کولیت اولسراتیو چیست؟
کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis) یک بیماری مزمن طولانی‌مدت است که منجر به التهاب کولون (روده بزرگ) و رکتوم می‌شود. نشانه‌های آن ممکن است شامل اسهال، خونریزی رکتال، دفع موکوس (مخاط)، و درد شکمی باشد. این بیماری با دوره‌هایی از عود حاد، هنگامی که افراد دچار نشانه‌ها می‌شوند و هم‌چنین دوره‌هایی از بهبودی، هنگامی که نشانه‌ها متوقف می‌شوند، تشخیص داده می‌شود.
کانابیس و کانابینوئیدها چه هستند؟
کانابیس (cannabis) دارویی تفریحی است که به طور گسترده استفاده شده و دارای تاثیرات متعددی از طریق سیستم اندوکانابینوئید (endocannabinoid) بر بدن است. کانابیس حاوی چندین ماده جانبی به نام کانابینوئیدها است. کانابیس و روغن کانابیس حاوی کانابینوئید‌های خاص می‌توانند منجر به تغییرات شناختی مانند احساس نشاط شده و ادراک حسی را تغییر دهند. با این حال، برخی از کانابینوئیدها مانند کانابیدیول (cannabidiol)، تاثیر روان‌گردانی ندارند. کانابیس و برخی از کانابینوئیدها، کاهش التهاب را در مدل‌های حیوانی و آزمایشگاهی نشان داده که پیشنهاد می‌کنند ممکن است به افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو کمک کنند. به عنوان مثال، کانابیدیول یک شبه کانابینوئید است که فعالیت ضد-التهابی را در موش نشان داده است.
محققان چه موضوعی را مورد بررسی قرار دادند؟
محققان این موضوع را مورد بررسی قرار دادند که آیا کانابیس یا روغن کانابیس (کانابیدیول) برای درمان بزرگسالان مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال یا کولیت اولسراتیوی که در وضعیت بهبودی است، بهتر از دارونما (placebo) (به عنوان مثال داروی جعلی) است یا خیر. محققان تا 2 ژانویه 2018 منابع علمی پزشکی را به طور گسترده‌ای جست‌وجو کردند.
پژوهشگران چه چیزی را یافتند؟
دو مطالعه شامل 92 شرکت‌کننده بزرگسال مبتلا به کولیت اولسراتیو وارد شدند. هر دو مطالعه، درمان کانابیس را در شرکت‌کنندگان مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال مورد بررسی قرار دادند. هیچ مطالعه‌ای که درمان کانابیس را در شرکت‌کنندگان مبتلا به کولیت اولسراتیو در حال بهبودی ارزیابی کرده باشد، شناسایی نشد. یک مطالعه (60 شرکت‌کننده)، 10 هفته درمان را با کپسول‌های حاوی روغن کانابیس با حداکثر 4.7% از D9-تتراهیدروکانابینول (tetrahydrocannabino; THC) با دارونما در شرکت‌کنندگان مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال خفیف تا متوسط مقایسه کرد. دوز اولیه کانابیدیول 50 میلی‌گرم دو بار در روز بود که اگر تحمل می‌شد، به 250 میلی‌گرم دو بار در روز افزایش می‌یافت. مطالعه دیگر (32 شرکت‌کننده) 8 هفته درمان را با دو سیگار حاوی کانابیس در روز حاوی 0.5 گرم کانابیس، معادل با 11.5 میلی‌گرم THC، با سیگارهای دارونما در شرکت‌کنندگان مبتلا به کولیت اولسراتیوی که به درمان دارویی متعارف پاسخ ندادند، مقایسه کرد.
این مطالعه که به مقایسه کپسول‌های حاوی روغن کانابیس با دارونما پرداخت، هیچ تفاوتی را در میزان بهبودی در 10 هفته نیافت. بیست‌وچهار درصد (7/29) از شرکت‌کنندگان گروه کانابیدیول، در مقایسه با 26% (8/31) از شرکت‌کنندگان گروه دارونما، به بهبودی بالینی دست یافتند. این مطالعه هم‌چنین نمرات کیفیت زندگی خود-گزارشی بالاتری را در شرکت‌کنندگان گروه روغن کانابیس در مقایسه با شرکت‌کنندگان گروه دارونما نشان داد. عوارض جانبی بیش‌تری در شرکت‌کنندگان گروه روغن کانابیس در مقایسه با شرکت‌کنندگان گروه دارونما مشاهده شد. این عوارض جانبی از نظر شدت، خفیف یا متوسط بودند. عوارض جانبی شایع گزارش شده عبارت بودند از سرگیجه، اختلال در توجه، سردرد، تهوع و خستگی. هیچ بیماری در گروه روغن کانابیس، عوارض جانبی جدی نداشت. ده درصد (3/31) از بیماران گروه دارونما، یک عارضه جانبی جدی داشتند. عوارض جانبی جدی در گروه دارونما عبارت بود از بدتر شدن کولیت اولسراتیو و یک مورد بارداری عارضه‌دار.
مطالعه دوم که به مقایسه دو سیگار کانابیس (23 میلی‌گرم THC/روز) با سیگارهای دارونما پرداخت، نمرات پائین‌تری را از شاخص فعالیت بیماری در گروه کانابیس در مقایسه با گروه دارونما نشان داد. سطوح پروتئین واکنشی-C و کالپروتکتین مدفوع (هر دو معیارهایی از التهاب در بدن) در هر دو گروه مشابه بودند. هیچ عارضه جانبی جدی گزارش نشد. این مطالعه، میزان بهبودی را گزارش نکرد.
نتیجه‌گیری‌ها
تاثیرات کانابیس و روغن کانابیس بر کولیت اولسراتیو نامطمئن هستند، بنابراین نمی‌توان در مورد اثربخشی و ایمنی کانابیس و روغن کانابیس در بزرگسالان مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال نتیجه‌گیری قطعی کرد. هیچ شواهدی در مورد استفاده از کانابیس و روغن کانابیس برای بهبودی در کولیت اولسراتیو وجود ندارد. انجام مطالعات بیشتر با تعداد بیش‌تری شرکت‌کننده، برای ارزیابی تاثیرات کانابیس در افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال و غیرفعال مورد نیاز هستند. دوزهای مختلف کانابیس و مسیرهای تجویز آن باید مورد بررسی قرار بگیرند. در نهایت، برای ارزیابی پیامدهای طولانی‌مدت ایمنی استفاده مکرر از کانابیس، پیگیری لازم است.
تاثیرات کانابیس و کانابیدیول در UC نامطمئن هستند، بنابراین نمی‌توان در مورد اثربخشی و ایمنی کانابیس یا کانابیدیول در بزرگسالان مبتلا به UC فعال، نتیجه‌گیری قطعی انجام داد. هیچ شواهدی در مورد استفاده از کانابیس یا کانابینوئید برای حفظ بهبودی در UC وجود ندارد. مطالعات بیشتر با تعداد بیش‌تری از بیماران برای ارزیابی تاثیرات کانابیس در بیماران مبتلا به UC با بیماری فعال و خاموش مورد نیاز هستند. دوزهای مختلف کانابیس و مسیرهای تجویز آن باید مورد بررسی قرار بگیرند. در نهایت، برای ارزیابی پیامدهای طولانی‌مدت ایمنی استفاده مکرر از کانابیس، پیگیری لازم است.
کانابیس (cannabis) و کانابینوئیدها (cannabinoids) اغلب به عنوان درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته و به طور گسترده‌ای در میان بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis; UC) استفاده می‌شوند. مطالعات اندکی به بررسی استفاده از این عوامل برای UC پرداخته‌اند. علاوه بر این، کانابیس دارای پتانسیل برای حوادث جانبی است و عواقب مصرف طولانی‌مدت کانابیس و کانابینوئید در UC ناشناخته هستند.
ارزیابی اثربخشی و ایمنی کانابیس و کانابینوئیدها برای درمان بیماران مبتلا به UC.
ما MEDLINE؛ Embase؛ WHO ICTRP؛ AMED؛ PsychINFO؛ پایگاه ثبت تخصصی گروه بیماری‌های التهابی روده (IBD) در کاکرین؛ CENTRAL؛ ClinicalTrials.Gov و پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی اروپا را از ابتدا تا 2 ژانویه 2018 جست‌وجو کردیم. چکیده مقالات کنفرانس و منابع برای شناسایی مطالعات بیشتر مورد جست‌وجو قرار گرفتند.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) وارد شدند که به مقایسه هر شکل یا دوزی از کانابیس یا مشتقات کانابینوئیدی آن (طبیعی یا صناعی) با دارونما (placebo) یا یک درمان فعال برای بزرگسالان (> 18 سال) مبتلا به UC پرداختند.
دو نویسنده به طور مستقل از هم نتایج جست‌وجو را غربالگری، داده‌ها را استخراج و سوگیری (bias) را با استفاده از ابزار خطر سوگیری کاکرین ارزیابی کردند. پیامدهای اولیه، بهبودی بالینی و عود بودند (بر اساس تعریف مطالعات اولیه). پیامدهای ثانویه شامل معیارهای پاسخ بالینی، بهبودی آندوسکوپیک، پاسخ آندوسکوپیک، پاسخ هیستولوژیک، کیفیت زندگی، پروتئین واکنشی-C (یا CRP) و میزان کالپروتکتین مدفوع، بهبود نشانه‌ها، حوادث جانبی، حوادث جانبی جدی، خروج از مطالعه به دلیل حوادث جانبی، و حوادث جانبی سایکوتروپیک، تاثیرات وابستگی به کانابیس و خروج از مطالعه بودند. ما خطر نسبی (RR) و 95% فاصله اطمینان (CI) متناظر را برای پیامدهای دو-حالتی محاسبه کردیم. برای پیامدهای پیوسته، تفاوت میانگین (MD) و 95% CI متناظر را محاسبه کردیم. هنگامی که مداخلات، گروه‌های بیمار و پیامدها به اندازه کافی مشابه بودند (از طریق توافق تعیین شدند)، داده‌ها برای تجزیه‌وتحلیل تجمیع شدند. داده‌ها بر اساس قصد درمان (intention‐to‐treat) تجزیه‌وتحلیل شدند. برای بررسی قطعیت کلی شواهد از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) استفاده شد.
دو RCT (92 شرکت‌کننده) معیارهای ورود را داشتند. یک مطالعه (N = 60)، استفاده از کپسول‌های کانابیدیول را حاوی حداکثر 4.7% از D9-تتراهیدروکانابینول (tetrahydrocannabinol; THC) با کپسول‌های دارونما در شرکت‌کنندگان مبتلا به UC خفیف تا متوسط به مدت 10 هفته مقایسه کرد. دوز اولیه کانابیدیول 50 میلی‌گرم دو بار در روز بود که در صورت تحمل، تا 250 میلی‌گرم دو بار در روز افزایش یافت. مطالعه دیگر (N = 32)، 8 هفته درمان را با دو سیگار کانابیس در روز حاوی 0.5 گرم کانابیس، معادل 23 میلی‌گرم THC/روز با سیگارهای دارونما در شرکت‌کنندگان مبتلا به UC که به درمان‌های معمول دارویی پاسخ ندادند، مقایسه کرد. هیچ مطالعه‌ای شناسایی نشد که درمان کانابیس را در UC خاموش ارزیابی کند. از نظر کورسازی شرکت‌کنندگان و پرسنل، اولین مطالعه در معرض خطر پائین سوگیری و دومین مطالعه (به صورت چکیده منتشر شد) در معرض خطر بالای سوگیری ارزیابی شدند. این مطالعات، به علت تفاوت در داروی مداخله‌ای تجمیع نشدند.
تاثیر کپسول‌های کانابیدیول (100 تا 500 میلی‌گرم در روز) در مقایسه با دارونما در میزان بهبودی و پاسخ بالینی نامطمئن است. بهبودی بالینی در 10 هفته، 24% (7/29) در گروه کانابیدیول در مقایسه با 26% (8/31) در گروه دارونما به دست آمد (RR: 0.94؛ 95% CI؛ 0.39 تا 2.25؛ شواهد با قطعیت پائین). پاسخ بالینی در 10 هفته در 31% (9/29) از شرکت‌کنندگان گروه کانابیدیول در مقایسه با 22% (7/31) از بیماران گروه دارونما به دست آمد (RR: 1.37؛ 95% CI؛ 0.59 تا 3.21؛ شواهد با قطعیت پائین). سطح CRP سرم در هر دو گروه پس از 10 هفته درمان مشابه بود. میانگین CRP در گروه کانابیدیول، 9.428 میلی‌گرم/لیتر در مقایسه با 7.638 میلی‌گرم/لیتر در گروه دارونما بود (MD: 1.79؛ 95% CI؛ 5.67- تا 9.25؛ شواهد با قطعیت متوسط). ممکن است بهبود معنی‌داری از نظر بالینی در کیفیت زندگی اندازه‌گیری‌شده با مقیاس IBDQ در 10 هفته، وجود داشته باشد (MD: 17.4؛ 95% CI؛ 3.45- تا 38.25؛ شواهد با قطعیت متوسط). حوادث جانبی در شرکت‌کنندگان کانابیدیول در مقایسه با دارونما بیشتر بود. صد درصد (29/29) از شرکت‌کنندگان گروه کانابیدیول در مقایسه با 77% (24/31) از شرکت‌کنندگان گروه دارونما، دچار یک حادثه جانبی شدند (RR: 1.28؛ 95% CI؛ 1.05 تا 1.56؛ شواهد با قطعیت متوسط). با این حال، این حوادث جانبی از نظر شدت، خفیف یا متوسط در نظر گرفته شدند. حوادث جانبی شایع عبارت بودند از سرگیجه، اختلال در توجه، سردرد، تهوع و خستگی. هیچ‌کدام (0/29) از شرکت‌کنندگان گروه کانابیدیول، در مقایسه با 10% (3/31) از شرکت‌کنندگان گروه دارونما، دچار یک حادثه جانبی جدی شدند (RR: 0.15؛ 95% CI؛ 0.01 تا 2.83؛ شواهد با قطعیت پائین). حوادث جانبی جدی در گروه دارونما عبارت بود از بدتر شدن UC و یک بارداری عارضه‌دار. به نظر می‌رسد که این حوادث جانبی جدی با داروی مورد مطالعه، مرتبط نباشند. شرکت‌کنندگان بیش‌تری در گروه کانابیدیول نسبت به گروه دارونما، به علت یک حادثه جانبی از مطالعه خارج شدند. سی‌وچهار درصد (10/29) از شرکت‌کنندگان گروه کانابیدیول در مقایسه با 16% (5/31) از شرکت‌کنندگان گروه دارونما، به علت یک حادثه جانبی از مطالعه خارج شدند (RR: 2.14؛ 95% CI؛ 0.83 تا 5.51؛ شواهد با قطعیت پائین). خروج از مطالعه در گروه کانابیدیول عمدتا به علت سرگیجه بود. خروج از مطالعه در گروه دارونما به علت بدتر شدن UC بود.
تاثیر سیگارهای کانابیس (23 میلی‌گرم THC/روز) در مقایسه با دارونما بر میانگین فعالیت بیماری، سطوح CRP و میانگین سطوح کالپروتکتین مدفوع، نامطمئن است. پس از 8 هفته، میانگین نمره شاخص فعالیت بیماری در شرکت‌کنندگان گروه کانابیس 4 و در شرکت‌کنندگان گروه دارونما، 8 بود (MD: -4.00؛ 95% CI؛ 5.98- تا 2.02-). پس از 8 هفته، میانگین تغییر در سطح CRP در هر دو گروه مشابه بود (MD: -0.30؛ 95% CI؛ 1.35- تا 0.75؛ شواهد با قطعیت پائین). میانگین سطح کالپروتکتین مدفوع در شرکت‌کنندگان گروه کانابیس 115 میلی‌گرم/دسی‌لیتر و در شرکت‌کنندگان گروه دارونما 229 میلی‌گرم/دسی‌لیتر بود (MD: -114.00؛ 95% CI؛ 246.01- تا 18.01). هیچ حادثه جانبی جدی مشاهده نشد. این مطالعه، بهبودی بالینی، پاسخ بالینی، کیفیت زندگی، حوادث جانبی یا خروج از مطالعه به دلیل حوادث جانبی را گزارش نکرد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.