پیام‌های کلیدی
- شست‌وشو با دهان‌شویه کلرهگزیدین (chlorhexidine) پیش از کشیدن دندان یا 24 ساعت پس از آن ممکن است به پیشگیری از حفره خشک (dry socket) کمک کند.
- قرار دادن ژل کلرهگزیدین به‌طور مستقیم در حفره بلافاصله پس از کشیدن دندان ممکن است به پیشگیری از بروز حفره خشک کمک کند.
- شست‌وشو با کلرهگزیدین باعث ایجاد برخی تاثیرات جانبی (ناخواسته) خفیف می‌شود؛ به نظر نمی‌رسد که ژل‌های درون-حفره‌ای کلرهگزیدین عوارض جانبی ایجاد کنند.
- آلووژیل در مقایسه با زینک اکساید اوژنول (zinc oxide eugenol) درد حفره خشک را کاهش می‌دهد، اما شواهد برای این امر بسیار نامطمئن است.
- به نظر نمی‌رسد Alvogyl تاثیرات ناخواسته‌ای ایجاد کند.
- برای تقویت شواهد و بررسی بهترین راه‌های پیشگیری و درمان حفره خشک در همه دندان‌ها به انجام مطالعات آتی نیاز داریم.
حفره خشک چیست؟
حفره خشک یک بیماری دردناک است که گاهی پس از کشیدن دندان ایجاد شده و به احتمال زیاد به دنبال کشیدن دندان عقل در فک پائین رخ می‌دهد.
علت ایجاد حفره خشک چیست؟
تصور می‌شود که این عارضه با از دست دادن تمام یا قسمتی از لخته خونی که در انتهای حفره دندان پس از بیرون آوردن دندان ایجاد می‌شود، مرتبط باشد.
چگونه از بروز حفره خشک پیشگیری کنیم؟
یک گزینه برای پیشگیری از بروز حفره خشک، کاهش مواد زائد و بار باکتریایی دهان است، اگرچه حفره خشک منشا باکتریایی ندارد. افرادی با بهداشت دهان و دندان ضعیف (باقی ماندن بقایای مواد غذایی و پلاک)، بیشتر در معرض خطر ابتلا به حفره خشک قرار دارند. بهبود بهداشت دهان و دندان و شست‌وشو پیش از کشیدن دندان یا شروع شست‌وشو 24 ساعت پس از آن ممکن است احتمال ایجاد حفره خشک را کاهش دهد.
چگونه حفره خشک را درمان کنیم؟
گزینه‌های درمانی حفره خشک عمدتا بر کاهش درد به صورت موضعی در اطراف محل کشیدن دندان با قرار دادن یک پانسمان (پانسمان تسکین‌دهنده دارویی) متمرکز است.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما می‌خواستیم بفهمیم که شست‌وشو با آنتی‌سپتیک، ژل‌ها یا پچ‌های ترمیمی می‌توانند به پیشگیری از ایجاد حفره خشک کمک کنند یا خیر. هم‌چنین می‌خواستیم بدانیم که قرار دادن یک پانسمان دارویی می‌تواند حفره خشک را درمان کند یا خیر، و اینکه عوارض جانبی ناخواسته‌ای ایجاد کرده یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
برای یافتن مطالعاتی جست‌وجو کردیم که شست‌وشوهای آنتی‌سپتیک یا ژل‌های درون-حفره‌ای را با یک ماده شست‌وشوی دارونما (placebo) (ساختگی) یا با عدم-استفاده از هیچ ماده‌ای و یک ژل درون-حفره‌ای دارونما (ساختگی) یا عدم-استفاده از هیچ ماده‌ای مقایسه کردند.
برای یافتن بهترین راه درمانی حفره خشک، به دنبال مطالعاتی بودیم که عوامل تسکین‌دهنده مختلف را با دارونما (ساختگی) با دیگر داروهای تسکین‌دهنده یا با عدم-استفاده از هیچ ماده‌ای مقایسه کردند.
نتایج مطالعات را مقایسه و یافته‌ها را خلاصه کردیم. بر اساس طراحی مطالعه و تعداد بیمارانی که به کار گرفته شدند، اعتماد خود را به شواهد ارزیابی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 49 کارآزمایی را شناسایی کردیم؛ 39 کارآزمایی (6219 شرکت‌کننده) پیشگیری از حفره خشک را بررسی کرده و 10 کارآزمایی (552 شرکت‌کننده) به درمان حفره خشک پرداختند.
به این نتیجه رسیدیم که:
- انجام شست‌وشو با کلرهگزیدین گلوکونات (با قدرت 0.12% و 0.2%) پیش از کشیدن دندان و پس از آن (شروع 24 ساعت پس از کشیدن دندان) احتمالا منجر به کاهش بروز حفره خشک می‌شود؛
- قرار دادن ژل کلرهگزیدین (قدرت 0.2%) در حفره دندان کشیده‌شده احتمالا منجر به کاهش حفره خشک می‌شود؛
- محلول‌های شست‌وشو و ژل‌های کلرهگزیدین به یک اندازه در کاهش حفره خشک موثر هستند، اما شواهد این مقایسه بسیار نامطمئن است؛
- شست‌وشو با کلرهگزیدین تاثیرات ناخواسته خفیف ایجاد کرد؛ به نظر می‌رسد که ژل‌های درون-حفره‌ای کلرهگزیدین هیچ تاثیر ناخواسته‌ای ایجاد نمی‌کنند.
- شواهدی اندک با قطعیت بسیار پائین از دو مطالعه وجود داشت مبنی بر اینکه Alvogyl (فرمولاسیون قدیمی) در مقایسه با زینک اکساید اوژنول ممکن است درد را در روز 7 در بیماران مبتلا به حفره خشک کاهش دهد. این شواهد مربوط به فرمولاسیون قدیمی Alvogyl است که دیگر در دسترس قرار ندارد. لازم به ذکر است که فرمولاسیون Alvogyl تغییر کرده، و اکنون به آن Alveogyl می‌گویند.
کشیدن دندان عموما به دلایل مختلفی توسط دندان‌پزشکان انجام می‌شود، با این حال، همه مطالعات به جز پنج مورد در مرور حاضر شامل شرکت‌کنندگانی بودند که دندان مولر سوم را کشیده بودند، بیشتر آنها توسط جراحان دهان انجام شد.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
محدودیت‌های اصلی شواهد این است که مطالعات:
- اغلب کشیدن دندان‌های عقل پائین را گزارش کردند؛
- به روشی انجام شدند که خطاهایی را در انجام مطالعه مطرح کردند که منجر به ایجاد خطا در نتایج شد؛ و
- هنگامی که با هم ترکیب شدند نتایج غیر-دقیقی را ارائه دادند.
با توجه به این خطاها، اطمینان ما به نتایج مربوط به شست‌وشو و ژل‌های کلرهگزیدین کم است، اما انجام پژوهش بیشتر ممکن است تاثیر مهمی بر اطمینان ما به تخمین اثرگذاری مداخله داشته باشد و احتمالا این تخمین را تغییر می‌دهند.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
جست‌وجو برای مطالعات موجود تا 28 سپتامبر 2021 تکمیل شد.
کشیدن دندان عموما به دلایل مختلفی توسط دندان‌پزشکان انجام می‌شود، با این حال، همه مطالعات به جز پنج مورد در مرور حاضر شامل شرکت‌کنندگانی بودند که دندان مولر سوم را کشیده بودند، بیشتر آنها توسط جراحان دهان انجام شد. شواهدی با قطعیت متوسط وجود دارد که نشان می‌دهد شست‌وشو با کلرهگزیدین (0.12% و 0.2%) یا قرار دادن ژل کلرهگزیدین (0.2%) در حفره دندان‌های کشیده‌شده، احتمالا منجر به کاهش بروز حفره خشک می‌شود. شواهد کافی برای تعیین تاثیرات 21 مداخله پیشگیرانه دیگر که هر یک در مطالعات واحدی ارزیابی شدند، وجود نداشت. شواهد محدودی با قطعیت بسیار پائین وجود داشت مبنی بر اینکه Alvogyl (فرمولاسیون قدیمی) در مقایسه با زینک اکساید اوژنول ممکن است درد را در روز 7 در بیماران مبتلا به حفره خشک کاهش دهد.
اوستئیت آلوئولار (alveolar osteitis) (حفره خشک (dry socket)) عارضه کشیدن دندان است که اغلب دندان‌های مولر فک پائین را درگیر می‌کند. این وضعیت با درد شدیدی همراه است که 2 تا 3 روز پس از جراحی با یا بدون هالیتوز (halitosis) ایجاد می‌شود، حفره‌ای که ممکن است تا حدی یا به‌طور کامل فاقد لخته خونی باشد، و مراجعات پس از جراحی را افزایش می‌دهد. این یک نسخه به‌روز شده از مرور کاکرین است که نخستین‌بار در سال 2012 منتشر شد.
ارزیابی تاثیرات مداخلات موضعی مورد استفاده برای پیشگیری و درمان اوستئیت آلوئولار (حفره خشک) پس از کشیدن دندان.
یک متخصص اطلاعات، چهار بانک اطلاعاتی کتاب‌شناختی (bibliographic) را تا 28 سپتامبر 2021 جست‌وجو کرده و برای شناسایی مطالعات منتشر شده، منتشر نشده و در حال انجام از روش‌های جست‌وجوی بیشتر بهره برد.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده را شامل بزرگسالان بالای 18 سال وارد کردیم که دندان‌های دائمی خود را کشیده یا پس از کشیدن دندان دچار حفره خشک شدند. مطالعاتی را با هر نوع مداخله موضعی مورد استفاده برای پیشگیری یا درمان حفره خشک، در مقایسه با یک مداخله موضعی متفاوت، دارونما (placebo) یا عدم-درمان، وارد کردیم. مطالعاتی را حذف کردیم که استفاده سیستمیک را از آنتی‌بیوتیک‌ها یا استفاده از تکنیک‌های جراحی گزارش کردند، زیرا این مداخلات در مرورهای جداگانه کاکرین ارزیابی می‌شوند.
از روش‌های استاندارد روش‌شناسی مورد نظر کاکرین بهره بردیم. از دستورالعمل‌های بالینی آماری کاکرین پیروی کرده و پیامدهای دو-حالتی را به صورت خطرات نسبی (RR) گزارش کرده و 95% فواصل اطمینان (CI) را با استفاده از مدل‌های اثرات-تصادفی محاسبه کردیم. برای برخی از مطالعات split-mouth با داده‌های پراکنده، محاسبه RR امکان‌پذیر نبود، بنابراین به جای آن، نسبت شانس (OR) دقیق را محاسبه کردیم. برای ارزیابی قطعیت مجموعه شواهد، از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) استفاده کردیم.
تعداد 49 کارآزمایی را با 6771 شرکت‌کننده وارد کردیم؛ 39 کارآزمایی (با 6219 شرکت‌کننده) پیشگیری از بروز حفره خشک را بررسی کردند و 10 مطالعه (با 552 شرکت‌کننده) به درمان حفره خشک پرداختند. تعداد 16 مطالعه در معرض خطر بالای سوگیری (bias)، 30 مطالعه در معرض خطر نامشخص سوگیری، و 3 مطالعه در معرض خطر پائین سوگیری قرار داشتند.
استفاده از کلرهگزیدین (chlorhexidine) در پیشگیری از بروز حفره خشک
شست‌وشو با دهان‌شویه‌های کلرهگزیدین (غلظت‌های 0.12% و 0.2%) پیش از کشیدن دندان و 24 ساعت پس از آن در مقایسه با دارونما، خطر ایجاد حفره خشک را کاهش داد، OR معادل 0.38 (95% CI؛ 0.25 تا 0.58؛ P < 0.00001؛ 6 کارآزمایی، 1547 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). شیوع حفره خشک از 1% تا 5% در کشیدن دندان معمولی تا 30% در دندان مولر سوم کشیده‌شده با کمک جراحی متفاوت است. تعداد بیماران مورد نیاز برای درمان (NNT) با شست‌وشو با کلرهگزیدین برای پیشگیری از حفره خشک در یک بیمار، 162 (95% CI؛ 155 تا 240)؛ 33 (95% CI؛ 27 تا 49) و 7 (95% CI؛ 5 تا 10) و برای کنترل شیوع حفره خشک، به ترتیب، 0.01، 0.05 و 0.30 بود.
قرار دادن ژل کلرهگزیدین در داخل حفره پس از کشیدن دندان در مقایسه با دارونما، شانس ایجاد حفره خشک را تا 58% کاهش داد، OR معادل 0.44 (95% CI؛ 0.27 تا 0.71؛ P = 0.0008؛ 7 کارآزمایی، 753 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). NNT با ژل کلرهگزیدین (0.2%) برای پیشگیری از ایجاد حفره خشک در یک بیمار، 180 (95% CI؛ 137 تا 347)؛ 37 (95% CI؛ 28 تا 72) و 7 (95% CI؛ 5 تا 15) و برای کنترل شیوع حفره خشک، به ترتیب، 0.01؛ 0.05 و 0.30 بود.
در مقایسه با شست‌وشوی کلرهگزیدین (0.12%)، قرار دادن ژل کلرهگزیدین (0.2%) داخل حفره پس از کشیدن دندان در کاهش خطر حفره خشک برتری نداشت (RR: 0.74؛ 95% CI؛ 0.46 تا 1.20؛ P = 0.22؛ 2 کارآزمایی؛ 383 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین).
مرور حاضر شواهدی را مبنی بر ارتباط واکنش‌های جانبی خفیف با استفاده از دهان‌شویه‌های کلرهگزیدین 0.12%، 0.2% (تغییر طعم، رنگ دندان‌ها، استوماتیت (stomatitis)) یافت، اگرچه اکثر مطالعات به صراحت برای تشخیص وجود واکنش‌های حساسیت مفرط به دهان‌شویه به عنوان بخشی از پروتکل مطالعه طراحی نشدند. هیچ عارضه جانبی در رابطه با استفاده از ژل کلرهگزیدین 0.2% که مستقیما در حفره قرار داده شد، گزارش نشد.
نقش پلاسمای غنی از پلاکت در پیشگیری از بروز حفره خشک
قرار دادن پلاسمای غنی از پلاکت پس از کشیدن دندان در مقایسه با دارونما، در کاهش خطر ایجاد حفره خشک برتری نداشت (RR: 0.51؛ 95% CI؛ 0.19 تا 1.33؛ P = 0.17؛ 2 مطالعه؛ 127 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
تعداد 21 مداخله درون-حفره‌ای دیگر برای پیشگیری از بروز حفره خشک هر کدام در مطالعات واحد مورد ارزیابی قرار گرفتند، و شواهد کافی برای تعیین تاثیرات آنها وجود ندارد.
زینک اکساید اوژنول (zinc oxide eugenol) در برابر Alvogyl در درمان حفره خشک
دو مطالعه، با 80 شرکت‌کننده، نشان دادند که Alvogyl (فرمولاسیون قدیمی) در کاهش درد در روز 7 موثرتر از زینک اکساید اوژنول است (تفاوت میانگین (MD): 1.40-؛ 95% CI؛ 1.75- تا 1.04-؛ P < 0.00001؛ 2 مطالعه، 80 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
نه مداخله دیگر برای درمان حفره خشک در مطالعات واحد مورد ارزیابی قرار گرفتند، شواهد کافی برای تعیین تاثیرات آنها ارائه نشد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.