هدف از انجام این مرور چیست؟
هدف از این مرور کاکرین این بود که تاثیرات لنزهای داخل چشمی چند-کانونی را در مقایسه با تک‌کانونی در جراحی آب مروارید بررسی کند. محققان کاکرین تمام مطالعات مرتبط با پاسخ این سوال را گردآوری و تجزیه‌وتحلیل کردند و 20 مطالعه را یافتند.
پیام‌های کلیدی
این مرور نشان داد افرادی که لنزهای چند-کانونی داخل چشمی را پس از خارج کردن آب مروارید به کار بردند، کمتر نیاز به عینک پیدا کردند. با این حال، آنها ممکن است به مشکلات بینایی بیشتری مانند خیرگی چشم (glare) یا هاله نور در مقایسه با افرادی که از لنزهای تک‌کانونی استفاده کرده بودند، دچار شوند.
در این مرور چه موضوعی بررسی شد؟
وقتی که افراد پا به سن می‌گذارند، گاهی عدسی‌های چشم‌شان کدر می‌شود که باعث کم شدن بینایی می‌شود. عدسی کدر شده را اصطلاحا «آب مروارید» می‌گویند. عدسی مبتلا به آب مروارید قابل خارج کردن است، اما باید با عدسی دیگری جایگزین شود. معمولا این جابجایی یک نقطه تمرکز یا 'point of focus' دارند. این بدان معناست که دید افراد پس از جراحی آب مروارید یا برای دید دور مناسب است (مثلا رانندگی و دیدن تلویزیون)؛ یا برای دید نزدیک (خواندن و دوختن)؛ اما برای هر دو دید (نزدیک و دور) مناسب نیست. این لنزهای استاندارد را «تک‌کانونی» می‌گویند. افرادی که لنزهای تک‌کانونی را استفاده می‌کنند، نیاز به استفاده از عینک‌هایی دارند که بتوانند دید دور یا نزدیک مناسبی هم داشته باشند.
برای رفع این مشکل لنزهای جدیدی ساخته شد که می‌توانند دو یا چند کانون داشته باشند. این لنزها تحت عنوان لنزهای «چند-کانونی» شناخته می شوند. این موارد نیاز به استفاده از عینک را برطرف کنند. افرادی که از این لنزهای چند-کانونی استفاده می‌کنند ممکن است مشکلات بینایی دیگری چون خیرگی چشم و هاله‌های نور را تجربه کنند. راه حل دیگر این است که از لنزهای تک‌کانونی در هر چشم استفاده کنند: یکی با تمرکز برای دید نزدیک و دیگری با تمرکز برای دید دور. به این کار «مونوویژن» (monovision) می‌گویند.
نتایج اصلی این مرور چه هستند؟
محققان کاکرین 20 مطالعه مرتبط را پیدا کردند، این مطالعات اغلب در اروپا و آمریکای شمالی (15 مطالعه) انجام شده بود، سه مطالعه در چین و یکی در خاورمیانه و هند انجام شده بود. هجده مطالعه لنزهای چند-کانونی را با تک‌کانونی و دو مطالعه لنزهای چند-کانونی را با مونوویژن مقایسه کرده بودند.
محققان کاکرین، میزان قطعیت شواهد مرتبط به هر یافته مرور را ارزیابی کردند. آنها به دنبال عواملی گشتند که می‌توانست شواهدی با قطعیت پائین ارائه دهد، مثلا مشکلاتی که در روش‌های انجام مطالعه وجود داشت و کوچک بودن مطالعه و یافته‌های متناقضی که از مطالعات به دست آمد. آنها هم‌چنین به دنبال عواملی گشتند که قطعیت شواهد را بیشتر می‌کردند از جمله تاثیرات بسیار زیاد. آنها یافته‌ها را با قطعیت بسیار پائین، پائین، متوسط یا بالا درجه‌بندی کردند.
این مرور نشان می‌دهد که:
• افرادی که پس از خارج کردن آب مروارید از لنزهای چند-کانونی استفاده می‌کنند احتمالا دید دور مناسبی خواهند داشت که تفاوت چندانی با افراد استفاده کننده از لنزهای تک‌کانونی استاندارد ندارد (شواهد با قطعیت متوسط). با این حال افرادی که از لنزهای چند-کانونی استفاده می‌کنند احتمالا دید نزدیک بهتری دارند و ممکن است نسبت به استفاده کنندگان از لنزهای تک‌کانونی به استفاده از عینک کمتر نیاز پیدا کنند (شواهد با قطعیت پائین).
• افرادی که از لنزهای چند-کانونی استفاده می‌کنند احتمالا نسبت به استفاده کنندگان از لنزهای تک‌کانونی هاله‌ها و خیرگی چشم را تجربه می‌کنند (شواهد با قطعیت پائین).
• افرادی که از لنزهای چند-کانونی استفاده می‌کنند همزمان دید دور و نزدیک مناسب دارند، در مقایسه با افرادی که مونوویژن هستند، اما وابستگی کمتری به عینک دارند. افرادی که از لنزهای چند-کانونی استفاده می‌کنند مشکلات بیشتری از نظر خیرگی چشم و دیدن هاله نور دارند، در مقایسه با افرادی که مونوویژن دارند.
این مرور تا چه زمانی به‌روز است؟
محققان کاکرین برای این مرور مطالعات انتشار یافته را تا 13 جون 2016 جست‌وجو کرده‌اند.
IOLهای چند-کانونی در بهبود حدت بینایی نزدیک موثرند، همان طور که IOLهای تک‌کانونی تاثیر دارند، اگرچه نسبت به مقدار این تاثیر عدم-قطعیت وجود دارد. اینکه این بهبودی در مقایسه با عوارض جانبی استفاده از IOL چند-کانونی مانند خیرگی چشم و هاله‌های نور، بین افراد متفاوت است یا خیر، مدنظر ما بود. انگیزه برای رسیدن به استقلال از عینک احتمالا عامل تعیین کننده‌ای است.
به دست آوردن دید با حدت بینایی کامل در حال حاضر یک انتظار واقعی پس از جراحی آب مروارید و جاگذاری لنز داخل چشمی (intraocular lens; IOL) است. با این حال، دید نزدیک هنوز هم نیاز به قدرت انکساری بیشتر، معمولا به کمک عینک برای خواندن، دارد. لنزهای چشمی چند-کانونی IOL وجود دارند که دید را افزایش می‌دهند و دید خوبی را در طیف وسیعی از فواصل ممکن می‌سازند. مشخص نیست که این مزیت سازش‌های نوری ذاتی را در IOLهای چند-کانونی جبران می‌کند یا خیر.
این مرور، جهت بررسی تاثیر استفاده از IOL چند-کانونی در مقایسه با درمان‌های استاندارد اخیر با لنزهای تک‌کانونی طراحی شده است.
ما CENTRAL (که شامل پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه چشم و بینایی در کاکرین است) (شماره 5، 2016)، Ovid MEDLINE؛ Ovid MEDLINE Daily و مطالعات در حال انجام و دیگر استنادات نمایه نشده و Ovid OLDMEDLINE (از ژانویه 1946 تا جون 2016)، Embase (از ژانویه 1980 تا جون 2016)، ISRCTN registry (www.isrctn.com/editAdvancedSearch) و ClinicalTrials.gov (www.clinicaltrials.gov) و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) سازمان جهانی بهداشت (WHO) (www.who.int/ictrp/search/en) را جست‌وجو کردیم. هیچ محدودیتی را از نظر زمان یا زبان در جست‌وجوهای الکترونیکی انجام شده برای یافتن کارآزمایی‌ها قائل نشدیم. ما آخرین بار بانک‌های اطلاعاتی الکترونیکی را در 13 جون 2016 جست‌وجو کردیم.
تمام کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده که IOL چند-کانونی از هر نوعی را با یک IOL تک‌کانونی به عنوان کنترل مقایسه کرده بود، وارد مرور شدند. کارآزمایی‌های مربوط به جاگذاری لنز هم به صورت یک‌طرفه و هم به صورت دوطرفه وارد شدند. هم‌چنین کارآزمایی‌هایی را در نظر گرفتیم که در آنها IOL چند-کانونی با «مونوویژن (monovision)» که در آن یک چشم برای فاصله دور و یک چشم برای دید نزدیک تصحیح می‌شود، مقایسه شده بود.
از روش‌های استاندارد روش‌شناسی مورد نظر کاکرین استفاده کردیم. «قطعیت» شواهد را با استفاده از سیستم درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
20 کارآزمایی واجد شرایط را با 2230 شرکت‌کننده پیدا کردیم که شامل داده‌های مربوط به 2061 شرکت‌کننده می‌شد (3194 چشم). این کارآزمایی‌ها در اروپا (13)، چین (سه)، امریکا (یک)، خاورمیانه (یک)، هند (یک) انجام شده و یک مطالعه چند-مرکزی در اروپا و آمریکا انجام شده بود. بیشتر این کارآزمایی‌ها لنزهای چند-کانونی را با تک‌کانونی مقایسه کرده بودند؛ دو کارآزمایی لنزهای چند-کانونی را با مونوویژن مقایسه کرده بودند. تفاوت‌های ساخت و مدل لنزهای کار گذاشته شده در نظر گرفته شده بود. در کل ما کارآزمایی‌ها را در معرض سوگیری عملکرد و تشخیص در نظر گرفتیم، زیرا ماسکه کردن شرکت‌کنندگان و ارزیابان پیامد دشوار بود. هم‌چنین مشکل بود که نقش سوگیری گزارش‌دهی را ارزیابی کنیم.
شواهد با قطعیت متوسط وجود داشت که نشان می‌داد فاصله حدت بینایی‌ای که با لنزهای چند-کانونی ایجاد می‌شود، تفاوتی با آنچه که از لنزهای تک‌کانونی حاصل می‌شود، ندارد (VA بدون کمک بدتر از 6/6: RR تجمعی: 0.96؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.89 تا 1.03؛ 682 چشم؛ 8 مطالعه). افرادی که لنزهای چند-کانونی استفاده کردند، احتمالا دید از نزدیک بهتری پیدا کردند (RR برای VA بدون کمک نزدیک بدتر از J3/J4 معادل 0.20 بود (95% CI؛ 0.07 تا 0.58، 782 چشم؛ 8 مطالعه). آنها را دارای شواهد با قطعیت پائین برآورد کردیم چون خطر سوگیری (bias) در مطالعات وارد شده بالا بود و مطالعات ناهمگونی زیادی داشتند (I2 = 93%)، اگرچه همه مطالعات وارد شده با توجه به این پیامد به نفع لنزهای چند-کانونی بودند.
افرادی که لنزهای چند-کانونی استفاده می‌کنند ممکن است کمتر وابسته به عینک شوند (RR: 0.63؛ 95% CI؛ 0.55 تا 0.73، 1000 چشم؛ 10 مطالعه). به دلیل خطر سوگیری و شواهدی از سوگیری انتشار (نمودار قیفی (funnel plot) دارای چولگی (skewed) بود)، آنها را دارای شواهد با قطعیت پائین برآورد کردیم. هم‌چنین ناهمگونی بالایی وجود داشت (I2 = 67%)؛ اما همه مطالعات به نفع لنزهای چند-کانونی بودند. سطح شواهد را برای این یافته، دیگر کاهش ندادیم.
عوارض ایجاد شده در شرکت‌کنندگانی که IOL چند-کانونی را استفاده کردند، شایع‌تر و مشکل‌سازتر از عوارض در شرکت‌کنندگان استفاده کننده از لنزهای تک‌کانونی بود (RR برای خیرگی چشم (glare): 1.41؛ 95% CI؛ 1.03 تا 1.93؛ 544 چشم؛ 7 مطالعه، شواهد با قطعیت پائین و RR برای هاله‌های نور 3.58 بود؛ 95% CI؛ 1.99 تا 6.46؛ 662 چشم؛ 7 مطالعه، شواهد با قطعیت متوسط).
دو مطالعه لنزهای چند-کانونی را با مونوویژن مقایسه کرده بودند. هیچ شواهدی مبنی بر وجود تفاوت مهم در حدت بینایی در فاصله دور (تفاوت میانگین (MD): 0.02 logMAR؛ 95% CI؛ 0.02- تا 0.06؛ 186 چشم؛ 1 مطالعه) و VA متوسط بدون کمک (MD: 0.07 logMAR؛ 95% CI؛ 0.04 تا 0.10؛ 181 چشم؛ 1 مطالعه) و VA نزدیک بدون کمک (MD: -0.04؛ 95% CI؛ 0.08- تا 0.00؛ 186 چشم؛ 1 مطالعه) در مقایسه با افرادی که لنزهای مونوویژن استفاده کرده بودند، بین گروه‌ها وجود نداشت. در مقایسه با افرادی که از مونوویژن استفاده کرده بودند، افرادی که از لنزهای چند-کانونی استفاده کرده بودند کمتر وابسته به عینک بودند (RR: 0.40؛ 95% CI؛ 0.30 تا 0.53؛ 262 چشم؛ 2 مطالعه) اما مشکلات بیشتری را در رابطه با خیرگی چشم گزارش کردند (RR: 1.41؛ 95% CI؛ 1.14 تا 1.73؛ 187 چشم؛ 1 مطالعه). در یک مطالعه محققان گزارش کرده‌اند که بیشتر افراد در گروه IOL چند-کانونی، تحت عمل تعویض لنز در اولین سال پس از جراحی قرار گرفتند (6 شرکت‌کننده با لنز چند-کانونی در برابر 0 شرکت‌کننده در گروه مونوویژن).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.