فقر آهن می‌تواند باعث بروز نشانه‌های خستگی شود. فاصله میان دفعات اهدای خون توسط مراجع مستقل تنظیم می‌شود تا احتمال فقر آهن در اهداکنندگان به حداقل برسد. اهداکنندگان بالقوه خون، هر بار که برای خون دادن مراجعه می‌کنند، غربالگری می‌شوند تا از نظر فقر آهن بررسی شوند. اهداکنندگانی که این تست غربالگری را قبول نکنند و بنابراین نتوانند خون بدهند، به صورت موقت از اهدای خون معاف شده و از آنها خواسته می‌شود تا اهدای خون را به تعویق بیندازند، اما بسیاری از این افراد دیگر برنمی‌گردند. اگر اهداکنندگان خون قرص آهن مصرف کنند، ممکن است خطر ابتلا به فقر آهن در آنها کاهش یابد. با این حال، تعادل میان مزایای مصرف آهن و عوارض جانبی احتمالی آن، مشخص نیست. همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده‌ای را مرور کردیم که مزایای مصرف آهن را در اهداکنندگان خون بررسی کردند. این شواهد تا نوامبر 2013 به‌روز است.
تعداد 30 کارآزمایی تصادفی‌سازی شده را با موضوع تجویز مکمل آهن در اهداکنندگان خون با مجموع 4704 شرکت‌کننده پیدا کردیم. ما به این نتیجه رسیدیم که برخی از مطالعات جزئیات طراحی خود را به خوبی گزارش نکرده و در برخی از مطالعات، افراد شرکت‌کننده مطالعه را زودتر از موعد ترک کرده و داده‌هایشان قابل استفاده نبودند. با ترکیب نتایج چهار مطالعه، نشان داده‌ایم که حدود 3% از اهداکنندگانی که مکمل‌های آهن دریافت کردند، در مقایسه با 10% از اهداکنندگانی که مکمل‌های آهن دریافت نکردند، در زمان بعدی که برای اهدا مراجعه کردند، قادر به اهدای خون نبودند، زیرا سطح آهن در خون آنها بسیار پائین بود. بیش از این، 4% از اهداکنندگان دریافت‌کننده مکمل آهن در مقایسه با حدود 20% از اهداکنندگانی که مکمل آهن دریافت نکردند، به دلیل سطوح پائین آهن قادر به اهدای خون در مراجعات بعدی نبودند.
با این حال، 29% از اهداکنندگانی که قرص آهن مصرف کردند، در مقایسه با 17% از اهداکنندگانی که قرص‌های ساختگی دریافت کردند، دچار عوارض جانبی شدند. داده‌های ترکیبی از دو مطالعه نشان دادند که اهداکنندگان دریافت‌کننده مکمل آهن در مقایسه با اهداکنندگانی که این قرص‌ها را مصرف نکردند، تقریبا پنج برابر بیشتر احتمال داشت که دچار ناراحتی‌های معده و تغییر حس چشایی شوند.
با توجه به مسائل موجود در مورد اعتبار مطالعات انجام‌شده، کیفیت شواهد در حد متوسط ارزیابی شده و این نتایج ممکن است با انجام پژوهش‌های بیشتر تغییر کنند.
مصرف قرص‌های آهن می‌تواند برای اهداکنندگان مزیتی داشته باشد اما نرخ بروز عوارض جانبی آن بالا است، یعنی در عمل، تجویز قرص آهن برای همه اهداکنندگان قابل قبول نیست و نمی‌دانیم که مصرف آهن باعث ایجاد مشکلات اضافی در مدت زمان طولانی می‌شود یا خیر. مراکز خدمات خون‌رسانی ممکن است مکمل‌های آهن را در گروه‌ها یا افرادی که در معرض خطر فقر آهن هستند، هدف قرار دهند یا ممکن است سعی کنند با تنظیم فواصل اهدای خون به منظور سازگاری با توانایی اهداکننده برای خون دادن بدون فقر آهن یا ارائه توصیه‌های غذایی خاص به اهداکنندگان، به تعویق انداختن اهدای خون را در اهداکنندگان کاهش دهند.
شواهدی با کیفیت متوسط وجود دارد که نرخ به تعویق انداختن اهدای خون در اهداکنندگان به دلیل سطح پائین هموگلوبین در افرادی که مکمل‌های آهن مصرف کردند، در مقایسه با افرادی که مکمل آهن دریافت نکردند، چه در اولین مراجعه برای اهدا و چه در اهداهای بعدی، به‌طور قابل توجهی کمتر است. اهداکنندگانی که مکمل آهن دریافت کردند، سطح هموگلوبین و ذخایر آهن بالاتری نیز دارند. این تاثیرات مفید با عوارض جانبی مکرر در اهداکنندگانی که مکمل آهن دریافت کردند، نسبت به کسانی که مکمل آهن دریافت نکردند، متعادل می‌شوند؛ این امر احتمالا قابلیت پذیرش و انطباق را محدود می‌کند. تاثیرات طولانی‌مدت مصرف مکمل آهن بدون اندازه‌گیری ذخایر آهن نامشخص است. با توجه به این ملاحظات، به نظر می‌رسد که استفاده گسترده از مکمل‌های آهن به صورت قرص با محدودیت‌هایی روبه‌رو خواهد بود. مراکز خدمات خون‌رسانی ممکن است استفاده هدفمند از مکمل‌ها را در افرادی که در معرض خطر بالای فقر آهن قرار دارند، فواصل اهدای شخصی‌شده و ارائه توصیه‌های غذایی را در نظر بگیرند.
فقر آهن (iron deficiency) یکی از دلایل مهم به تعویق انداختن اهدای خون در افرادی است که مایل به انجام آن هستند. اگر آهن خارج‌شده از بدن از طریق اهدای خون جایگزین نشود، اهداکنندگان ممکن است دچار فقر آهن شوند. همه اهداکنندگان در هر بار مراجعه از نظر سطوح پائین هموگلوبین (haemoglobin; Hb) غربالگری می‌شوند. با این حال، برخی از اهداکنندگان معاف‌شده برای اهدای خون باز نمی‌گردند. احتمال بازگشت اهداکنندگانی که در بار اول معاف شده‌اند، حتی کمتر است. مداخلاتی که خطر فقر آهن و کم‌خونی را در اهداکنندگان خون کاهش می‌دهند، در نتیجه موجب افزایش تعداد دفعات اهدای خون خواهند شد. در حال حاضر، تجویز مکمل آهن برای اهداکنندگان خون در بسیاری از مراکز اهدای خون، یک استاندارد مراقبتی به شمار نمی‌رود. انجام یک مرور سیستماتیک برای پاسخ به سوالات خاص در مورد کارآمدی و بی‌خطری (safety) تجویز مکمل آهن در اهداکنندگان خون مورد نیاز است.
ارزیابی کارآمدی و بی‌خطری تجویز مکمل آهن برای کاهش در به تعویق انداختن اهدای خون، فقر آهن و/یا کم‌خونی در اهداکنندگان خون.
جست‌وجو را در 18 نوامبر 2013 انجام دادیم. پایگاه ثبت تخصصی گروه آسیب‌ها و صدمات در کاکرین، CENTRAL؛ PubMed؛ MEDLINE (OvidSP)؛ EMBASE (OvidSP)؛ CINAHL (EBSCO Host) و شش بانک اطلاعاتی دیگر را جست‌وجو کردیم. همچنین پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی را جست‌وجو کرده و فهرست منابع دستورالعمل‌های بالینی را غربالگری کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) که مکمل آهن را در برابر دارونما (placebo) یا درمان کنترل، مکمل آهن خوراکی را در برابر وریدی، مکمل آهن را در برابر مکمل غذایی غنی‌شده با آهن، و دوزهای مختلف، طول درمان و ترکیبات مختلف مکمل‌های آهن را در اهداکنندگان سالم خون مقایسه کردند. اهداکنندگان خون اتولوگ از مطالعه حذف شدند.
داده‌ها را با استفاده از متاآنالیزهای اثرات تصادفی (random-effect) ترکیب کردیم. ناهمگونی (heterogeneity) را با استفاده از آماره I 2 ارزیابی کرده و ناهمگونی قابل ملاحظه‌ای (I 2 > 75%) را از طریق آنالیز زیرگروه پیدا کردیم. آنالیزهای حساسیت (sensitivity) را برای ارزیابی تاثیر کیفیت کارآزمایی بر نتایج انجام دادیم.
تعداد سی RCT (4704 شرکت‌کننده) معیارهای ورود را داشتند، از جمله 19 مقایسه بین مکمل‌های آهن و دارونما یا کنترل؛ یک مقایسه بین مکمل آهن خوراکی و وریدی؛ چهار مقایسه بین دوزهای مختلف مکمل آهن؛ یک مقایسه بین طول درمان‌های مختلف مکمل آهن؛ و 12 مقایسه بین ترکیبات مختلف مکمل آهن.
بسیاری از مطالعات کیفیت روش‌شناسی (methodology) پائین یا نامشخصی داشته، و در نتیجه با خطر بالا یا نامطمئن سوگیری (bias) مواجه بودند. بنابراین، سطح کیفیت شواهد مربوط به پیامدهای خود را متوسط ارزیابی کردیم. کاهش میزان در به تعویق انداختن اهدای خون در اهداکنندگان به دلیل سطح پائین هموگلوبین، در اهداکنندگانی که مکمل آهن دریافت کردند در مقایسه با اهداکنندگانی که مکمل آهن دریافت نکردند، از اهمیت آماری برخوردار بود، هم در اولین مراجعه برای اهدای خون پس از شروع مصرف مکمل آهن (خطر نسبی (RR): 0.34؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.21 تا 0.55؛ چهار مطالعه؛ 1194 شرکت‌کننده؛ P < 0.0001) و هم در دفعات بعدی اهدای خون (RR: 0.25؛ 95% CI؛ 0.15 تا 0.41؛ سه مطالعه؛ 793 شرکت‌کننده؛ P < 0.00001). مصرف مکمل، همچنین منجر به افزایش قابل توجهی در سطح هموگلوبین (تفاوت میانگین (MD): 2.36 گرم/لیتر؛ 95% CI؛ 0.06 تا 4.66؛ هشت مطالعه؛ 847 شرکت‌کننده، P = 0.04)، و ذخایر آهن، از جمله فریتین سرم (MD؛ 13.98 نانوگرم/میلی‌لیتر؛ 95% CI؛ 8.92 تا 19.03؛ پنج مطالعه؛ 640 شرکت‌کننده؛ P < 0.00001) و اشباع ترانسفرین (MD: %3.91؛ 95% CI؛ 2.02 تا 5.80؛ چهار مطالعه؛ 344 شرکت‌کننده؛ P < 0.0001) پیش از اهدای بعدی خون شد. تفاوت‌ها پس از اهدا(های) بعدی حفظ شدند.
عوارض جانبی به‌طور گسترده‌ای گزارش شدند، و در اهداکنندگانی که مکمل آهن دریافت کردند، بیشتر بود (RR: 1.60؛ 95% CI؛ 1.23 تا 2.07؛ چهار مطالعه؛ 1748 شرکت‌کننده؛ P = 0.0005). عوارض جانبی شامل یبوست، اسهال، تهوع، استفراغ و اختلالات چشایی بوده، و برخی از شرکت‌کنندگان درمان را به دلیل عوارض جانبی متوقف کردند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.