پیشینه
در سال‌های اخیر، توجه زیادی به این موضوع جلب شده که پوشیدن جوراب‌های فشارنده (یا «جوراب‌های پرواز» (flight socks)) خطر وقوع ترومبوز ورید عمقی (deep vein thrombosis; DVT، تشکیل لخته خون در پاها) و دیگر مشکلات گردش خون را در مسافران هوایی کاهش می‌دهد یا خیر. جوراب‌های ساق بلند در طول پرواز پوشیده می‌شوند و شبیه به مواردی است که باید پس از جراحی در تخت دراز بکشند و پوشیدن جوراب در آن‌ها موثر شناخته شده است. جوراب‌های فشارنده با اعمال فشار ملایم، به‌طور خاص به مچ پا، به جریان خون کمک می‌کنند. این فشار همراه با حرکت پا به جریان خون در وریدهای سطحی کمک می‌کنند تا خون به رگ‌های عمقی رفته و به قلب بازگردد. به این ترتیب، احتمال لخته شدن خون در وریدهای عمقی کمتر می‌شود، که اگر لخته به ریه منتقل شود، ممکن است مرگبار باشد.
ویژگی‌های مطالعه و نتایج کلیدی
دو نویسنده مرور 12 کارآزمایی (2918 شرکت‌کننده) را وارد کرده و توانستند اطلاعات نه کارآزمایی را با مجموع 2637 شرکت‌کننده ترکیب کنند (به‌روز شده تا اپریل 2020). تقریبا نیمی از شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی به گروه‌های پوشیدن جوراب در پروازهایی که حداقل پنج ساعت طول می‌کشند و نیمی دیگر به نپوشیدن آن‌ها تقسیم شدند.
هیچ کدام از مسافران مبتلا به DVT علامت‌دار نشدند (درد به آرامی پیشرونده در پا، تورم و افزایش دمای بدن) و بروز هیچ موردی از رویداد جدی (لخته شدن خون در ریه‌ها (آمبولی ریه) یا مرگ‌ومیر) گزارش نشد. مسافران پس از پرواز به دقت بررسی شدند تا وجود هرگونه مشکلی در جریان خون پاها شناسایی شود، حتی اگر مسافران خود متوجه هیچ مشکلی نشده بودند. استفاده از جوراب‌های فشارنده باعث کاهش چشم‌گیر در بروز DVT بدون علامت میان مسافران هوایی شد که به گروه پوشیدن جوراب‌های فشارنده اختصاص یافته و با افرادی مقایسه شدند که این جوراب‌ها را نپوشیدند. این اختلاف در بروز DVT بدون علامت بین دو گروه معادل کاهش خطر از چند ده نفر در هر هزار مسافر تا دو یا سه مورد در هر هزار مسافر بود. افرادی که جوراب‌های فشارنده پوشیدند، تورم (ادم) کمتری نسبت به کسانی داشتند که آن‌ها را نپوشیدند. با استفاده از جوراب‌های فشارنده، مسافران کمتری دچار ترومبوز ورید سطحی شدند. برخی از کارآزمایی‌ها در مورد مشکلات احتمالی ناشی از پوشیدن جوراب گزارشی را منتشر نکردند اما در گزارش‌های ارائه شده، محققان اعلام کردند که جوراب فشارنده بدون ایجاد هیچ مشکلی قابل تحمل بوده است.
قابلیت اطمینان شواهد
شواهدی با قطعیت بالا نشان می‌دهد که مسافران خطوط هوایی با پوشیدن جوراب‌های فشارنده در مقایسه با عدم پوشیدن آن‌ها، کمتر دچار DVT بدون علامت شده و شواهدی با قطعیت پائین حاکی از آن است که تورم پا کاهش می‌یابد. قطعیت شواهد توسط روش‌های متفاوت اندازه‌گیری تورم محدود شد. شواهدی با قطعیت متوسط وجود دارد که ممکن است ترومبوز ورید سطحی در مسافرانی که جوراب‌های فشارنده را پوشیده‌اند، کاهش یابد. ما نمی‌توانیم تاثیر پوشیدن جوراب را بر مرگ‌ومیر، آمبولی ریه یا DVT علامت‌دار ارزیابی کنیم، زیرا در این کارآزمایی‌ها هیچ موردی از این حوادث رخ نداد. کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده برای ارزیابی این پیامدها باید شامل تعداد زیادی از افراد باشند.
شواهدی با قطعیت بالا نشان می‌دهد که مسافران خطوط هوایی شبیه به کسانی که در این مرور وارد شدند، می‌توانند انتظار کاهش قابل‌توجهی را در میزان بروز DVT بدون علامت داشته باشند و شواهدی با قطعیت پائین حاکی از آن است که در صورت پوشیدن جوراب‌های فشارنده، ادم پا کاهش می‌یابد. قطعیت شواهد توسط روش‌های متفاوت اندازه‌گیری ادم، محدود شد. شواهدی با قطعیت متوسط وجود دارد که اگر مسافران جوراب‌های فشارنده را بپوشند، ترومبوز ورید سطحی ممکن است کاهش یابد. ما نمی‌توانیم تاثیر پوشیدن جوراب را بر مرگ‌ومیر، آمبولی ریه یا DVT علامت‌دار ارزیابی کنیم، زیرا در این کارآزمایی‌ها هیچ موردی از این حوادث رخ نداد. کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده برای ارزیابی این پیامدها باید شامل تعداد زیادی از افراد باشند.
سفرهای هوایی ممکن است خطر وقوع ترومبوز ورید عمقی (deep vein thrombosis; DVT) را افزایش دهد. پیشنهاد شده که پوشیدن جوراب‌های فشارنده (compression stocking) ممکن است این خطر را کاهش دهد. این بهروزرسانی مروری است که نخستین‌بار در سال 2006 منتشر شد.
ارزیابی اثرات پوشیدن جوراب‌های فشارنده در مقابل عدم-استفاده از آن‌ها در پیشگیری از وقوع DVT در افرادی که سفرهای هوایی‌شان حداقل پنج ساعت طول می‌کشد.
متخصص اطلاعات گروه عروق در کاکرین به جست‌وجو در پایگاه ثبت تخصصی گروه عروق در کاکرین، بانک‌های اطلاعاتی CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ CINAHL؛ و AMED و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت و پایگاه‌های ثبت کارآزمایی‌های بالینی ClinicalTrials.gov تا 1 اپریل 2020 پرداخت. همچنین کتاب‌شناختی‌های مطالعات و مرورهای مرتبط را که در جست‌وجوهای انجام شده شناسایی شدند، بررسی کردیم تا کارآزمایی‌های بیشتری را پیدا کنیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده که به مقایسه جوراب‌های فشارنده با عدم-پوشیدن آن‌ها در مسافران خطوط هوایی پرداختند که پرواز آن‌ها حداقل چهار ساعت به طول انجامید. کارآزمایی‌هایی که در آن‌ها مسافران جوراب‌ها را فقط در یک پا پوشیده، یا افرادی که جوراب‌های فشارنده را با دیگر مداخلات مقایسه کردند نیز واجد شرایط بودند.
دو نویسنده مرور مستقل از هم کارآزمایی‌ها را برای ورود انتخاب و داده‌ها را استخراج کردند. در جایی که نیاز بود، از محققان کارآزمایی‌ها اطلاعات بیشتر را درخواست کردیم.
یک مطالعه جدید که واجد معیارهای ورود بود، برای این بهروزرسانی شناسایی شد. دوازده کارآزمایی تصادفی‌سازی شده (n = 2918) در این مرور وارد شدند: ده مورد (n = 2833) به بررسی افرادی پرداختند که جوراب‌های فشارنده مدرج را در هر دو پا پوشیده و با کسانی مقایسه کردند که اصلا جوراب‌ها را نپوشیده بودند؛ یک کارآزمایی (n = 50) پوشیدن جوراب‌‌شلواری‌های فشارنده مدرج را با نپوشیدن آن‌ها مقایسه کرد؛ و یک کارآزمایی (n = 35) پوشیدن جوراب‌های فشارنده مدرج را در یک پا برای پروازهای خارج از کشور و در پای دیگر برای پرواز برگشتی مقایسه کردند. هشت کارآزمایی دربرگیرنده افرادی بودند که از نظر پیشرفت DVT در معرض خطر پائین یا متوسط قرار داشتند (n = 1598) و دو کارآزمایی نیز شرکت‌کنندگان در معرض خطر بالا را بررسی کردند (n = 1273). مدت زمان پروازها بیش از پنج ساعت بود.
پنجاه نفر از 2637 شرکت‌کننده با داده‌های پیگیری در دسترس در این کارآزمایی‌ها که جوراب‌های فشارنده را در هر دو پا پوشیدند، DVT بدون علامت داشتند؛ سه مورد جوراب پوشیده و 47 نفر نپوشیده بودند (نسبت شانس (OR): 0.10؛ 95% CI؛ 0.04 تا 0.25؛ P < 0.001؛ شواهد با قطعیت بالا). موردی از وقوع DVTهای بدون علامت در سه کارآزمایی دیده نشد. شانزده مورد از 1804 بیمار مبتلا به ترومبوز وریدی سطحی شدند، چهار نفر جوراب پوشیده، و 12 نفر نپوشیده بودند (OR: 0.45؛ 95% CI؛ 0.18 تا 1.13؛ P = 0.09؛ شواهد با قطعیت متوسط). هیچ موردی از بروز مرگ‌ومیر، آمبولی ریوی یا DVT علامت‌دار گزارش نشد. پوشیدن جوراب تاثیر قابل توجهی بر کاهش ادم اندام تحتانی داشت (تفاوت میانگین (MD): 4.72-؛ 95% CI؛ 4.91- تا 4.52-؛ براساس اطلاعات شش کارآزمایی؛ شواهد با قطعیت پائین). سه کارآزمایی دیگر نشان داد ادم کمتری در گروه پوشیدن جوراب دیده شده، اما نمی‌توانست در متاآنالیز شرکت داده شود، زیرا از روش‌های متفاوتی برای اندازه‌گیری ادم استفاده کردند. هیچ عارضه جانبی قابل توجهی گزارش نشد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.