاهش ژینژیویت را در افراد مبتلا به التهاب خفیف لثه به‌طور متوسط گزارش کردند (میانگین نمره 1 در مقیاس GI؛ 0 تا 3) که به لحاظ بالینی معنی‌دار نبود. شواهدی با کیفیت بالا در مورد کاهش چشمگیر پلاک دندانی با استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین وجود دارد که در نقش یک درمان کمکی در کنار روش‌های مکانیکی بهداشت دهان به مدت 4 تا 6 هفته و 6 ماه قرار گرفت. هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد غلظتی از محلول شست‌و‌شوی کلرهگزیدین موثرتر از غلظت دیگری از آن است. شواهد کافی برای تعیین کاهش ژینژیویت مرتبط با استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین در افرادی با میانگین نمره GI از 1.1 تا 3، که سطح متوسط یا شدید التهاب لثه را نشان می‌دهد، به دست نیامد. شست‌و‌شو با دهان‌شویه کلرهگزیدین به مدت 4 هفته یا بیشتر باعث لکه‌دار شدن سطح خارجی دندان‌ها می‌شود. علاوه بر این، عوارض جانبی دیگر مانند تشکیل جرم دندانی، اختلال چشایی گذرا و اثرات آن بر مخاط دهانی در مطالعات وارد شده گزارش شدند.

خلاصه کامل را بخوانید...
پیشینه: 

ژینژیویت یا التهاب لثه (gingivitis) مرتبط با پلاک دندانی عبارت است از یک وضعیت التهابی برگشت‌پذیر که در اثر تجمع و تداوم بیوفیلم‌های میکروبی (پلاک دندانی) روی دندان ایجاد می‌شود. این شرایط با قرمزی و تورم لثه (gingivae یا gum) که به راحتی خونریزی می‌کند، مشخص می‌شود. در افراد حساس و مستعد، ژینژیویت ممکن است به پریودنتیت (periodontitis) و تحلیل بافت نرم و استخوان حمایت‌کننده دندان بی‌انجامد. تصور می‌شود که استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین (chlorhexidine mouthrinse) می‌تواند تشکیل پلاک را کاهش داده و در نتیجه باعث کاهش بروز ژینژیویت شود.

اهداف: 

ارزیابی اثربخشی استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین در نقش یک درمان کمکی در کنار دیگر روش‌های مکانیکی بهداشت دهان، به منظور کنترل ژینژیویت و پلاک دندانی، در مقایسه با روش‌های مکانیکی بهداشت دهان به‌تنهایی یا روش‌های مکانیکی بهداشت دهان به همراه دهان‌شویه دارونما (placebo)/کنترل. روش‌های مکانیکی بهداشت دهان شامل مسواک زدن با/بدون استفاده از نخ دندان یا استفاده از وسایل کمکی برای پاک‌سازی بین دندان‌ها بوده و می‌توانستند شامل پاک‌سازی حرفه‌ای دندان/درمان پریودنتال باشند.

تعیین اینکه تاثیر استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین تحت تاثیر غلظت کلرهگزیدین، یا تعداد دفعات شست‌و‌شو (یک بار در روز در مقابل دو بار در روز) قرار می‌گیرد یا خیر.

گزارش‌دهی و توصیف هرگونه عوارض جانبی مرتبط با استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین برگرفته از کارآزمایی‌های وارد شده.

روش‌های جست‌وجو: 

متخصص اطلاعات سلامت دهان در کاکرین بانک‌های اطلاعاتی زیر را جست‌وجو کرد: پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه سلامت دهان در کاکرین (تا 28 سپتامبر 2016)؛ پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL؛ شماره 8، 2016) در کتابخانه کاکرین (در 28 سپتامبر 2016 جست‌وجو شد)؛ MEDLINE Ovid (1946 تا 28 سپتامبر 2016)، Embase Ovid (1980 تا 28 سپتامبر 2016)؛ و CINAHL EBSCO (Cumulative Index to Nursing and Allied Health Literature؛ 1937 تا 28 سپتامبر 2016). ClinicalTrials.gov و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت را برای یافتن کارآزمایی‌های در حال انجام جست‌وجو کردیم. هنگام جست‌وجو در بانک‌های اطلاعاتی الکترونیکی، هیچ محدودیتی از نظر زبان مقاله یا تاریخ انتشار آن اعمال نشد.

معیارهای انتخاب: 

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای را وارد کردیم که اثرات استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین را در نقش یک درمان کمکی به مدت حداقل 4 هفته در کنار روش‌های مکانیکی بهداشت دهان بر بروز ژینژیویت در کودکان و بزرگسالان ارزیابی کردند. روش‌های مکانیکی بهداشت دهان شامل مسواک زدن با/بدون استفاده از نخ دندان یا وسایل کمکی پاک‌سازی بین دندان‌ها بوده و می‌توانستند پاک‌سازی حرفه‌ای دندان‌ها/درمان پریودنتال را نیز دربرگیرند. کارآزمایی‌هایی را وارد کردیم که شرکت‌کنندگان آن مبتلا به ژینژیویت یا پریودنتیت بودند، شرکت‌کنندگان سالمی داشته و برخی یا تمام شرکت‌کنندگان آن مبتلا به بیماری بوده یا نیاز به مراقبت ویژه داشتند.

گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: 

دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم نتایج جست‌وجو را غربالگری کرده و داده‌ها را استخراج کرده و خطر سوگیری (bias) مطالعات وارد شده را ارزیابی کردند. ما سعی کردیم برای دسترسی به داده‌های ازدست‌رفته یا شفاف‌سازی موضوع، در صورت امکان با نویسندگان مطالعه تماس بگیریم. برای پیامدهای پیوسته، از میانگین و انحراف معیار (standard deviation; SD) به منظور به دست آوردن تفاوت میانگین (MD) و 95% فاصله اطمینان (CI)، استفاده کردیم. در مواردی که مطالعات از مقیاس مشابهی استفاده کردند، MDها را با هم ترکیب کرده و اگر از مقیاس‌های مختلف استفاده شد، تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD) را با هم ترکیب کردیم. برای پیامدهای دو-حالتی، خطر نسبی (RR) و 95% CIs را ارائه دادیم. با توجه به ناهمگونی پیش‌بینی شده، از مدل‌های اثرات-تصادفی برای همه متاآنالیزها استفاده کردیم.

نتایج اصلی: 

ما 51 مطالعه را وارد کردیم که در مجموع 5345 شرکت‌کننده را تجزیه‌و‌تحلیل کردند. یک مطالعه در معرض خطر نامشخص سوگیری، و 50 مطالعه باقی‌مانده در معرض خطر بالای سوگیری ارزیابی شدند، با این حال، از آن جایی که معتقدیم تحقیقات بیشتر بعید است اطمینان ما را به تخمین تاثیر مداخله تغییر دهند، این موضوع بر کیفیت ارزیابی ژینژیویت و پلاک تاثیری نداشت.

التهاب لثه

پس از 4 تا 6 هفته استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین، نسبت به دارونما، کنترل یا عدم استفاده از دهان‌شویه، مداخله مذکور توانست ژینژیویت (مقیاس Gingival Index (GI)؛ 0 تا 3) را تا 0.21 (95% CI؛ 0.11 تا 0.31) کاهش دهد (10 کارآزمایی، 805 شرکت‌کننده با التهاب خفیف لثه (میانگین نمره 1 در مقیاس GI) تجزیه‌و‌تحلیل شدند؛ شواهد با کیفیت بالا). اندازه تاثیرگذاری مشابهی از این مداخله برای کاهش ژینژیویت در 6 ماه یافت شد. داده‌های کافی برای تعیین کاهش ژینژیویت مرتبط با استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین در افرادی با میانگین نمرات 1.1 تا 3 در مقیاس GI (التهاب لثه در سطح متوسط یا شدید) وجود نداشت.

پلاک دندانی

پلاک با شاخص‌های مختلفی اندازه‌گیری شد و SMD در 4 تا 6 هفته برابر با 1.45 (95% CI؛ 1.00 تا 1.90) انحراف معیار کمتر در گروه کلرهگزیدین بود (12 کارآزمایی؛ 950 شرکت‌کننده تجزیه‌و‌تحلیل شدند؛ شواهد با کیفیت بالا)، که حاکی از کاهش چشمگیر در میزان پلاک بود. کاهش چشمگیر مشابهی برای استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین در 6 ماه دیده شد.

لکه‌دار شدن سطح خارجی دندان

افزایش چشمگیری در لکه‌دار شدن سطح خارجی دندان در شرکت‌کنندگان استفاده کننده از دهان‌شویه کلرهگزیدین طی 4 تا 6 هفته گزارش شد. SMD برابر با 1.07 (95% CI؛ 0.80 تا 1.34) انحراف معیار بالاتر (هشت کارآزمایی؛ 415 شرکت‌کننده تجزیه‌و‌تحلیل شدند؛ شواهد با کیفیت متوسط) در گروه دهان‌شویه کلرهگزیدین بود. همچنین افزایش قابل توجهی در لکه‌دار شدن سطح خارجی دندان‌های شرکت‌کنندگان استفاده کننده از دهان‌شویه کلرهگزیدین در 7 تا 12 هفته و 6 ماه مشاهده شد.

جرم دندانی (calculus)

نتایج در مورد تاثیر استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین بر تشکیل جرم دندانی بی‌نتیجه بودند.

تاثیر غلظت و دفعات شست‌وشو

داده‌های کافی برای تعیین اینکه غلظت کلرهگزیدین یا فراوانی شست‌و‌شو، تاثیر متفاوتی را بر جای گذاشتند یا خیر، وجود نداشت.

عوارض جانبی دیگر

عوارض جانبی بسیار شایع که در مطالعات وارد شده گزارش شدند، عبارت بودند از اختلال/تغییر چشایی (گزارش شده در 11 مطالعه)، اثرات روی مخاط دهانی شامل درد، تحریک، پوسته‌پوسته شدن خفیف و زخم مخاطی/اروزیون (گزارش شده در 13 مطالعه) و احساس سوزش کلی یا سوزش زبان یا هر دو (گزارش شده در نه مطالعه).

یادداشت‌های ترجمه: 

این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.

Tools
Information