پیشینه
بیماری ارتفاع‌زدگی (high altitude illness; HAI) اصطلاحی است که برای معرفی بعضی از علائم مغزی و ریوی استفاده می‌شود که ممکن است حین صعود به ارتفاعات بالای 2500 متری (حدود 8200 فوت) به آن دچار شوند. علائم مربوط به HAI، عموما با سردرد، تهوع، استفراغ و خستگی همراه است (اغلب بیماری حاد کوهی نامیده می‌شود)، اما در افراد مختلف عمدتا روی مغز (خواب‌آلودگی، گیجی یا بیهوشی) یا روی ریه‌ها (سرفه، تنگی نفس) تاثیر می‌گذارد. در این مرور پنج کلاس دارویی را که برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری کمتر استفاده شده، ارزیابی کردیم.
ویژگی‌های مطالعه
شواهد تا می 2017 به‌روز است. هشت مطالعه را با 334 شرکت‌کننده در رابطه با پنج کلاس متفاوت داروهایی که گاهی اوقات برای پیشگیری از HAI توصیه می‌شوند پیدا کردیم. این داروها شامل داروهایی هستند که عملکردی مشابه سروتونین را در مکان‌های مشخص شده نشان می‌دهند (آگونیست‌های انتخابی گیرنده هیدروکسی‌تامین(1)-5؛ (selective 5-hydroxytryptamine(1) receptor agonists))، داروهایی که فعالیت آنزیم کلسیم را تنظیم می‌کنند (آنتاگونیست ان-متل-دی-آسپارتات (N-methyl-D-aspartate; NMDA))، داروهایی که قطر رگ‌های خونی را افزایش می‌دهند (آنتاگونیست اندوتلین 1)، داروهایی که مانع پرتاب (آغاز عمل) نورون (سلول عصبی) و ایجاد تشنج (داروهای ضد-انعقاد) می‌شوند، هم‌چنین داروهایی که میزان سدیم و آب بدن را تنظیم می‌کنند (اسپیرونولاکتون (spironolactone)). همه مطالعات در مناطق کوهستانی مرتفع انجام شدند. شرکت‌کنندگان بین 16 تا 65 سال سن داشتند. فقط یک مطالعه شامل افرادی بود که در معرض خطر بالای این بیماری به دلیل سابقه HAI بودند. در چهار کار‌آزمایی، مداخلات بین یک تا سه روز پیش از صعود (50%) و در سه کار‌آزمایی، مداخلات کمتر از 24 ساعت پیش از صعود (37.5%) انجام شد. شرکت‌کنندگان در تمامی این مطالعات به ارتفاع نهایی بین 3500 و 5895 متری از سطح دریا رسیدند. فقط در یکی از هشت مطالعه وارد شده اطلاعات شفافی در باره منبع مالی (12.5%) وجود ندارد. بیست‌وچهار مطالعه دیگر به عنوان مطالعات در حال انجام (12) یا در انتظار طبقه‌بندی (12؛ امکان دسترسی به متن کامل وجود ندارد) دسته‌بندی شدند.
نتایج کلیدی
ارزیابی مداخلات دارویی کمتر استفاده شده، نشان می‌دهد که در ارتباط با این مداخلات شواهد کمی وجود دارد. در اکثر مقایسه‌های انجام شده، فقط از یک مطالعه واحد شواهدی به دست آوردیم. مزایای بالینی و آسیب‌های مرتبط با مداخلات بالقوه مانند سوماتریپتان (sumatriptan) هنوز مشخص نیست.
کیفیت شواهد
کیفیت شواهد از پائین تا بسیار پائین متغیر بودند. مطالعات متعددی دارای کاستی‌های کیفیتی بودند، مانند داشتن فقط حجم نمونه‌های کوچک، در نتیجه ارائه نتایج نامطمئن بود. اکثر داروهای بررسی شده نیاز به پژوهش بیشتری دارند تا اثربخشی و ایمنی آنها را مشخص کند.
این مرور کاکرین دومین مطالعه از سه مورد اطلاعات ارائه شده مرتبط با متخصصان بالینی و سایر افراد علاقه‌مند در چگونگی پیشگیری از بیماری ارتفاع‌زدگی است. ارزیابی پنج کلاس از داروهای کمتر استفاده شده نشان می‌دهد که شواهد کمی در ارتباط با این مداخلات وجود دارد. مزایای بالینی و آسیب‌های مرتبط با مداخلات بالقوه مانند سوماتریپتان (sumatriptan) هنوز مشخص نیست. به‌طور کلی، شواهد به دلیل تعداد کم مطالعات انجام شده (در بیشتر مقایسه‌ها فقط یک مقایسه انجام شد)؛ محدودیت‌ها در کیفیت شواهد (متوسط تا پائین)؛ و تعدادی از مطالعات در شرف طبقه‌بندی (24 مطالعه در انتظار طبقه‌بندی یا در حال انجام است) محدود شد. ما فاقد مطالعات مربوط به روش‌شناسی و جامع مورد نیاز برای اثبات یا رد اثربخشی و ایمنی بسیاری از عوامل فارماکولوژیکی بررسی شده در این مرور بودیم.
بیماری ارتفاع‌زدگی (high altitude illness; HAI) اصطلاحی است که برای معرفی گروهی از سندرم‌های عمدتا مغزی و ریوی استفاده می‌شود که ممکن است حین صعود به ارتفاعات بیش از 2500 متری (حدود 8200 فوت) رخ دهد. بیماری حاد کوه‌گرفتگی (acute mountain sickness; AMS)، ادم مغزی ناشی از ارتفاع بالا (high altitude cerebral oedemaک HACE) و ادم ریوی ناشی از ارتفاع بالا (high altitude pulmonary oedema; HAPE) به‌عنوان مشکلات بالقوه پزشکی گزارش می‌شوند که با صعود به ارتفاع بالا بروز می‌کنند. در دومین مرور، در یک سری از سه راهکار پیشگیرانه برای HAI، تاثیر پنج گروه از مداخلات دارویی کمتر استفاده شده را بررسی کردیم.
تعیین اثربخشی بالینی و حوادث جانبی پنج مورد از مداخلات دارویی کمتر استفاده شده برای پیشگیری از HAI حاد در شرکت‌کنندگانی که در معرض خطر ابتلا به بیماری ارتفاع‌زدگی در هر محیط قرار دارند.
ما پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ Embase؛ LILACS و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت را در می 2017 جست‌وجو کردیم. استراتژی MEDLINE را برای جست‌وجوی دیگر بانک‌های اطلاعاتی تنظیم کردیم. ترکیبی از اصطلاحات جست‌وجوی مبتنی بر لغات (thesaurus) و متن آزاد (free-text) را مورد استفاده قرار دادیم. فهرست منابع و ارجاعات کارآزمایی‌های وارد شده و هرگونه مرور سیستماتیک مرتبط را که برای دسترسی بیشتر منابع به کارآزمایی‌های بیشتر مشخص کردیم، غربالگری کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده را در هر محیطی که در آن یکی از پنج کلاس دارویی برای پیشگیری از HAI حاد استفاده شد، وارد کردیم: آگونیست‌های انتخابی گیرنده 5-هیدروکسی (1) تریپتامین، آنتاگونیست ان-متل-دی-آسپارتات (N-methyl-D-aspartate; NMDA) آنتاگونیست اندوتلین-1، داروهای ضد-انعقاد (anticonvulsant) و اسپیرونولاکتون (spironolactone). کارآزمایی‌هایی را وارد کردیم که شامل شرکت‌کنندگانی بود که در معرض خطر بروز بیماری ارتفاع‌زدگی (AMS یا HACE، یا HAPE، یا هر دو) قرارداشتند. شرکت‌کنندگانی را وارد کردیم که مبتلا یا بدون سابقه بیماری ارتفاع‌زدگی بودند. محدویت‌های سنی و جنسیتی را در نظر نگرفتیم. ما کارآزمایی‌ها را در مکانی بررسی کردیم که داروهای مرتبط با بیماری را، پیش از صعود به ارتفاعات استفاده می‌کردند. کارآزمایی‌هایی را که از این داروها حین یا بعد از صعود استفاده می‌کردند، از مرور خارج کردیم.
از پروسیجرهای استاندارد روش‌شناسی مورد انتظار کاکرین استفاده کردیم.
در این مرور هشت مطالعه (334 شرکت‌کننده، 9 منبع) را مورد بررسی قرار دادیم. دوازده مطالعه در حال انجام هستند و در نسخه‌های آینده این مرور در صورت لزوم بررسی خواهند شد. ما قادر به دستیابی به متن کامل 12 مطالعه دیگر نشده‌ایم از این رو آنها را به عنوان «در انتظار طبقه‌بندی» مشخص کرده‌ایم. چهار مورد از مطالعات به دلیل تصادفی‌سازی در معرض خطر پائین سوگیری (bias) قرار داشت؛ دو مورد از مطالعات به دلیل پنهان‌سازی تخصیص در معرض خطر پائین سوگیری قرار داشتند. چهار مورد از مطالعات به دلیل کورسازی شرکت‌کنندگان و کار‌کنان در معرض خطر پائین سوگیری بودند. سه مطالعه را به دلیل کورسازی ارزیابان پیامدها دارای خطر پائین سوگیری بررسی کردیم. بیشتر مطالعات را در معرض خطر بالای سوگیری گزارش‌دهی انتخابی ارزیابی کردیم.
ما نتایج مطالعات را برای چهار مقایسه اصلی به شرح زیر ارائه می‌کنیم.
سوماتریپتان (sumatriptan) در برابر دارونما (placebo) (1 مطالعه موازی؛ 102 شرکت‌کننده)
داده‌های سوماتریپتان کاهش خطر AMS را در مقایسه با دارونما نشان داد (خطر نسبی (RR): 0.43؛ 95% CI؛ 0.21 تا 0.84؛ 1 مطالعه؛ 102 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین). هیچ یک از مطالعات وارد شده مواردی از HAPE؛ HACE یا حوادث جانبی مرتبط با آن را نشان نداد.
منیزیم سیترات (magnesium citrate) در برابر دارونما (1 مطالعه موازی؛ 70 شرکت‌کننده)
RR تخمینی برای AMS، قرص‌های منیزیم‌سیترات در برابر دارونما، 1.09 بود (95% CI؛ 0.55 تا 2.13؛ 1 مطالعه؛ 70 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین). علاوه بر این، RR تخمینی برای مدفوع شل، 3.25 بود (95% CI؛ 1.17 تا 8.99؛ 1 مطالعه؛ 70 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین). تنها مطالعه وارد شده مواردی را از HAPE یا HACE گزارش نکرد.
اسپیرونولاکتون (spironolactone) در برابر دارونما (2 مطالعه موازی؛ 205 شرکت‌کننده)
تخمین تجمعی RR برای AMS به دلیل ناهمگونی چشم‌گیر بین مطالعات وارد شده (I² = 72%) انجام نشد. RR از مطالعات مجزا 0.40؛ (95% CI؛ 0.12 تا 1.31) و 1.44؛ (95% CI؛ 0.79 تا 2.01؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) بود. هیچ عارضه‌ای از HAPE یا HACE گزارش نشد. حوادث جانبی بررسی نشدند.
استازولامید (acetazolamide) در برابر اسپیرونولاکتون (1 مطالعه موازی؛ 232 شرکت‌کننده)
داده‌های مربوط به استازولامید در مقایسه با اسپیرونولاکتون کاهش خطر AMS را با استفاده از استازولامید نشان داد (RR: 0.36؛ 95% CI؛ 0.18 تا 0.70؛ 232 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین). هیچ عارضه‌ای از HAPE یا HACE گزارش نشد. حوادث جانبی بررسی نشدند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.