5-آمینوسالیسیلیک اسید (aminosalicylic acid; 5-ASA) دارویی است که معمولا برای درمان کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis; UC) خفیف و متوسط فعال و UC در مرحله بهبودی استفاده می‌شود. هنگامی‌که UC فقط یک‌سوم پائینی روده بزرگ را درگیر می‌کند، 5-ASA را می‌توان به‌صورت شیاف رکتال، فوم یا تنقیه مایع از راه رکتال تجویز کرد. این مرور شامل نه کارآزمایی تصادفیسازی شده با مجموع 484 شرکت‌کننده بود. داده‌های محدود موجود نشان می‌دهند که 5-ASA رکتال برای حفظ بهبودی در UC، موثر و بی‌خطر است. مشخص شد که 5-ASA رکتال نسبت به دارونما (placebo) (برای مثال، تنقیه یا شیاف بدون داروی فعال) برتری داشت. هیچ تفاوتی از نظر بروز عوارض جانبی میان گروه‌های دریافت‌کننده 5-ASA رکتال و دارونما دیده نشد. عوارض جانبی عموما خفیف بودند، و شایع‌ترین آن‌ها تحریک مقعد و درد شکم بود. در مطالعاتی که به مقایسه 5-ASA رکتال با 5-ASA خوراکی (قرص) پرداختند، هیچ تفاوتی در اثربخشی آن‌ها به‌عنوان درمان نگهدارنده مشاهده نشد. برای بررسی دوزهای مختلف 5-ASA رکتال به‌عنوان درمان نگهدارنده، انجام کارآزمایی‌های تصادفیسازی شده با طراحی مناسب ضروری است، و مطالعات آتی باید اثربخشی درمان ترکیبی 5-ASA خوراکی را با 5-ASA رکتال ارزیابی کنند، زیرا این روش در درمان UC فعال موثر بوده و به‌عنوان درمان نگهدارنده مورد بررسی قرار نگرفته است. مطالعات آتی هم‌چنین باید تاثیر استفاده از 5-ASA رکتال را با کورتیکواستروئیدهای رکتال مقایسه کنند.
داده‌های محدود موجود نشان می‌دهند که 5-ASA رکتال برای حفظ بهبودی UC دیستال خفیف تا متوسط فعال، موثر و بی‌خطر است. برای تعیین رژیم دوز مطلوب 5-ASA رکتال، مقایسه 5-ASA رکتال با کورتیکواستروئیدهای رکتال، و شناسایی زیرگروه‌هایی از بیماران که پاسخ بیشتر یا کمتری به رژیم‌های خاص 5-ASA رکتال نشان می‌دهند، انجام کارآزمایی‌های تصادفیسازی شده با طراحی مناسب ضروری است. به نظر می‌رسد ترکیب 5-ASA خوراکی و رکتال در القای بهبودی، موثرتر از تک‌درمانی (monotherapy) خوراکی یا رکتال باشد. کارآمدی درمان ترکیبی برای حفظ بهبودی ارزیابی نشده و می‌تواند در کارآزمایی‌های آتی مورد بررسی قرار گیرد.
5-آمینوسالیسیلیک اسید (aminosalicylic acid; ASA) خط اول درمان برای القا و حفظ بهبودی کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis; UC) با شدت خفیف تا متوسط فعال است. در صورتی که حاشیه پروگزیمال التهاب، دورتر از خم طحالی (splenic flexure) باشد، درمان با 5-ASA می‌تواند به‌صورت شیاف رکتال، فوم یا تنقیه مایع (liquid enema) از راه رکتال انجام شود.
هدف اولیه این مرور، ارزیابی کارآمدی و بی‌خطری 5-ASA رکتال برای حفظ بهبودی در UC دیستال بود.
پایگاه MEDLINE (1966 تا آگوست 2012)، کتابخانه کاکرین (آگوست 2012)، خلاصه‌مقالات نشست‌های بزرگ گاستروانترولوژی (gastroenterology) (1997 تا 2011) و کتاب‌شناختی‌های (bibliography) مقالات مرتبط را برای شناسایی مطالعات مرتبط جست‌وجو کردیم.
مطالعات واجد شرایط، کارآزمایی‌های تصادفیسازی و کنترل‌شده‌ای بودند که به مقایسه تاثیر استفاده از 5-ASA رکتال با دارونما (placebo) یا درمان فعال دیگری به مدت حداقل شش ماه پرداختند. لازم بود که نمرات نشانه بیماری در حداقل یک پیامد مطالعه ارزیابی شده باشند. بیماران می‌بایست حداقل 12 سال سن داشته و میزان گسترش بیماری آن‌ها کمتر از 60 سانتی‌متر از حاشیه مقعد یا دورتر از خم طحالی، براساس یافته‌های تنقیه باریوم (barium enema)، کولونوسکوپی (colonoscopy) یا سیگموئیدوسکوپی (sigmoidoscopy)، تعیین شده باشد. انتظار می‌رفت که بیماران پیش‌از شروع کارآزمایی درمانی، در وضعیت بهبودی قرار داشتند.
واجد شرایط بودن مطالعات، به‌طور جداگانه توسط سه نویسنده ارزیابی شد. داده‌ها با استفاده از فرم‌های استاندارد، توسط دو داور مستقل استخراج شدند، توافق بین ارزیابان با استفاده از ضریب کاپای کوهن (Cohen's Kappa) ارزیابی شده و اختلافات با اجماع حل‌وفصل شد. در مواردی که نیاز به شفاف‌سازی نتایج یا روش‌شناسی (methodology) مطالعه وجود داشت، با نویسندگان مسوول تماس گرفته شد. کیفیت روش‌شناسی هر کارآزمایی با استفاده از ابزار خطر سوگیری (bias) کاکرین و مقیاس 30 امتیازی ارزیابی شد که قبلا توسط نویسندگان تهیه و استفاده شد. خطرات نسبی (RR) تجمعی و 95% فواصل اطمینان (CI) متناظر برای تداوم بهبودی بالینی، آندوسکوپی و بافت‌شناسی، برای مقایسه‌های میان 5-ASA رکتال و دارونما یا 5-ASA خوراکی، و برای مقایسه‌های بین دوزهای 5-ASA تخمین زده شدند. ناهمگونی (heterogeneity) با استفاده از تست Chi 2 و معاینه بصری نمودار انباشت (forest plot) مورد ارزیابی قرار گرفت. درصورتی‌که ناهمگونی قابل توجهی شناسایی نشد (P > 0.10 برای Chi 2 )، از مدل اثر ثابت (fixed-effect model) (منتل‐هنزل (Mantel-Haenstzel)) استفاده شد. اگر ناهمگونی قابل توجه بود، از مدل اثرات تصادفی (random-effects model) استفاده می‌شد.
نه مطالعه (شامل 484 بیمار) با معیارهای ورود از پیش مشخص‌شده مطابقت داشتند (ضریب کاپا: 1.00). شش مطالعه در معرض خطر پائین سوگیری ارزیابی شدند. سه مطالعه به علت کورسازی (blinding) دارای خطر بالای سوگیری بودند (دو مورد دارای طراحی برچسب باز (open label) و یک مورد یک‌سو کور (single-blind) بودند). مقدار کل دوز روزانه 5-ASA رکتال از 0.5 گرم تا 4 گرم، و فرکانس دوز (دفعات مصرف) از یک‌بار تا سه‌بار در روز متغیر بود. در پنج مطالعه، 5-ASA به‌صورت تنقیه مایع در رکتال یا در چهار مطالعه به‌صورت شیاف تجویز شد. دوره پیگیری از 6 تا 24 ماه متغیر بود. مصرف 5-ASA رکتال برای حفظ بهبودی نشانه در یک دوره 12 ماهه، برتری قابل توجهی نسبت به دارونما داشت. شصت و دو درصد از بیماران گروه دریافت‌کننده 5-ASA رکتال در مقایسه با 30% از بیماران گروه دارونما، بهبودی علامت‌دار را حفظ کردند (4 مطالعه؛ 301 بیمار؛ RR: 2.22؛ 95% CI؛ 1.26 تا 3.90؛ I 2 = 67%؛ P < 0.01). آنالیز درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) نشان داد کیفیت کلی شواهد برای پیامد اولیه، به دلیل عدم‌دقت (imprecision) (یعنی داده‌های پراکنده، 144 رویداد) و ناهمگونی (یعنی ناهمگونی غیرقابل توضیح) در سطح پائین بود. مصرف 5-ASA رکتال در حفظ بهبودی دیده شده در آندوسکوپی طی یک دوره 12 ماهه، به‌طور قابل توجهی بر دارونما برتری داشت. هفتاد و پنج درصد از بیماران گروه دریافت‌کننده 5-ASA رکتال در مقایسه با 15% از بیماران گروه دارونما، بهبودی را در آندوسکوپی حفظ کردند (1 مطالعه؛ 25 بیمار؛ RR: 4.88؛ 95% CI؛ 1.31 تا 18.18؛ P < 0.05). تفاوتی با اهمیت آماری از نظر نسبتی از بیماران که دچار حداقل یک عارضه جانبی شدند، وجود نداشت. شانزده درصد از بیماران گروه دریافت‌کننده 5-ASA رکتال دچار حداقل یک عارضه جانبی شدند، که این میزان در بیمارانی که دارونما دریافت کردند، 12% بود (2 مطالعه؛ 160 بیمار؛ RR: 1.35؛ 95% CI؛ 0.63 تا 2.89؛ I 2 = 0%؛ P = 0.44). شایع‌ترین عوارض جانبی گزارش‌شده، تحریک آنال و درد شکم بود. هیچ تفاوتی با اهمیت آماری میان 5-ASA رکتال و خوراکی برای بهبودی از نظر علامتی یا در آندوسکوپی در یک دوره شش ماهه مشاهده نشد. هشتاد درصد از بیماران گروه دریافت‌کننده 5-ASA رکتال بهبودی در نشانه‌ها را حفظ کردند، این میزان در بیماران گروه دریافت‌کننده 5-ASA خوراکی، 65% بود (2 مطالعه؛ 69 بیمار؛ RR: 1.24؛ 95% CI؛ 0.92 تا 1.66؛ I 2 = 0%؛ P = 0.15). آنالیز GRADE نشان داد کیفیت کلی شواهد برای پیامد اولیه، به دلیل عدم‌دقت (یعنی داده‌های پراکنده، 50 رویداد) و خطر بالای سوگیری (یعنی هر دو مطالعه در آنالیز تجمعی دارای طراحی برچسب باز (open label) بودند) در سطح پائین قرار داشت. هشتاد درصد از بیماران گروه دریافت‌کننده 5-ASA رکتال، بهبودی در آندوسکوپی را حفظ کردند، که این میزان در بیماران گروه دریافت‌کننده 5-ASA خوراکی 70% بود (2 مطالعه؛ 91 بیمار؛ RR: 1.14؛ 95% CI؛ 0.90 تا 1.45؛ I 2 = 0%؛ P = 0.26). در دو کارآزمایی کوچک، یکی با مقایسه تنقیه 5-ASA با دوز 2 گرم/روز با تنقیه 5-ASA با دوز 4 گرم/روز، و دیگری با مقایسه شیاف 5-ASA با دوز 0.5 گرم/روز با شیاف 5-ASA با دوز 1 گرم/روز، هیچ رابطه دوز-پاسخ مشاهده نشد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.