پژوهشگران در سازمان همکاری کاکرین (Cochrane Collaboration)، مروری را در مورد تاثیر داروی متوتروکسات (methotrexate) در افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان (ankylosing spondylitis; AS) انجام دادند. آنها سه مطالعه را شامل 116 شرکت‌کننده شناسایی کردند که معیارهای ورود را داشتند.
این مرور نشان می‌دهد که در افراد مبتلا به AS:
- مصرف متوتروکسات می‌تواند عملکرد فیزیکی را بهبود بخشد اما این پیامد ممکن است به‌طور تصادفی رخ داده باشد.
- مشخص نیست متوتروکسات به کاهش درد، حساسیت و تورم در لیگامان‌‌های مفاصل، حرکت ستون فقرات، سفتی عضلات یا به‌زیستی (well-being) کلی افراد کمک می‌کند یا خیر، زیرا تعداد شرکت‌کنندگان مورد مطالعه کافی نبود.
- مشخص نیست مصرف متوتروکسات روند آسیب به مفاصل را کُند می‌کند یا خیر، زیرا در این مطالعات، عکس‌برداری با اشعه-x از ستون فقرات افراد مبتلا به AS انجام نشد.
در اغلب موارد، اطلاعات دقیقی را در مورد عوارض جانبی و عوارض دیگر در اختیار نداریم. این امر به‌‌ویژه در مورد عوارض جانبی نادر ولی جدی، صادق است. عوارض جانبی احتمالی شامل مشکلات معده، سردرد خفیف، زخم دهان، تغییر در عملکرد کبد، ریزش مو یا عفونت‌های خفیف هستند. عوارض نادر نیز ممکن است شامل مشکلات ریوی باشند. رعایت دقیق ویزیت‌های پزشکی برای تشخیص زودهنگام هرگونه مشکل جدی، مهم است.
AS و متوتروکسات چه هستند؟
AS نوعی آرتریت است، که معمولا در مفاصل و لیگامان‌‌های ستون فقرات ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است شانه‌ها، مفصل ران یا مفاصل دیگر را درگیر کند. در این وضعیت، درد و سفتی عضلات رخ داده و حرکت را در ناحیه کمر و دیگر مفاصل آسیب‌دیده محدود می‌کند.
متوتروکسات (methotrexate; MTX) یک داروی ضدروماتیسمی تعدیل‌کننده بیماری (disease-modifying antirheumatic drug; DMARD) است. این دارو، پرُکاربردترین DMARD در افراد مبتلا به التهاب مفاصل است، که با کنترل التهاب در مفاصل آسیب‌دیده، به کاهش درد و سفتی عضلات کمک می‌کند. MTX معمولا یک‌بار در هفته و به‌صورت قرص یا تزریقی تجویز می‌شود.
شواهد کافی برای حمایت از مزایای MTX در درمان AS وجود ندارد. برای روشن شدن تاثیر(تاثیرات) MTX بر AS، انجام RCTهایی با کیفیت بالا و با حجم نمونه بزرگتر مورد نیاز است.
اسپوندیلیت آنکیلوزان (ankylosing spondylitis; AS) یک بیماری التهابی مزمن با علت ناشناخته است که با ساکروایلیت (sacroiliitis) و اسپوندیلیت (spondylitis) مشخص می‌شود. متوتروکسات (methotrexate; MTX)، یک داروی ضدروماتیسمی تعدیل‌کننده بیماری (disease-modifying antirheumatic drug; DMARD) پُرکاربرد، برای درمان آرتریت روماتوئید (rheumatoid arthritis; RA) موثر است، بنابراین ممکن است برای درمان AS نیز اثربخش باشد. این یک نسخه به‌روز شده از مرور کاکرین است که نخستین‌بار در سال 2004 منتشر شده، و پیش از این در سال 2006 به‌روز شد.
ارزیابی مزایا و آسیب‌های ناشی از مصرف MTX در مدیریت درمانی AS.
پایگاه‌های CENTRAL (کتابخانه کاکرین، شماره 6، سال 2012)؛ MEDLINE (2005 تا 25 جون 2012)؛ EMBASE (2005 تا 25 جون 2012)؛ Ovid MEDLINE Scopus، پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت و بخش‌هایی از منابع مقالات بازیابی‌شده را جست‌وجو کردیم. کارآزمایی‌های منتشرشده به هر زبانی قابل قبول بودند.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) و کارآزمایی‌های شبه-تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (qRCTs) که به بررسی مزایا و آسیب‌های ناشی از مصرف MTX در مقایسه با دارونما (placebo)، دیگر داروها یا عدم مصرف دارو برای درمان AS پرداختند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را استخراج کرده و خطر سوگیری (bias) را ارزیابی کردند. اختلاف‌نظرها را از طریق بحث با نویسنده سوم مرور حل کردیم. در غیاب ناهمگونی (heterogeneity) قابل توجه، نتایج داده‌های پیوسته (continuous data) را با استفاده از مقادیر تفاوت میانگین یا تفاوت میانگین استانداردشده ترکیب کردیم. برای داده‌های دو حالتی (dichotomous data)، خطرات نسبی را محاسبه کردیم.
سه RCT (بدون مطالعه جدید اضافی) را شناسایی کردیم، که شامل 116 شرکت‌کننده بودند. یک مورد از این سه کارآزمایی، یک کارآزمایی با طول دوره 12 ماهه بود که مصرف ناپروکسن (naproxen) به‌علاوه MTX را با ناپروکسن به‌تنهایی مقایسه کرد. همچنین، دو کارآزمایی با طول دوره 24 هفته وجود داشتند که دوزهای مختلف MTX را با دارونما مقایسه کردند. پیامدهای پاسخ، عملکرد فیزیکی، درد، تحرک ستون فقرات، درد مفاصل محیطی/انتزیس (entheses)، تورم و حساسیت، تغییرات رادیوگرافی ستون فقرات، و ارزیابی کلی بیمار و پزشک را وارد این مرور کردیم. فقط یک کارآزمایی را در معرض خطر پائین سوگیری ارزیابی کردیم. در این سه کارآزمایی، هیچ تفاوت آماری معنی‌داری را شناسایی نکردیم که به نفع درمان MTX نسبت به عدم درمان با MTX باشد، به جز یک استثنا. نرخ پاسخ در یک کارآزمایی، مزیت مطلقی را دارای اهمیت آماری معادل 36% نشان داد، همچنین تعداد مورد نیاز برای درمان جهت حصول مزیت (NNT) در گروه MTX در مقایسه با گروه دارونما، سه نفر بود (RR: 3.18؛ 95% CI؛ 1.03 تا 9.79). این میزان پاسخ بر اساس یک شاخص ترکیبی بود که شامل ارزیابی‌های سفتی عضلات صبحگاهی، به‌زیستی (well-being) فیزیکی، شاخص فعالیت بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان بث (Bath ankylosing spondylitis disease activity index; BASDAI)، شاخص عملکردی اسپوندیلیت آنکیلوزان بث (Bath ankylosing spondylitis functional index; BASFI)، پرسش‌نامه ارزیابی سلامت برای اسپوندیلوآرتروپاتی‌ها (health assessment questionnaire for spondyloarthropathies; HAQ-S)، و ارزیابی کلی پزشک و بیمار بود. در مقایسه نتایج در نقطه پایانی (endpoint)، هیچ پیامدی را شناسایی نکردیم که تفاوتی را با اهمیت آماری میان گروه‌های درمان‌شده با MTX و گروه‌های درمانی بدون MTX نشان دهد. علاوه‌بر این، هیچ گزارشی از بروز عوارض جانبی جدی در هیچ‌یک از کارآزمایی‌های واردشده وجود ندارد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.