پیشینه
استاتین‌ها یکی از پُرنسخه‌ترین گروه‌های دارویی تجویزی هستند، و آتورواستاتین (atorvastatin)، پُرمصرف‌ترین دارو در آن کلاس دارویی است. افراد برای کاهش سطح کلسترول خون خود و کم کردن خطر ابتلا به بیماری قلبی، استاتین‌ها را مصرف می‌کنند. با این حال، آنها می‌توانند سطوح تستوسترون و سایر آندروژن‌ها را هم کاهش دهند. این‌ها هورمون‌هایی هستند که عملکردهای مهمی در سلامت و تکامل زن و مرد دارند.
ما چه کردیم؟
ما می‌خواستیم اثر آتورواستاتین را بر تستوسترون و دیگر آندروژن‌ها اندازه‌گیری کنیم. در منابع علمی پزشکی، به جست‌وجوی تمام مطالعاتی پرداختیم که تاثیر دوزهای مختلف آتورواستاتین را با دارونما (placebo) یا عدم درمان در مردان و زنان مقایسه کرده، و همچنین سطوح تستوسترون و دیگر آندروژن‌ها را در آنها گزارش کردند. به دنبال مطالعاتی بودیم که در آنها درمان‌ها به‌طور تصادفی برای افراد اختصاص یافتند. این نوع مطالعه معمولا معتبرترین شواهد را در مورد تاثیرات یک درمان ارائه می‌دهد. شرکتکنندگان در این مطالعات می‌توانستند از هر گروه سنی باشند.
پس از این که این مطالعات را شناسایی کردیم، به مقایسه نتایج با یکدیگر پرداختیم، و شواهد حاصل از همه مطالعات را خلاصه کردیم. در نهایت، اطمینان خود را به شواهد («قطعیت شواهد»)، بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعات، و چگونگی ثبات یافته‌ها در طول مطالعات، نمره‌دهی کردیم.
ما چه یافتیم؟
شش مطالعه را شامل 265 شرکت‌کننده پیدا کردیم. مطالعات در چین، فنلاند، ایران، ترکیه، انگلیس و ایالات متحده انجام شدند.
شواهد حاصل از چهار مطالعه نشان می‌دهد که آتورواستاتین ممکن است در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (polycystic ovary syndrome; PCOS) - مجموعه‌ای از نشانه‌ها که ممکن است در زنانی با سطوح بالاتر از حد طبیعی آندروژن ایجاد شود - اثرات مفیدی داشته باشد. آتورواستاتین در زنان مبتلا به PCOS به کاهش تستوسترون کل و سایر آندروژن‌ها کمک می‌کند.
دو مطالعه را در مردان پیدا کردیم، که آتورواستاتین هیچ تاثیر قابل توجهی بر تستوسترون کل نداشت.
این یافته‌ها چه معنایی دارند؟
سطح قطعیت شواهد برای همه پیامدها از پائین تا بسیار پائین بود. تخمین‌های آماری ما برای اثرات آتورواستاتین بر تستوسترون و دیگر آندروژن‌ها در مردان و زنان ممکن است بسیار متفاوت از تاثیرات واقعی آن باشد. انجام مطالعات بیشتر برای پاسخ به این سوال مهم مورد نیاز است.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد حاصل از مرور ما تا نوامبر 2020 به‌روز است.
ما تفاوت معنی‌داری را میان آتورواستاتین و دارونما بر سطوح تستوسترون کل در مردان نیافتیم. آتورواستاتین در زنان مبتلا به PCOS منجر به کاهش تستوسترون کل، FAI، آندروستن‌دیون، و DHEAS شد. قطعیت شواهد برای هر دو مقایسه، از پائین تا بسیار پائین متغیر بود. انجام RCTهای بیشتری برای ارزیابی تاثیر آتورواستاتین بر تستوسترون مورد نیاز است.
استاتین‌ها یکی از پُرتجویزترین گروه‌های دارویی در سراسر جهان هستند. آتورواستاتین (atorvastatin)، پُرتجویزترین استاتین، در حال حاضر برای درمان شرایطی مانند هیپرکلسترولمی و دیس‌لیپیدمی تجویز می‌شود. آتورواستاتین با کاهش سطح کلسترول، که پیش‌ساز مسیر سنتز استروئید است، ممکن است باعث کاهش در سطوح خونی تستوسترون و سایر آندروژن‌ها شود. تستوسترون و سایر آندروژن‌ها نقش مهمی در عملکردهای بیولوژیکی ایفا می‌کنند. کاهش بالقوه در سطوح خونی آندروژن ناشی از آتورواستاتین، ممکن است تاثیرات منفی در بیشتر سیستم‌ها ایجاد کند. در مقابل، در سیستم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (polycystic ovary syndrome; PCOS)، کاهش مقادیر بیش از حد سطوح آندروژن‌ها با آتورواستاتین، می‌تواند مفید باشد.
هدف اولیه
تعیین میزان کمّی تاثیر آتورواستاتین بر تستوسترون کل، در مردان و زنان، در مقایسه با دارونما (placebo) یا عدم درمان.
اهداف ثانویه
تعیین میزان کمّی تاثیرات آتورواستاتین بر غلظت‌های تستوسترون آزاد، گلوبین متصل شونده به هورمون جنسی (sex hormone binding globin; SHBG)، آندروستن‌دیون (androstenedione)، دهیدرواپی‌آندروسترون سولفات (dehydroepiandrosterone sulphate; DHEAS)، شاخص آندروژن آزاد (free androgen index; FAI) و قطع درمان به دلیل عوارض جانبی ناشی از درمان (withdrawal due to adverse effects; WDAE) در مردان و زنان، در مقایسه با دارونما یا عدم درمان.
متخصص اطلاعات در گروه هیپرتانسیون در کاکرین، برای یافتن کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) تا 9 نوامبر 2020، در بانک‌های اطلاعاتی زیر به جست‌وجو پرداخت: پایگاه ثبت تخصصی هیپرتانسیون در کاکرین؛ پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ Embase؛ دو پایگاه بین‌المللی ثبت کارآزمایی، و وب‌سایت‌های سازمان غذا و دارو؛ European Patent Office و شرکت داروسازی فایزر. این جست‌وجوها هیچ‌گونه محدودیتی را از نظر زبان مطالعه نداشتند. برای یافتن کارهای منتشر شده و منتشر نشده بیشتر، با نویسندگان مقالات مرتبط تماس گرفتیم.
RCTهایی با محوریت مصرف آتورواستاتین روزانه به مدت حداقل سه هفته، در مقایسه با دارونما یا عدم درمان، و ارزیابی تغییر در سطوح خونی تستوسترون در مردان و زنان.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم استنادات را غربالگری کرده، داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) را در مطالعات وارد شده ارزیابی کردند. از تفاوت میانگین (MD) با 95% فاصله اطمینان (CI) مرتبط با آن، برای گزارش اندازه تاثیرگذاری پیامدهای پیوسته، و از خطر نسبی (RR) برای گزارش اندازه تاثیرگذاری پیامد دو-حالتی تنها استفاده کردیم (WDAEs). از یک مدل متا-آنالیتیک اثر ثابت، برای ترکیب تخمین‌های اثرگذاری در سراسر مطالعات، و از خطر نسبی برای گزارش اندازه تاثیرگذاری پیامدهای دو-حالتی بهره بردیم. از درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد استفاده شد.
شش RCT را شامل 265 شرکت‌کننده وارد کردیم که مطالعه را به پایان رسانده و اطلاعات آنها گزارش شده بود. شرکتکنندگان در دو مورد از مطالعات، مردانی با پروفایل چربی طبیعی یا دیس‌لیپیدمی خفیف بودند (N = 140)؛ میانگین سنی شرکتکنندگان 68 سال بود. شرکتکنندگان در چهار مورد از مطالعات زنان مبتلا به PCOS بودند (N = 125)؛ میانگین سنی شرکتکنندگان، 32 سال گزارش شد. تفاوت معنی‌داری را بر سطوح تستوسترون در مردان بین آتورواستاتین و دارونما نیافتیم، MD؛ 0.20- نانومول/لیتر (95% CI؛ 0.77- تا 0.37). آتورواستاتین در زنان ممکن است سطح خونی تستوسترون کل را تا 0.27- نانومول/لیتر (95% CI؛ 0.50- تا 0.04-)؛ شاخص آندروژن آزاد (FAI) را تا 2.59- نانومول/لیتر (95% CI؛ 3.62- تا 1.57-)؛ آندروستن‌دیون را تا 1.37- نانومول/لیتر (95% CI؛ 2.26- تا 0.49-)، و دهیدرواپی‌آندروسترون سولفات (DHEAS) را تا 0.63- میکرومول/لیتر (95% CI؛ 1.12- تا 0.15-) کاهش دهد. به علاوه، آتورواستاتین در مقایسه با دارونما غلظت‌های SHBG را در زنان تا 3.11 نانومول/لیتر (95% CI؛ 0.23 تا 5.99) افزایش داد. هیچ مطالعه‌ای را روی زنان سالم (یعنی زنان با سطوح طبیعی تستوسترون) یا کودکان (زیر 18 سال) پیدا نکردیم. نکته مهم آن که، هیچ مطالعه‌ای در مورد سطوح تستوسترون آزاد گزارش نشد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.