پیشینه

برخی از بیماری‌های عفونی توسط قطرات موجود در هوا از سرفه‌ها و عطسه‌ها پخش می‌شوند، که می‌توانند افرادی را که پوست یا سطوح آلوده را لمس می‌کنند، دچار عفونت کنند. شستن دست‌ها با آب و صابون ممکن است از گسترش این بیماری‌ها جلوگیری کند. افرادی که به صابون دسترسی ندارند، ممکن است از مواد دیگری مانند خاکستر (ash)، گِل، خاک با آب یا بدون آب، یا آب به تنهایی، برای تمیز کردن دستان خود استفاده کنند. تمیز کردن دست با خاکستر (ماده باقی مانده از اجاق‌های خوراک‌پزی و آتش‌سوزی) ممکن است با پاک کردن یا غیرفعال کردن ویروس یا باکتری کارساز باشد. با این حال، مواد شیمیایی موجود در خاکستر نیز می‌توانند به پوست آسیب برسانند.

اگر خاکستر یک پاک کننده موثر دست باشد، می‌تواند در مناطق کم‌درآمد که صابون به طور گسترده در دسترس نیست، گسترش کروناویروس (COVID-19) و دیگر بیماری‌های عفونی را کاهش دهد.

ما می‌خواستیم چه چیزی را پیدا کنیم؟

ما می‌خواستیم بدانیم افرادی که از خاکستر برای تمیز کردن دست استفاده می‌کنند، نسبت به افرادی که از صابون، آب، گِل یا خاک استفاده می‌کنند، یا اینکه دست خود را تمیز نمی‌کنند، با احتمال کمتری مبتلا به بیماری‌های عفونی می‌شوند یا بیشتر. ما همچنین می‌خواستیم بدانیم که استفاده از خاکستر باعث ایجاد اثرات ناخواسته‌ای مانند زخم دست یا بثورات می‌شود یا خیر.

روش‌ها

ما به دنبال مطالعاتی بودیم که تمیز کردن دست را با خاکستر در مقایسه با صابون، گِل، خاک، فقط آب یا عدم تمیز کردن دست بررسی کردند. برای پاسخ به سؤالات ما، این مطالعات می‌توانستند شامل بزرگسالان و کودکان بوده و در هر مکانی انجام شده باشند.

COVID-19 به سرعت در حال گسترش است، بنابراین لازم بود تا هرچه سریع‌تر به این پرسش پاسخ دهیم. این بدان معنی بود که ما برخی از مراحل طبیعی مرور کاکرین را کوتاه کردیم. ما نتوانستیم متون کامل پنج مطالعه بالقوه مرتبط را پیدا کنیم، یا برای به دست آوردن اطلاعات اضافی با نویسندگان مطالعه تماس برقرار کنیم. اگرچه بانک‌های اطلاعاتی متعددی را جست‌وجو کردیم، ممکن است برخی مطالعات را از دست داده باشیم. ما قصد داریم تمامی اطلاعات مرتبط را در نسخه‌ بعدی این مرور وارد کنیم.

نتایج

ما 14 مطالعه را شناسایی کردیم که خاکستر را برای تمیز کردن دست ارزیابی کردند. فقط یک مطالعه کوچک مستقیما افرادی را با هم مقایسه کرد که به‌طور تصادفی برای استفاده از خاکستر یا صابون یا مواد دیگر انتخاب شدند (مطالعات تصادفی‌سازی شده بهترین شواهد را ایجاد می‌کنند). مطالعات شامل افرادی از هر سنی بوده و عمدتا در جوامع کم‌درآمد و روستایی صورت گرفتند. شش مطالعه اطلاعاتی را برای کمک به پاسخ دادن به سؤال ما ارائه دادند.

در یک مطالعه، کودکانی که به دلیل ابتلا به اسهال به بیمارستان رفته بودند، در مقایسه با کودکانی که اسهال نداشتند، مورد بررسی قرار گرفتند. نویسندگان مطالعه به محل شست‌وشوی دست در خانه‌های کودکان نگاه کردند تا ببینند که آنها چگونه دست‌های خود را تمیز می‌کنند. آنها دریافتند خانواده‌هایی که برای تمیز کردن دست از خاکستر استفاده می‌‌کردند، با خانواده‌هایی که از صابون استفاده می‌کردند، در تعداد ویزیت‌های بیمارستانی برای کودکان مبتلا به اسهال یکسان بودند.

مطالعه دیگری بررسی کرد خانم‌هایی که دچار خارش یا ترشحات غیرمعمول واژن هستند، بیشتر از خانم‌هایی که این چنین علائمی را نشان نمی‌دهند، دست‌های خود را با خاکستر تمیز می‌کنند یا خیر. آنها دریافتند زنانی که از خاکستر و آب برای تمیز کردن دست استفاده می‌کردند، به همان اندازه زنانی که از صابون استفاده می‌کنند، دچار خارش یا ترشح واژن شدند.

چهار مطالعه میزان باکتری‌های روی دست‌ها را پس از استفاده از خاکستر، صابون، آب، گِل و عدم تمیز کردن دست، اندازه‌گیری کردند. ما در مورد تأثیر خاکستر در مقایسه با سایر مواد که برای تمیز کردن دست استفاده می‌شوند، بر باکتری موجود روی دست افراد مطمئن نیستیم زیرا این مطالعات از روش‌های غیرقابل اعتمادی استفاده کرده و نتایج آنها نامشخص بود.

هیچ یک از این مطالعات اطلاعاتی را در مورد شدت بیماری‌های عفونی، اینکه افراد به‌طور پیوسته از خاکستر یا مواد دیگر استفاده ‌کردند، تعداد مرگ‌ومیرها یا اثرات ناخواسته ناشی از تمیز کردن دست با خاکستر، فراهم نکردند.

قطعیت شواهد

اطمینان (قطعیت) ما به شواهد محدود بود زیرا مطالعات اندکی را پیدا کردیم؛ مواردی را که پیدا کردیم، دارای روش‌های غیرقابل اعتماد و انواع مختلفی از شرکت‏‌کنندگان بودند و هیچ یک از مطالعاتی که پیدا کردیم به‌طور قابل اطمینانی بررسی نکردند که شرکت‌کنندگان مبتلا به عفونت شدند یا خیر.

نتیجه‌گیری

ما مطمئن نیستیم که تمیز کردن دست با خاکستر در مقایسه با تمیز کردن دست با صابون، آب، گِل، خاک یا تمیز نکردن دست‌ها، باعث توقف یا کاهش گسترش عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی می‌شود یا خیر. ما نمی‌دانیم تمیز کردن دست با خاکستر باعث بروز اثرات ناخواسته می‌شود یا خیر.

تاریخ جست‌وجو

این مرور شامل تمام شواهد منتشر شده تا 26 مارچ 2020 است.