پیام‌های کلیدی
به‌طور کلی، شواهد کافی وجود ندارد که نشان دهد برنامه‌های ارتقاء سلامت در محل کار، از جمله استفاده از گام‌شمار (pedometer)، بر فعالیت بدنی افراد به‌ویژه در درازمدت تاثیر می‌گذارد یا خیر.
گام‌شمار چیست؟
گام‌شمار یک وسیله الکترونیکی قابل حمل و کوچک است که تعداد گام‌های فرد را می‌شمارد، اما بر خلاف آکسلرومتر (شتاب‌سنج (accelerometer))، شدت گام را ثبت نمی‌کند. گام‌شمار با دادن بازخوردی از گام‌های برداشته شده روزانه افراد، آن‌ها را به افزایش فعالیت بدنی ترغیب می‌کند.
چرا ما این مرور را انجام دادیم؟
بیشتر افراد فعالیت بدنی کافی ندارند. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، انجام حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط در اغلب روزها می‌تواند خطر ابتلای فرد را به بیماری قلبی‌عروقی، دیابت، و برخی از انواع سرطان کاهش دهد. ما می‌خواستیم بدانیم که برنامه‌های ارتقاء سلامت در محل کار که شامل استفاده از گام‌شمار باشند، باعث ایجاد انگیزه در افراد برای افزایش فعالیت بدنی آن‌ها می‌شوند یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
ما به جست‌وجوی مطالعات مربوط به برنامه‌های محل کار پرداختیم که از گام‌شمار برای ارتقاء سلامت در کارمندان استفاده کردند. ما به دنبال مطالعات تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای بودیم که، در آن‌ها درباره نوع درمانی که هر فرد دریافت می‌کند به‌طور تصادفی تصمیم گرفته شد.
تاریخ جست‌وجو: شواهد منتشر شده را تا دسامبر 2016 وارد کردیم.
آنچه ما یافتیم
ما 14 مطالعه را پیدا کردیم که شامل 4762 فرد در محل کارهای مختلف، اعم از دفاتر اداری تا کارگاه‌های ساختمانی (محل ساخت‌وساز)، عمدتا در کشورهایی با درآمد بالا بودند. در تمام مطالعات، گام‌شمارها بخشی از یک برنامه سلامت بودند که مؤلفه‌های دیگری هم داشتند، مانند گروه‌های پیاده‌روی، مشاوره، یا ارائه توصیه در مورد رژیم غذایی. مطالعات تاثیرات شرکت را در برنامه‌های گام‌شمار با برنامه‌های زیر مقایسه کردند:
- عدم دریافت برنامه سلامت یا دریافت برنامه سلامت حداقلی مانند مشاوره منظم درباره مزایای فعالیت بدنی؛ و
- شرکت در سایر برنامه‌های سلامت، که شامل گام‌شمار نبودند.
این برنامه‌ها از دو هفته تا دو سال به طول انجامیدند؛ ارزیابی‌ها به مدت سه تا ده ماه پس از آن ادامه یافتند.
ما بیشتر علاقه‌مند بودیم که بدانیم وجود گام‌شمارها تاثیر طولانی‌مدت و ماندگاری بر فعالیت بدنی و سلامت دارند یا خیر. ما هم‌چنین علاقه‌مند بودیم که تاثیرات آن‌ها را بر رفتارهای بدون تحرک (مدت زمان نشستن)، فاکتورهای خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و دیابت (فشار خون، شاخص توده بدنی (BMI) و سطوح کلسترول خون))، کیفیت زندگی (بهزیستی (well-being) و اثرات جانبی (ناخواسته) بدانیم.
نتایج اصلی این مرور چه هستند؟
در مقایسه با عدم دریافت برنامه سلامت یا دریافت برنامه سلامت حداقلی:
برنامه‌های گام‌شمار ممکن است تاثیری بر فعالیت بدنی حداقل یک ماه پس از پایان برنامه نداشته باشند (6 مطالعه)، اما ممکن است باعث کاهش رفتارهای بدون تحرک شده و بهزیستی افراد را بهبود ببخشند (1 مطالعه). ما اطمینان بسیار پائینی به این نتایج داریم.
برنامه‌های گام‌شمار ممکن است شاخص توده بدنی را اندکی کاهش دهند (3 مطالعه، قطعیت پائین)، اما احتمالا تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در فشار خون ایجاد می‌کنند (2 مطالعه، قطعیت متوسط) و ممکن است تاثیرات ناخواسته را مانند آسیب‌ها کاهش دهند (2 مطالعه، قطعیت پائین).
هیچ مطالعه‌ای، نمرات مربوط به کلسترول یا خطر ابتلا به بیماری را حداقل یک ماه پس از پایان برنامه اندازه‌گیری نکرد.
در مقایسه با یک برنامه سلامت دیگر:
برنامه‌های گام‌شمار ممکن است تاثیری بر فعالیت بدنی پس از حداقل یک ماه از زمان پایان برنامه داشته باشند (1 مطالعه)، اما به این نتیجه اطمینان بسیار پائینی داریم.
ما نمی‌توانیم در مورد اثرات ناخواسته نتیجه‌گیری کنیم. این شواهد به اندازه کافی خوب نبودند که بتوانیم بر اساس آن‌ها از تاثیرات گام‌شمار بر رفتارهای بدون تحرک، BMI، فشار خون، کلسترول، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و بهزیستی مطمئن باشیم. تاثیرات اندکی مشاهده شد اما یافته‌ها هم‌سو و سازگار نبودند.
نتیجه‌گیری‌‌ها
برنامه‌های ورزشی می‌توانند تاثیرات مثبتی بر فعالیت بدنی و سلامت یک کارمند داشته باشند، اما شواهد قابل اعتمادی را پیدا نکردیم تا مطمئن شویم که یک برنامه گام‌شمار، به‌خصوص در دستیابی به تغییرات طولانی‌مدت در رفتار، بهتر از انواع دیگر برنامه‌های سلامت است یا خیر.
شواهد نامطمئن است زیرا نتایج توسط تعداد کمی از مطالعات - گاهی فقط توسط یک مطالعه - گزارش شدند. در اکثر مطالعات، افراد شرکت‌کننده می‌دانستند در کدام گروه مطالعه قرار دارند که این امر می‌تواند نتایج را تحت تاثیر قرار داده باشد. بسیاری از افراد قبل از پایان مطالعات از مطالعه خارج شدند، بنابراین نتایج کافی گردآوری نشدند. برخی از مطالعات هیچ نتیجه‌ای را در رابطه با برخی از معیارهای مورد نظر ما گزارش نکرده یا ارزیابی/بررسی نکردند که آیا مزایا پس از اتمام برنامه حفظ شد یا خیر.
از آنجا که گام‌شمارها تا حد زیادی با دستگاه‌های رضایت‌بخش‌تری مانند شتاب‌سنج‌ها و برنامه‌های تلفن هوشمند جایگزین می‌شوند، این مرور را دیگر به‌روز نخواهیم کرد.
مداخلات ورزشی می‌توانند تاثیرات مثبتی بر فعالیت بدنی و سلامت کارکنان داشته باشند، اگرچه شواهد موجود برای نشان دادن اینکه مداخله مبتنی بر گام‌شمار موثرتر از سایر گزینه‌ها است یا خیر، کافی نیستند. توجه به این نکته حائز اهمیت است که طی یک دهه گذشته، پیشرفت تکنولوژی در شتاب‌سنج‌ها به‌عنوان محصولات تجاری، که اغلب به‌صورت رایگان در تلفن‌های هوشمند موجود است، از بسیاری جهات باعث شده تا استفاده از گام‌شمار منسوخ شود. احتمالا هر بازوی کنترل در مطالعات آینده، با هدف بررسی تاثیر گام‌شمارها یا شتاب‌سنج‌ها، دارای آلودگی خواهد بود. تصمیم‌گیرندگانی که در نظر دارند منابع را به برنامه‌هایی از این نوع در مقیاس بزرگ اختصاص دهند، باید در مورد مزایای مورد انتظار یک گام‌شمار محتاط باشند و توجه داشته باشند که این تاثیرات ممکن است در درازمدت پایدار نباشند.
مطالعات آینده باید برای شناسایی مولفه‌های موثر مداخلات چند-جزئی طراحی شوند، اگرچه ممکن است گام‌شمارها بالاترین اولویت را برای انتخاب نداشته باشند (به‌خصوص با توجه به افزایش دسترسی به شتاب‌سنج‌ها). از آنجا که معیارهای فعالیت بدنی و پیامدهای سلامت باید سازگارتر باشند، باید رویکردهایی برای افزایش پایداری تاثیر مداخلات و رفتارها در درازمدت مورد توجه قرار گیرند.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه می‌کند 150 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط در هفته انجام شود، اما بیشتر افراد این کار را انجام نمی‌دهند. محل کار فرصت‌هایی را برای تاثیرگذاری بر رفتار و تشویق به انجام فعالیت بدنی و هم‌چنین جنبه‌های دیگر یک سبک زندگی سالم در اختیار افراد قرار می‌دهد. گام‌شمار (pedometer) وسیله‌ای ارزان-قیمت است که با ارائه بازخورد در مورد تعداد گام‌های روزانه، افراد را به انجام فعالیت بدنی تشویق می‌کند، اگرچه امروزه دستگاه‌های پیشرفته‌تری مانند شتاب‌سنج (accelerometer) و برنامه‌های تلفن‌های هوشمند تا حد زیادی جایگزین گام‌شمارها شده‌اند. به همین دلیل، این آخرین به‌روزرسانی از این مرور است.
بررسی اثربخشی مداخلات گام‌شمار در محل کار برای افزایش فعالیت بدنی و بهبود پیامدهای طولانی‌مدت سلامت.
ما پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین؛ MEDLINE؛ Embase؛ the Cumulative Index to Nursing and Allied Health Literature (CINAHL)؛ Occupational Safety and Health (OSH) UPDATE؛ Web of Science؛ ClinicalTrials.gov و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت را از زمان اولین رکورد تا دسامبر 2016 جست‌وجو کردیم. هم‌چنین در مورد فهرست منابع مطالعات وارد شده مشورت کردیم و برای شناسایی رکوردهای بیشتر با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم. این جست‌وجو را در ماه می سال 2019 به‌روز کردیم، اما این نتایج هنوز ترکیب نشده‌اند. یک مطالعه دیگر، که قبلا تحت عنوان یک مطالعه در حال انجام شناخته شده بود، در جایگاه «مطالعات در انتظار طبقه‌بندی» قرار گرفت.
ما کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که درباره مداخلات محل کار به همراه جزء گام‌شمار برای بزرگسالان شاغل، در مقایسه با عدم مداخله یا مداخلات حداقلی، یا با مداخلات جایگزین برای فعالیت بدنی، انجام شدند. ورزشکاران و مداخلاتی را که از شتاب‌سنج استفاده کردند، خارج کردیم. پیامد اولیه فعالیت بدنی بود. مطالعاتی که فعالیت بدنی را اندازه‌گیری نکردند، خارج شدند.
ما از روش‌های استاندارد روش‌شناسی مورد انتظار کاکرین استفاده کردیم. هنگامی که مطالعات از بیش از یک معیار فعالیت بدنی استفاده کردند، از یک لیست از پیش تعیین شده از معیارهای مورد نظر برای انتخاب یک معیار و حداکثر سه نقطه زمانی برای تجزیه‌وتحلیل استفاده کردیم. در صورت امکان، برای شناسایی تاثیرات ماندگار پس از قطع مداخله، معیارهای پیگیری پس از اتمام مداخله اندازه‌گیری شد. با توجه به تنوع موجود در معیارها، از نسبت‌های میانگین (RoMs) به‌عنوان معیارهای استاندارد شده تاثیر برای فعالیت بدنی استفاده کردیم.
ما 14 مطالعه را وارد کردیم، که در مجموع 4762 شرکت‌کننده را به کار گرفتند. این مطالعات در کشورهای مختلف با درآمد بالا و در محل‌های متفاوت کاری (اعم از دفاتر اداری تا محل کارهای فیزیکال) انجام شدند. شرکت‌کنندگان هم شامل جمعیت سالم و هم شامل افراد در معرض خطر ابتلا به بیماری مزمن (از جمله افراد بی‌تحرک یا دارای اضافه وزن) با میانگین سنی 41 سال بودند. تمام مطالعات از مداخلات چند-جزئی ارتقاء سلامت استفاده کردند. یازده مطالعه کنترل مداخله حداقلی، و چهار مطالعه مداخلات فعالیت بدنی جایگزین را به کار بردند. مدت زمان ارائه مداخله از یک هفته تا دو سال و مدت زمان پیگیری پس از اتمام مداخله از سه تا ده ماه متغیر بود.
اکثر مطالعات و پیامدها دارای خطر کلی نامشخص یا بالای سوگیری (bias) بودند، فقط یک مطالعه با خطر پائین سوگیری ارزیابی شد. بیشترین نگرانی‌ها مربوط به عدم کورسازی و میزان بالای ریزش نمونه (attrition) بود.
هنگام مقایسه مداخلات گام‌شمار با مداخلات حداقلی در نقاط پیگیری حداقل یک ماه پس از اتمام مداخله، ممکن است گام‌شمارها هیچ تاثیری بر فعالیت بدنی نداشته باشند (6 مطالعه؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین؛ به دلیل ناهمگونی بسیار زیاد متاآنالیز انجام نشد)، اما این تاثیر بسیار نامطمئن است. گام‌شمارها ممکن است تاثیری بر رفتارهای بدون تحرک و کیفیت زندگی (مؤلفه سلامت روان) داشته باشند، اما این تاثیرات بسیار نامطمئن بودند (1 مطالعه؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
مداخلات گام‌شمار ممکن است آنتروپومتری (anthropometry) را اندکی کاهش دهند (شاخص توده بدنی (BMI): 0.64-؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.45- تا 0.18؛ 3 مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین). مداخلات گام‌شمار احتمالا تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر فشار خون داشته (سیستولیک: 0.08- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 3.26- تا 3.11؛ 2 مطالعه؛ شواهد با قطعیت متوسط) و ممکن است عوارض جانبی را کاهش دهند (مانند آسیب‌ها؛ از 24 تا 10 نفر در هر 100 نفر در جمعیت‌هایی که دچار حوادث نسبتا مکرر می‌شوند؛ نسبت شانس (OR:) 0.50؛ 95% CI؛ 0.30 تا 0.84؛ شواهد با قطعیت پائین). هیچ مطالعه‌ای به مقایسه معیارهای بیوشیمیایی یا نمرات خطر بیماری در پیگیری پس از اتمام مداخله در برابر یک مداخله حداقلی نپرداخته بود.
مقایسه مداخلات گام‌شمار با مداخلات فعالیت بدنی جایگزین در نقاط پیگیری حداقل یک ماه پس از اتمام مداخله نشان داد که ممکن است گام‌شمارها فعالیت بدنی را تحت تاثیر قرار دهند، اما این تاثیر بسیار نامطمئن است (1 مطالعه؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). رفتارهای بدون تحرک، آنتروپومتری (BMI یا دور کمر)، فشار خون (سیستولیک یا دیاستولیک)، بیوشیمی (کلسترول نوع لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL)، کلسترول کلی، یا تری‌گلیسیرید)، نمرات خطر بیماری، کیفیت زندگی (مولفه‌های سلامت روانی یا فیزیکی) و عوارض جانبی در پیگیری پس از اتمام مداخله، با مداخله فعالیت بدنی جایگزین مقایسه نشدند.
تاثیرات مثبت اندکی بلافاصله پس از اتمام دوره مداخله مشاهده شد، اما این تاثیرات هم‌سو و سازگار نبودند، و قطعیت کلی شواهد برای ارزیابی اثربخشی مداخلات گام‌شمار در محل کار کافی نبود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.