پیام‌های کلیدی
- به دلیل کمبود شواهد قوی، مزایا و خطرات مواد مختلف مورد استفاده برای پُر کردن رتروگراد در درمان کانال ریشه نامشخص هستند.
- شواهد به اندازه کافی قوی نیستند تا مشخص کنند کدام ماده برای پُر کردن رتروگراد کارآمدتر است.
- برای تقویت شواهد به مطالعات آینده نیاز داریم.
پُر کردن رتروگراد در درمان کانال ریشه چیست؟
قسمت زنده دندان، که به عنوان پالپ دندان نیز شناخته می‌شود، به دلیل آسیب یا عفونت باکتریایی ناشی از پوسیدگی دندان می‌تواند برای همیشه متورم شود. برای مقابله با این مشکل، دندان‌پزشک باید سوراخی را در بالای تاج دندان ایجاد کند تا به فضای داخلی دندان یعنی سیستم کانال ریشه دندان دسترسی پیدا کند. سپس دندان‌پزشک بافت عفونی و باکتری را با ترکیبی از تمیز کردن مکانیکی و شست‌وشو خارج می‌کند.
پس از انجام این کار، دندان‌پزشک این فضای خالی را با مواد پُر کننده خنثی پُر می‌کند و سوراخ آن را کاملا می‌بندد. به این روش، درمان کانال ریشه (root canal therapy) می‌گویند. گرچه نتایج به‌طور کلی خوب هستند، گاهی مواقع با شکست درمان مواجه می‌شویم، شاید به این دلیل که سیستم کانال ریشه پیچیده بوده و از بین بردن کامل همه باکتری‌ها همیشه آسان نیست. اینها می‌توانند گسترش یابند و عفونت در اطراف ریشه به‌طور نامحدود ادامه یابد.
زمانی که درمان کانال ریشه با شکست مواجه می‌شود، درمان دوباره‌ای به نام پُر کردن رتروگراد (retrograde filling)، جایگزین مناسبی برای حفظ دندان است. در این روش، دندان‌پزشک یک فلپ (flap) را از لثه برداشته و برای دسترسی به نوک پائین ریشه دندان، سوراخی را در استخوان ایجاد می‌کند. پس از قطع نوک ریشه و آماده‌سازی کامل، راس ریشه کاملا بسته می‌شود (apical seal) و سوراخی که توسط دندان‌پزشک ایجاد شده، با مواد دندان‌پزشکی پُر می‌شود. به نظر می‌آید این فرآیند بستن، مهم‌ترین عامل موفقیت در روش پُر کردن از طریق رتروگراد باشد.
از چه موادی می‌توان برای پُر کردن رتروگراد استفاده کرد؟
مواد زیادی برای بستن کامل نوک ریشه توسعه یافته‌اند، به عنوان مثال، mineral trioxide aggregate (MTA)؛ intermediate restorative material (IRM)؛ super ethoxybenzoic acid (Super-EBA)؛ dentine-bonded resin composite؛ glass ionomer cement؛ amalgam؛ و root repair material (RRM). با این حال، هیچ توافقی در مورد اینکه کدام ماده بهتر است، وجود ندارد.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما می‌خواستیم بدانیم کدام ماده برای پُر کردن رتروگراد در درمان کانال ریشه بهتر عمل می‌کند، و اینکه با عوارض ناخواسته (مضر) مرتبط هستند یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
برای یافتن مطالعاتی جست‌وجو کردیم که مواد مختلف مورد استفاده را برای پُر کردن رتروگراد در درمان کانال ریشه مقایسه کردند. نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اطمینان خود را نسبت به شواهد، بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه، رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
هشت مطالعه را با حداقل مدت زمان 12 ماه پیدا کردیم که شامل 1399 نفر (1471 دندان) بالای 17 سال و تحت پُر کردن رتروگراد با استفاده از انواع مختلف مواد پُر کننده بودند.
شواهد:
- برای تعیین اینکه کدام ماده در پُر کردن رتروگراد بهتر است استفاده شود، به اندازه کافی قوی نیست.
هیچ مطالعه‌ای اثرات ناخواسته هر یک از مواد را بررسی نکرد.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
محدودیت‌های اصلی شواهد این است که مطالعات:
- بسیار کوچک بودند؛
- با روش‌هایی انجام شدند که ممکن است منجر به ورود خطاهایی در نتایج آنها شده باشند؛ و
- مطالعات کافی برای اطمینان از نتایج انجام نشده‌اند.
با توجه به این محدودیت‌ها، اعتماد کمی به شواهد داریم.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا اپریل 2021 به‌روز است.
بر اساس شواهد محدود حاضر، شواهد کافی برای نتیجه‌گیری در مورد مزایای هر ماده نسبت به ماده دیگر برای پُر کردن رتروگراد در درمان ریشه وجود ندارد. به این نتیجه رسیدیم که به RCTهایی با کیفیت بالاتر نیاز است.
پروسه درمان کانال ریشه (root canal therapy) به ترتیب شامل تمیز کردن، شکل‌دهی، ضد-عفونی کردن و انسداد کانال ریشه است. این کار معمولا با ایجاد حفره‌ای در تاج دندان موردنظر انجام می‌شود، که به آن درمان کانال ریشه اورتوگراد (orthograde) می‌گویند. در صورت شکست، پُر کردن رتروگراد (retrograde filling)، که کانال ریشه را از راس (apex) ریشه می‌بندد، جایگزین خوبی است. از مواد متعددی برای پُر کردن رتروگراد استفاده می‌شود. از آنجا که هیچ کدام از این مواد، همه شرایط ایده‌آل را ندارند، انتخاب موثرترین ماده اهمیت زیادی دارد. این مطالعه، به‌روز کردن یک مرور کاکرین است که نخستین‌بار در 2016 منتشر شد.
تعیین اثرات مواد مختلف مورد استفاده برای پُر کردن رتروگراد در کودکان و بزرگسالانی که برای حفظ دندان خود، پُر کردن رتروگراد برایشان ضروری است.
یک متخصص اطلاعات پنج بانک اطلاعاتی کتاب‌شناختی را تا 21 اپریل 2021 جست‌وجو کرد و از روش‌های جست‌وجوی بیشتر برای شناسایی مطالعات منتشر شده، منتشر نشده و در حال انجام بهره برد. هم‌چنین چهار بانک اطلاعاتی را به زبان چینی جست‌وجو کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را انتخاب کردیم که به مقایسه مواد مختلف پُر کننده رتروگراد، با نرخ موفقیت گزارش‌شده که با روش‌های بالینی یا رادیولوژیکی در یک دوره پیگیری حداقل 12 ماه ارزیابی کردند، پرداختند.
رکوردها در دو نسخه توسط غربالگران مستقل بررسی شدند. دو نویسنده مروری داده‌ها را به‌طور مستقل و تکراری استخراج کردند. با نویسندگان اصلی کارآزمایی برای اطلاعات از دست‌رفته تماس گرفته شد. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم خطر سوگیری (bias) مطالعات وارد شده را ارزیابی کردند. از دستورالعمل‌های آماری کاکرین پیروی کرده و قطعیت شواهد را با استفاده از درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
هشت مطالعه، شامل 1399 شرکت‌کننده با 1471 دندان، که بین سال‌های 1995 و 2019 منتشر شدند، و شش مقایسه مواد پُر کننده رتروگراد، همه در معرض خطر بالای سوگیری قرار داشتند.
- mineral trioxide aggregate (MTA) در مقابل intermediate restorative material (IRM): ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر از MTA در مقایسه با IRM بر نرخ موفقیت در یک سال وجود داشته باشد، اما شواهد بسیار نامشخص است (خطر نسبی (RR): 1.09؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.97 تا 1.22؛ I2 = 0%؛ 2 مطالعه؛ 222 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
- MTA در مقابل super ethoxybenzoic acid (Super-EBA): ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر از MTA در مقایسه با Super-EBA بر نرخ موفقیت در یک سال دیده شود، اما شواهد بسیار نامشخص است (RR: 1.03؛ 95% CI؛ 0.96 تا 1.10. 1 مطالعه؛ 192 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
- Super-EBA در مقابل IRM: شواهد در مورد تاثیر Super-EBA در مقایسه با IRM بر نرخ موفقیت در 1 سال بسیار نامشخص است، با نتایجی که نشان می‌دهند Super-EBA ممکن است نرخ موفقیت را کاهش داده یا هیچ تاثیری بر آن نداشته باشد (RR: 0.90؛ 95% CI؛ 0.80 تا 1.01؛ 1 مطالعه؛ 194 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
- dentine-bonded resin composite در مقابل glass ionomer cement: کامپوزیت مذکور ممکن است نرخ موفقیت درمان را در 1 سال افزایش دهد، اما شواهد بسیار نامشخص است (RR: 2.39؛ 95% CI؛ 1.60 تا 3.59؛ 1 مطالعه؛ 122 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). هنگام در نظر گرفتن ریشه به عنوان واحد آنالیز نتایج مشابهی در یک سال به دست آمد (RR: 1.59؛ 95% CI؛ 1.20 تا 2.09؛ 1 مطالعه؛ 127 ریشه؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
- glass ionomer cement در مقابل amalgam: شواهد در مورد تاثیر glass ionomer cement در مقایسه با amalgam بر نرخ موفقیت در یک سال بسیار نامشخص است، با نتایجی که نشان می‌دهد glass ionomer cement ممکن است نرخ موفقیت را کاهش داده یا تاثیری نداشته باشد (RR: 0.98؛ 95% CI؛ 0.86 تا 1.12؛ 1 مطالعه؛ 105 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
- MTA در مقابل مواد ترمیم ریشه (root repair material; RRM): ممکن است تاثیر MTA در مقایسه با RRM بر نرخ موفقیت در یک سال اندک یا بدون تاثیر باشد، اما شواهد بسیار نامشخص است (RR: 1.00؛ 95% CI؛ 0.94 تا 1.07؛ I2 = 0%؛ 2 مطالعه؛ 278 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
عوارض جانبی در هیچ یک از مطالعات وارد شده ارزیابی نشدند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.