سوال مطالعه مروری
استفاده از دستگاه‌های تمیز کننده بین دندانی در منزل، علاوه بر مسواک زدن، در مقایسه با مسواک زدن به تنهایی یا یک وسیله دیگر، تا چه اندازه در پیشگیری و کنترل بیماری‌های پریودنتال (لثه) (التهاب لثه و پریودنتیت)، پوسیدگی دندان (dental caries) و پلاک، موثر هستند؟
پیشینه
پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه اغلب افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. آنها می‌توانند موجب درد، مشکلاتی در خوردن و صحبت کردن، اعتماد به نفس پایین شده، و در موارد شدید، ممکن است منجر به از دست دادن دندان و نیاز به جراحی شوند. هزینه خدمات سلامت برای درمان این بیماری‌ها بسیار زیاد است.
از آنجا که پلاک دندان (یک لایه از باکتری در یک ماتریکس ارگانیک که روی دندان‌ها شکل می‌گیرد) علت اصلی این وضعیت است، مهم است که پلاک را به طور منظم از روی دندان‌ها برداریم. در حالی که بسیاری از افراد به طور معمول دندان‌هایشان را مسواک می‌زنند تا پلاک را تا خط لثه از بین ببرند، رساندن مسواک به مناطق بین دندان‌ها (interdental) دشوار است، بنابراین تمیز کردن بین دندان‌ها اغلب به عنوان یک گام اضافی در روتین بهداشت شخصی دهان توصیه می‌شود. ابزارهای مختلفی می‌توانند برای تمیز کردن بین دندان‌ها استفاده شوند، مانند نخ دندان، برس‌های بین دندانی، خلال‌های تمیز کننده دندان، و دستگاه‌های فشار آب که به عنوان شست‌وشو دهنده‌های دهان شناخته می‌شوند.
ویژگی‌های مطالعه
نویسندگان مرور با همکاری گروه بهداشت دهان کاکرین، برای یافتن مطالعات تا 16 ژانویه 2019 جست‌وجو کردند. ما 35 مطالعه (3929 شرکت‌کننده بزرگسال) را شناسایی کردیم. شرکت‌کنندگان می‌دانستند در یک مطالعه آزمایشی بودند، که ممکن است رفتار تمیز کردن دندان یا خوردن‌شان را تحت تاثیر قرار داده باشد. برخی از مطالعات مشکلات دیگری داشتند که ممکن است یافته‌های خود را کمتر قابل اعتماد سازند، مانند خروج افراد از مطالعه یا عدم استفاده از دستگاه اختصاص داده شده به هر فرد.
مطالعات دستگاه‌های زیر را به همراه مسواک زدن، در مقایسه با مسواک زدن به تنهایی، ارزیابی کردند: نخ دندان (15 مطالعه)، برس‌های بین دندانی (2 مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده چوبی (2 مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری (2 مطالعه) و دستگاه‌های شست‌وشوی دهان (5 مطالعه). چهار دستگاه با نخ دندان مقایسه شدند: برس‌های بین دندانی (9 مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده چوبی (3 مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری (9 مطالعه)، دستگاه‌های شست‌وشوی دهان (2 مطالعه). سه مطالعه خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری را با برس‌های بین دندانی مقایسه کردند.
هیچ مطالعه‌ای به ارزیابی پوسیدگی نپرداخت و تعداد اندکی، بیماری شدید لثه را بررسی کردند. پیامدها در کوتاه‌مدت (یک ماه تا شش هفته) و میان‌مدت (سه و شش ماه) اندازه‌گیری شدند.
نتایج کلیدی
ما دریافتیم که استفاده از نخ دندان، علاوه بر مسواک زدن، ممکن است التهاب لثه را در کوتاه‌مدت و میان‌مدت کاهش دهد. معلوم نیست نخ دندان باعث کاهش پلاک می‌شود یا خیر.
استفاده از یک برس بین دندانی، علاوه بر مسواک زدن، ممکن است در کوتاه‌مدت باعث کاهش التهاب لثه و پلاک شود.
استفاده از خلال‌های تمیز کننده چوبی دندان ممکن است بهتر از مسواک زدن به تنهایی، برای کاهش التهاب لثه (اندازه‌گیری شده با محل‌های خونریزی) باشد، اما نه برای پلاک در میان‌مدت (فقط 24 شرکت‌کننده).
استفاده از خلال‌های تمیز کننده دندان ساخته شده از لاستیک یا الاستومر، ممکن است بهتر از مسواک زدن به تنهایی برای کاهش پلاک باشند، اما نه برای التهاب لثه در کوتاه‌مدت (فقط 30 شرکت‌کننده).
مسواک زدن به همراه شست‌وشوی دهان (فشار آب) ممکن است منجر به کاهش التهاب لثه در کوتاه‌مدت شود، اما هیچ شواهدی برای این در میان‌مدت وجود ندارد. هیچ شواهدی دال بر تفاوت در پلاک وجود نداشت.
برس‌های بین دندانی ممکن است بهتر از نخ دندان برای التهاب لثه در یک و سه ماه باشند. شواهد برای پلاک متناقض است. هیچ شواهدی از تفاوت بین دستگاه‌ها برای پریودنتیت که توسط پروب کردن عمق پاکت (probing pocket depth) اندازه‌گیری شد، وجود نداشت.
شواهدی وجود دارد که شست‌وشوی دهان ممکن است بهتر از نخ دندان برای کاهش التهاب لثه (اما نه پلاک) در کوتاه‌مدت باشد.
شواهد موجود برای خلال‌های تمیز کننده بین دندانی، نشان نمی‌دهند که بهتر یا بدتر از نخ دندان یا برس‌های بین دندانی برای کنترل التهاب لثه یا پلاک باشند.
مطالعاتی که «عوارض جانبی» را اندازه‌گیری کردند، هیچ موردی را از عوارض جانبی جدی نیافتند و هیچ شواهدی دال بر تفاوت بین گروه‌های مطالعه در اثرات جزئی مانند التهاب لثه دیده نشد.
قطعیت شواهد
قطعیت شواهد پائین تا بسیار پائین است. اثرات مشاهده شده ممکن است از نظر بالینی مهم نباشند. مطالعات پیامدها را عمدتا در کوتاه‌مدت اندازه‌گیری کردند و بسیاری از شرکت‌کنندگان سطح پائینی را از بیماری لثه در آغاز مطالعات داشتند.
تحقیقات آینده
مطالعات آینده باید از طبقه‌بندی جدید بیماری‌های پریودنتال برای توصیف سلامت لثه شرکت‌کنندگان استفاده کنند، و آنها باید به اندازه کافی طولانی باشند تا بتوانند پریودنتیت و پوسیدگی دندان را اندازه‌گیری کنند.
استفاده از نخ دندان یا برس‌های بین دندانی علاوه بر مسواک زدن، بیش از مسواک زدن به تنهایی، ممکن است التهاب لثه یا پلاک یا هر دو را کاهش دهند. برس‌های بین دندانی ممکن است موثرتر از نخ دندان باشند. شواهد موجود برای خلال‌های تمیز کننده چوبی و دستگاه‌های شست‌وشوی دهان محدود و ناهمگون هستند. پیامدها اغلب در کوتاه‌مدت اندازه‌گیری شدند و شرکت‌کنندگان در بسیاری از مطالعات سطح پائینی را از التهاب لثه در زمان ورود به مطالعه داشتند. به طور کلی، شواهد قطعیت پائین تا بسیار پائینی داشتند و اندازه‌های اثر مشاهده شده ممکن است از نظر بالینی مهم نباشند. کارآزمایی‌های آینده باید وضعیت پریودنتال شرکت‌کننده را با توجه به طبقه‌بندی جدید بیماری‌های پریودنتال گزارش کنند، و برای اندازه‌گیری پوسیدگی‌های اینترپروگزیمال و پریودنتیت، به اندازه کافی طولانی باشند.
پوسیدگی دندان (tooth decay) و بیماری‌های پریودنتال (التهاب لثه (gingivitis) و پریودنتیت (periodontitis)) اکثر افراد را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهند و هزینه‌های درمان آن بار قابل توجهی بر دوش خدمات سلامت می‌گذارند. پوسیدگی دندان و بیماری لثه می‌توانند موجب درد، مشکلاتی در خوردن و صحبت کردن، اعتماد به نفس پایین و حتی از دست دادن دندان و نیاز به جراحی شوند. از آنجا که پلاک دندان علت اصلی است، اختلال مکانیکی در پلاک و حذف آن به صورت روزانه که توسط خود فرد انجام شود، برای سلامت دهان و دندان مهم است. مسواک زدن می‌تواند پلاک‌های بالای لثه را از سطوح صورت و زبانی/کام بردارد، اما استفاده از دستگاه‌های خاص (مانند نخ دندان، برس‌ها، خلال‌ها و دستگاه‌های شست‌وشو دهنده دهان) اغلب برای رسیدن به منطقه بین دندانی توصیه می‌شوند.
ارزیابی اثربخشی دستگاه‌های تمیز کننده بین دندانی مورد استفاده در خانه، علاوه بر مسواک زدن، در مقایسه با مسواک زدن به تنهایی، برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های پریودنتال، پوسیدگی‌ها، و پلاک. هدف ثانویه، مقایسه دستگاه‌های مختلف تمیز کننده بین دندانی با یکدیگر بود.
متخصص اطلاعات گروه سلامت دهان در کاکرین، بانک‌های اطلاعاتی زیر را جست‌وجو کرد: پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه سلامت دهان در کاکرین (تا 16 ژانویه 2019)، پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL) (کتابخانه کاکرین، شماره 12؛ 2018)؛ MEDLINE OVID (از 1946 تا 16 ژانویه 2019) و CINAHL EBSCO (از 1937 تا 16 ژانویه 2019). پایگاه ثبت کارآزمایی‌های مؤسسات ملی سلامت ایالات متحده (ClinicalTrials.gov) و پلت‌فرم پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت برای شناسایی کارآزمایی‌های در حال انجام جست‌وجو شدند. ما هیچ محدودیتی را در مورد زبان یا تاریخ انتشار اعمال نکردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) که به مقایسه مسواک زدن و استفاده از دستگاه تمیز کننده بین دندانی در خانه در مقابل مسواک زدن به تنهایی یا با یک دستگاه دیگر (حداقل مدت زمان چهار هفته) پرداختند.
دست کم دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم جست‌وجوها را غربالگری، مطالعات را انتخاب، داده‌ها را استخراج، خطر سوگیری (bias) مطالعات را ارزیابی، و قطعیت شواهد را به صورت بالا، متوسط ، پائین یا بسیار پایین، با توجه به GRADE ارزیابی کردند. شاخص‌های اندازه‌گیری شده در سطوح اینترپروگزیمال، در صورت امکان، استخراج شدند. ما متاآنالیزهای اثرات تصادفی را با استفاده از تفاوت‌های میانگین (MDs) یا تفاوت‌های میانگین استانداردشده (SMDs) انجام دادیم.
ما 35 RCT (3929 شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده بزرگسال) را وارد کردیم. مطالعات در معرض خطر بالای سوگیری عملکرد بودند، زیرا کورسازی شرکت‌کنندگان امکان‌پذیر نبود. فقط دو مطالعه در غیر این صورت در معرض خطر پائین سوگیری قرار داشتند. بسیاری از شرکت‌کنندگان سطح پائینی را از التهاب لثه در زمان ورود به مطالعه داشتند.
مطالعات دستگاه‌های زیر را به همراه مسواک زدن، در مقایسه با مسواک زدن به تنهایی ارزیابی کردند: نخ دندان (15 مطالعه)، برس‌های بین دندانی (2 مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده چوبی (2 مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری (2 مطالعه) و دستگاه‌های شست‌وشوی دهان (5 مطالعه). چهار دستگاه با نخ دندان مقایسه شدند: برس‌های بین دندانی (9 مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده چوبی (3 مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری (9 مطالعه)، دستگاه‌های شست‌وشوی دهان (2 مطالعه). مقایسه دیگر، خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری در مقایسه با برس‌های بین دندانی (3 کارآزمایی) بود.
هیچ کارآزمایی‌ای به ارزیابی پوسیدگی اینترپروگزیمال نپرداخت و بسیاری از آنها پریودنتیت را ارزیابی نکردند. التهاب لثه توسط شاخص‌ها (اغلب Löe-Silness؛ مقیاس 0 تا 3) و با نسبت محل‌های خونریزی دهنده اندازه‌گیری شد. پلاک توسط شاخص‌ها، اغلب Quigley-Hein (0 تا 5)، اندازه‌گیری شد.
هدف اصلی: مقایسه‌ها در برابر مسواک زدن به‌تنهایی
شواهدی با قطعیت پائین پیشنهاد کردند که نخ دندان علاوه بر مسواک زدن، ممکن است منجر به کاهش التهاب لثه (اندازه‌گیری شده توسط شاخص لثه (GI)) در یک ماه (SMD: -0.58؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.12- تا 0.04-؛ 8 کارآزمایی؛ 585 شرکت‌کننده)، سه ماه یا شش ماه شود. نتایج برای محل‌های خونریزی دهنده و پلاک‌ها متناقض بودند (شواهد با قطعیت بسیار پائین).
شواهدی با قطعیت بسیار پائین نشان می‌دهند که استفاده از یک برس بین دندانی، به‌علاوه دندان مسواک زدن، ممکن است باعث کاهش التهاب لثه (اندازه‌گیری شده توسط GI) در یک ماه (MD: -0.53؛ 95% CI؛ 0.83- تا 0.23-؛ 1 کارآزمایی؛ 62 شرکت‌کننده) شود، هر چند تفاوت روشنی در محل‌های خونریزی دهنده دیده نشد (MD: -0.05؛ 95% CI؛ 0.13- تا 0.03؛ 1 کارآزمایی؛ 31 شرکت‌کننده). شواهدی با قطعیت پائین پیشنهاد کردند که برس‌های بین دندانی ممکن است بیش از مسواک زدن به‌تنهایی باعث کاهش پلاک شوند (SMD: -1.07؛ 95% CI؛ 1.51- تا 0.63-؛ 2 کارآزمایی؛ 93 شرکت‌کننده).
شواهدی با قطعیت بسیار پائین پیشنهاد کردند که استفاده از خلال‌های تمیز کننده چوبی، به علاوه مسواک زدن، ممکن است محل‌های خونریزی را در سه ماه کاهش دهند (MD: -0.25؛ 95% CI؛ 0.37- تا 0.13-؛ 1 کارآزمایی؛ 24 شرکت‌کننده)، اما تاثیری روی پلاک ندارند (MD: -0.03؛ 95% CI؛ 0.13- تا 0.07-).
شواهدی با قطعیت بسیار پائین پیشنهاد کردند که استفاده از خلال‌های تمیز کننده پلاستیکی/الاستومری، به علاوه مسواک زدن، ممکن است پلاک را در یک ماه کاهش دهند (MD: -0.22؛ 95% CI؛ 0.41- تا 0.03-)، اما برای التهاب لثه (GI؛ MD: -0.01؛ 95% CI؛ 0.19- تا 0.21؛ 1 کارآزمایی؛ 12 شرکت‌کننده؛ خونریزی: MD: 0.07؛ 95% CI؛ 0.15- تا 0.01-؛ 1 کارآزمایی؛ 30 شرکت‌کننده) این اثر دیده نشد.
شواهدی با قطعیت بسیار پائین پیشنهاد کردند که دستگاه‌های شست‌وشوی دهان، ممکن است منجر به کاهش التهاب لثه شود که توسط GI در یک ماه اندازه‌گیری شد (SMD: -0.48؛ 95% CI؛ 0.89- تا 0.06-؛ 4 کارآزمایی؛ 380 شرکت‌کننده)، اما در سه ماه یا شش ماه چنین تاثیری وجود نداشت. شواهدی با قطعیت پائین پیشنهاد کردند که استفاده از دستگاه‌های شست‌وشوی دهان بیشتر از مسواک زدن به تنهایی، باعث کاهش محل‌های خونریزی در یک ماه (MD: -0.00؛ 95% CI؛ 0.07- تا 0.06؛ 2 کارآزمایی؛ 126 شرکت‌کننده)، یا سه ماه، یا پلاک در یک ماه (SMD: -0.16؛ 95% CI؛ 0.41- تا 0.10؛ 3 کارآزمایی؛ 235 شرکت‌کننده)، 3 ماه یا 6 ماه نشدند.
هدف ثانویه: مقایسه‌ها بین دستگاه‌ها
شواهدی با قطعیت پائین پیشنهاد کردند که برس‌های بین دندانی بیش از نخ دندان باعث کاهش التهاب لثه در یک و سه ماه می‌شوند، اما تفاوتی را برای پریودنتیت نشان ندادند که با پروب کردن عمق پاکت اندازه‌گیری شد. شواهد برای پلاک متناقض بود.
شواهدی با قطعیت بسیار پائین پیشنهاد کردند که شست‌وشوی دهان در مقایسه با نخ دندان باعث کاهش التهاب لثه در یک ماه شده، اما شواهدی با قطعیت بسیار پائین تفاوتی را بین دستگاه‌ها برای پلاک پیشنهاد ندادند.
شواهدی با قطعیت بسیار پائین برای برس‌های بین دندانی یا نخ دندان در مقابل خلال‌های تمیز کننده چوبی، برتری هیچ مداخله‌ای را نشان نداد.
عوارض جانبی
مطالعاتی که عوارض جانبی را اندازه‌گیری کردند، هیچ موردی را از عوارض جانبی جدی که در اثر دستگاه‌ها ایجاد شده باشد، نیافتند و هیچ شواهدی دال بر تفاوت بین گروه‌های مطالعه در اثرات جزئی مانند التهاب لثه دیده نشد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.